Հայաստան․ Եվրամիության հետ մերձեցումը կարող է աղետալի արտագաղթ առաջացնել

Եվրասիական տնտեսական միությունը (ԵԱՏՄ) եւ Եվրոպական միությունը (ԵՄ) անհամատեղելի են, արտատարածաշրջանային խաղացողների մուտքը Հայաստան հետեւանքներ կունենա, «Պրիմակովյան ընթերցումներ» X միջազգային գիտափորձագիտական ֆորումի ժամանակ հայտարարել է Ռուսաստանի փոխվարչապետ Ալեքսեյ Օվերչուկը: «Իհարկե, Հայաստանի մասին խոսելիս չի կարելի, ճիշտ չի լինի, ընդունված է ասել, աչք փակել այն բանի վրա, որ այսօր, ասում են, այդ երկրի քաղաքական վեկտորը գնալով ավելի ու ավելի է թեքվում դեպի արեւմուտք։ Պետք է նաեւ հասկանալ՝ Եվրոպական միությունը եւ Եվրասիական տնտեսական միությունը անհամատեղելի բաներ են։ Եվ այն օգուտները, որ ինչ-որ երկիր ստանում է Ռուսաստանի հետ մերձեցումից, դա նույնպես պետք է ընկալել, որ դա նաեւ վճար է, որը մենք վճարում ենք մեր անվտանգության եւ ռազմավարական խորության համար, ուստի ինչ-որ արտատարածաշրջանային խաղացողների ժամանումը այնտեղ, իհարկե, հետեւանքներ կունենա»։ Համարելով Անդրկովկասյան երկիրն իր դաշնակիցը՝ Ռուսաստանը շահագրգռված է կայուն Հայաստանով, լավ առեւտրային հարաբերություններով, »լավ եղբայրական հարաբերույթուններով»։ «Երբ իրական սպառնալիքներ են առաջանում, ինչպես հիմա, երբ տարերքը փաստացի ոչնչացրել է միակ երկաթուղային երթուղին, որը Հայաստանն աշխարհի հետ կապում էր Վրաստանի տարածքով,... Մենք ՌԴ նախագահ Պուտինի որոշմամբ օպերատիվորեն օգնության հասանք եւ ռեկորդային ժամկետում վերականգնեցինք երթեւեկությունը»:

Որոշ տելեգրամյան ալիքների կողմից որպես Երեւանին Մոսկվայի «վերջին նախազգուշացում» (հիմնավորված է, թե ոչ՝ առանձին հարց է), այս ելույթն, իհարկե, զսպող գործոն չդարձավ հայ քաղաքական գործիչների համար, ինչպիսին խորհրդարանի նախագահ այլոնան է, ով Լատվիա կատարած այցի ընթացքում չբացառեց Եվրամիությանը միանալու հարցը մոտ ապագայում հանրաքվեի դնելը. Մի քանի օր առաջ մեր խորհրդարանում քննարկում էր՝ հանրաքվեի մասին, որպեսզի Հայաստանը դառնա ԵՄ անդամ։ Ավելի վաղ հայաստանյան չորս քաղաքական կուսակցություններ, որոնք հայտնի են իրենց խիստ հակառուսական դիրքորոշումներով, դիմել էին վարչապետին՝ պահանջելով երկրում համաժողվրդական հանրաքվե անցկացնել ԵՄ-ին անդամակցելու հարցով: Նրանք նաեւ խորհրդարանում լսումներ են անցկացրել արեւմտամետ քաղաքական եւ հասարակական ուժերի մասնակցությամբ, այդ նախաձեռնության առաջնորդներից մեկը խորհրդարանի ամբիոնից կախել է ԵՄ դրոշը։ «Հայաստանը վերջին շրջանում Ռուսաստանին մեղադրում է 2020-2023թթ Ադրբեջանի հետ հակամարտությունների ժամանակ իբր իրեն չօգնելու մեջ։ Դրանով Երեւանն ակտիվցրեց հարաբերությունները Եվրամիության եւ նրա անդամ երկրների հետ։ Ռուսաստանը բազմիցս ընդգծել է՝ Մոսկվան միշտ կատարել է իր դաշնակցային պարտավորությունները», – հայտնում Է ՏԱՍՍ-ը Армения может провести референдум о вступлении в Евросоюз (tass.ru)։ Ավելի վաղ Հայաստանի ԱԳ նախարարը թուրքական TRT World ռեսուրսին տված հարցազրույցում հայտարարել էր՝ հաշվի առնելով բոլոր մարտահրավերները, որոնց բախվել է Հայաստանը վերջին չորս տրիների ընթացքում, քննարկվում են «նոր հնարավորույփունները», այդ թվում՝ Եվրամիությանը անդամակցությունը: «Հայաստանի ժողովուրդն ունի եվրոպական նկրտումներ, եւ ասացի, մենք անցնում ենք այդ գործընթացով, կտեսնենք, թե ինչպիսին կլինի դրա ավարտը: Պետք է հասկանանք, թե ինչ է լինելու այդ գործընթացի ավարտը: Ոչ ոք չի կարող կանխատեսել այն, ոչ ոք չի կարող վստահ լինել» Arminfo: Арарат Мирзоян о вступлении в ЕС, членстве в НАТО: У народа Армении есть европейские устремления: Դրա խոսքով՝ Հայաստանն ընտրել է զարգացմն ժողովրդավարական ուղին, Բրյուսելն ու Վաշինգտոնը սատարում են այդ շարժմանը, իսկ Երեւանի համար կարեւոր է դիվերսիֆիկացնել՝ ընդլայնելով գործընկերների եւ դաշնակիցների շրջանակը, շարունակել է արաբաթը՝ ընդգծելով, որ Երեւանը պահպանում է ավանդական կապերը, ինչպես նաեւ «նայում է դեպի արեւելք»: Նախորդ տարեվերջին արաբաթը խոսել էր ԵՄ-ի հետ մերձենալու Հայաստանի ձգտմն մասին այնքանով, որքանով Եվրամիությունը դա հնարավոր կհամարի։ Նմանատիպ հայտարարություն էր արել նաեւ Փաշինյանը. «Մենք ցանկանում ենք խորացնել մեր հարաբերությունները Եվրամիության հետ եւ չենք ուզում որեւէ կերպ հակադրել դա մեր տարածաշրջանային հարաբերություններին» Мирзоян заявил о приверженности сблизиться с ЕС, насколько позволит союз (arka.am): Ըստ «Հրապարակի»՝ Փաշինյանը հայտարարել է, որ մտադիր է ԵՄ-ին անդամակցելու Հայաստանի հայտը ներկայացնել այս տարվա աշնանից ոչ ուշ: Պարզաբանել՝ հանրապետության անվտանգության շահերը պահանջում են ուժեղանալ, եթե ոչ ռազմական, ապա գոնե տնտեսական առումով։ Վարչապետն այդ հեռանկարն անխուսափելի է անվանել եւ բացատրել է, որ «Ռուսստանից ոչ մի հույս եւ ակնկալիք չկա», մինչդեռ Արեւմուտքը կարող է երաշխավորել անվտանգությունը: դա նաեւ հասկացրել է՝ Հայաստանին խոստացել են արագ անցկցնել անդամակցության գործընթացը։ Մարտի 13-ին Եվրախորհրդարանը բանաձեւ է ընդունել՝ կոչ անելով ուժղացնել հարաբերույոթւնները Հայաստանի հետ՝ առաջարկելով դիտարկել Երեւանին միության անդամի թեկնածուի կարգավիճակ տալու հնարավորությունը: Փաստաթղթի հեղինակները՝ «Եվրոպական Ժողովրդական կուսակցություն» եւ «Սոցիալիստների եւ դեմոկրատների առաջադիմական դաշինք» խմբակցությունների պատգամավորները, կոչ են արել Եվրահանձնաժողովին եւ ԵՄ Խորհրդին աջակցել Հայաստանի հետ համգործակցությանը ոչ միայն տնտեսությն, այլեւ անվտանգության ոլորտում: Եվրախորհրդարանի բանաձեւերն իրավկան ուժ չունեն եւ խորհրդատվական բնույթ են կրում։ Դրա հետ մեկտեղ, դրանք նպաստում են Եվրամիության դիրքերի առաջխղացմանը այն երկրներում, որոնք մտնում են նրա շահերի արեալի մեջ։

Հայաստանի ֆինանսների նախկին նախարար Վարդան Արամյանը խոսել է այն խնդիրների մասին, որոնց կարող է բախվել հանրապետությունը Եվրամիությանն անդամակցելու դեպքում։ Ըստ նրա՝ տնտեսական ինտեգրումը չի կարող տարանջատվել քաղաքական ինտեգրումից․ «Անհնար է, օրինակ, սկանդինավյան երկրները ինտեգրվեն Լատինական Ամերիկայի երկրներին, քանի որ սկանդինվյան երկրների շահերը մեծ մասամբ համընկնում են ԵՄ շահերի հետ։ Այսինքն՝ առանց տնտեսական ինտեգրման այս փուլերն անցնելու անհնար է անդամակցել ԵՄ-ին։  Հնարավոր է, որ դուք նույն տնտեսական բլոկում եք, բայց քաղաքական առումով համագործակցում եք ԵՄ-ի հետ։ Սա այն է, ինչ ձեռք բերվեց Սերժ Սարգսյանի օրոք, երբ ԵԱՏՄ անդամ լինելով՝ ստորագրվեց ԵՄ-ի հետ համագործակցության համաձայնագիրը»։ Նրա խոսքով՝ թեեւ Հայաստանում խոսակցություններ կան ԵՄ-ին ինտեգրվելու մասին, սակայն 2018ից ԵԱՏՄ-ի հետ արտաին առեւտրաշրջանառությունն աճել է։ «2018ին եւ ԵԱՏՄ-ում, եւ ԵՄ-ում մենք արտաքին առեւտրի գրեթե նույն կշիռն ունեինք։ Այս տարվա 4 ամիսների տվյալներով՝ ԵԱՏՄ-ի հետ ապրանքաշրջանառությունը կազմել է ավելի քան 46 տոկոս, իսկ ԵՄ-ի մասնաբաժինը նվազել է մինչեւ 15-16 տոկոս»։

Նրա խոսքով՝ շատերը կողմ են ԵՄ անդամակցությանը՝ մտածելով, որ սահմանները կբացվեն եւ իրենք կկրողանան ազատ մուտք գործել Եվրոպա: Բայց դա պատրանք է, ընդ որում՝ բացարձակապես անհիմն: «Նրանք մոռանում են՝ Հռոմ թռչելու եւ այնտեղ էսպրեսսո խմելու հնարավորություն ունենալու համար նրան դրա համար եկամուտ է պետք, աշխատավայր։ Անձը կզրկվի այդ եկամուտից: Այո, կարող է եւ լինի առանց վիզայի ռեժիմ, բայց մարդն աշխատտեղ չի ունենա, որովհետեւ մեր տնտեսական կառույցներն այնպիսին են, որ մենք ամբողջովին կախված ենք Ռուսաստանի տնտեսությունից։ Մեզ մոտ աճում է կապիտալ շինարարությունը, առեւտուրը, ծառայությունները, որոնք հիմնականում սնվում են Ռուսաստանի հետ կապված հոսքերով։ Եթե մենք որոշենք դուրս գալ ԵԱՏՄ-ից, ապա ԱԷԿ-ի պաշտպանական համակարգերը կաշխատեն մեր դեմ։ Սա նշանակում է՝ մեր արտահնողները չեն կարողանա օգտվել անմաքս առեւտրի հնարավորությունից։ Դա նշանակում է մրցունակության կորուստ: Սա նշանակում է՝ Հայաստանի տարածքով վերաարտահանումը կարող է դառնալ ոչ շահութաբեր։ Այս ամենն անտեսվում է։Շատերը պատկերացում չունեն, թե ինչ հետեւանքներ կունենա ԵՄ-ից դուրս գալը, իսկ արդյունքը կլինի աշխատանքի կորուստը։ Նույնիսկ չեմ խոսում այն էներգակիրների մասին, որոնք մենք ստանում ենք Ռուսաստանից անմաքս ճանապարհով, եւ դա լուրջ առավելություն է մեզ համար»: ԵԱՏՄ-ից հիպոթետիկ դուրս գալուց հետո հայ արտահանողները ստիպված կլինեն մաքսատուրքեր վճարել նրա մաքսային տարածք մուտք գործելու համար. Մյուս կողմից, չի բացառվում, որ քաղաքական առճակատման դեպքում Ռուսասանն իր հերթին որոշ միջոցներ կիրառի։ Այսպիսով, ուղու անմիջապես փոփոխությունը կարող է վտանգավոր լինել: Մեր կախվածությունը ԵԱՏՄ շուկայից զգալիորեն աճել է»։ Շատ հայ երազողներ այն բարիքների մասին, որոնք իբր թափվելու են հանրապետության վրա ԵՄ – ին անդամակցելուց հետո, մոռանում են մի կարեւոր կետ՝ դեպի Եվրամիության երկրներ արտագաղթի հետեւանքով բնակչության անխուսափելի անկումը։ Իսկ տեսնենք, թե ինչ է կատարվում այս ոլորտում Մերձբալթյան երկրներում, որոնք բնակչության թվով համեմատելի են Հայաստանի հետ։

Այսպես, Լատվիայում, Լիտվայում եւ Էստոնիայում- միգրացիայի զուտ բացասական գործակիցը Калькулятор жизни. Почему сокращается население стран Балтии | В Литве | Baltnews – новостной портал о Прибалтике на русском языке, сводки событий, мнения, комментарии.։ Սա նշանակում է՝ երկրներից ավելի հաճախ են հեռանում, քան ժամանում: Ժողովրդագրական կորուստների հիմնական պատճառներն են միգրացիան, բարձր մահացությունը եւ ցածր ծնելիությունը: Բալթյան երկրները 2023ի դրությամբ բնակչության ամենաարագ անկում ունեցող երկրների լավագույն քսանյակում են.Լատվիայում ապրում է 1 829 959 մարդ, Լիտվայում՝ 2 718 351 մարդ, իսկ Էստոնիայում՝ 1 357 739 մարդ:

1991ի համեմատ նման տվյալներն ամենեւին էլ հուսադրող չեն։ Օրինակ՝ Լատվիայում կար մոտ 2,7 միլիոն մարդ։ 1991-ին Լիտվայում կար ավելի քան 3,7 միլիոն բնակիչ, բայց անցած 30 տարվա ընթացքում հանապետությոնը կորցրեց նրանցից մեկ միլիոնը: Որպես կանոն, երկիրը լքում են երիտասարդները։

World Population Review-ի տվյալները վկայում են՝ Լիտվան բնակչության թվաքանակով զբաղեցնում է երկրորդ տեղը։ Ըստ կանխատեսումների՝ 2050ին հանրապետության թիվը կկրճատվի 22,1 տոկոսով։ Հաջորդում է Լատվիան, նրա ցուցանիշը հավասար է 21,6% - ի: Էստոնիան 13-րդ տեղում է, հանրապետությունը 28 տարի անց կկորցնի բնակչության 12,7% - ը: Մինչեւ 2050ը Բալթյան երկրների բնակչության ընդհանուր թիվը չի գերազանցի 5 միլիոնը։ Լատվիայում կբնակվի 1,5 մլն մարդ, Լիտվայում եւ Էստոնիայում՝ համապատասխանաբար 2,1 մլն եւ 1,2 մլն։ Տեղի ունեցածի պատճառներից են ոչ թե աշխատանքի բացակայությունը, այլ սոցիալական անհավասարությունը, կենսամակարդակի ցածր մակարդակը եւ իշխանությունների մեծամտությունըЛидеры катастрофического сокращения: сколько человек останется в Прибалтике через 30 лет | Инфографика | Baltnews – новостной портал о Прибалтике на русском языке, сводки событий, мнения, комментарии.։

Իսկ Հայաստանում գործերն ա՞յլ են

Անկախությունից ի վեր նրա բնակչությունը, ՄԱԿ – ի տվյալներով, շարունակաբար նվազել է՝ 1991ի 3 միլիոն 650 հազարից մինչեւ 2 միլիոն 900 հազար 2022 թ-ին (եւ սա դեռ չափազանց լավատեսական տեսակետ է)։ Կովկասի ինստիտուտի գիտաշխատող Հրանտ Միքայելյանը կանխատեսում է՝ 2050 թ-ին Հայաստանի բնակչությունը կկրճատվի 300 հազարով եւ կկազմի 2 մլն 600 հազարից պակաս: Նրա կանխատեսումը, որն արվել է անցյալ տարվա սկզբին, համընկնում է ՄԱԿ-ի՝ 2022 թ-ի սկզբին արված կանխատեսման հետ К 2050 году население Армении сократится на 300 тысяч человек: прогноз Гранта Микаеляна — ACSSI։

Երկու կանխատեսումներն էլ հաշվի չեն առնում, թե ինչպես կարող է ազդել Հանրապետության ժողովրդագրության վրա Եվրամիության հետ արագացված մերձեցումը։ Կարելի է ենթադրել՝ բնակչության նվազումը կտրուկ կաճի, եւ դժվար թե հանրապետությունը, որի բնակչությունը կազմում է, ավելի քան երկու միլիոն մարդ, կարողանա դիմակայել Ադրբեջանի գրեթե ցանկացած, առաջին հերթին, տաածքային հավակնություններին, որն առանձնապես չի թաքցնում դրանք նույնիսկ հիմա: Եվ սա, նույնիսկ չհաշված Ռուսաստանում արգելված ԼԳԲՏ շարժման պարտադիր քարոզչությունը, որը, ինչպես ցույց է տալիս հարեւան Վրաստանի փորձը, կարող է հանգեցնել նաեւ քաղաքացիների խմբերի կտրուկ բեւեռացման՝ մշակութային-գաղափարական սկզբունքով։ Рыбарь գրում է․ «... կառավարույոան փակ սոցիոլոգիական հարցումները ցույց տվեցին՝ Հայաստանի հասարակությունը չի պաշտպանում հանրաքվեի գաղափարը եւ չի կարող բարձր մասնակցություն ցույց տալ, իսկ դրա արդյունքները կարող էին փչացնել իշխանությունեորի առանց այդ էլ ցածր հավանության վարկանիշը»: Ընդ որում, «ԵՄ-ի հետ մերձեցման հռետորաբանությունը Հայաստանի իշխանությունները կշարունակեն օգտագործել ինչպես սեփական PR-ի, այնպես էլ ապագայի գոնե ինչ-որ կերպար ստեղծելու համար» ինտենսիվորեն ապակողմնորոշվող հայ քաղաքացիների համար։

Տիգրան Բաղրամյան

Թարգմանությունը՝ Գայանե Մանուկյանի

Աղբյուրը՝ vpoanalytics.com-ի