Ժիրայր Լիպարիտանը վերջապես խոստովանեց, որ Տեր-Պետրոսյանը 7 տարի պայքարել է, որպեսզի Ղարաբաղը ինքնավարություն ունենա Ադրբեջանի կազմում

Վերջերս «Ազատություն» ռադիոկայանը ծավալուն հարցազրույց է վերցրել Ժիրայր Լիպարիտյանից` խնդրելով մեկնաբանել Ղարաբաղի շուրջ վերջին իրադարձությունները: Ուղիղ հարցին, թե ով է մեղավոր և պատասխանատու վերջին պատերազմում կրած պարտության համար, Լիպարիտանը բառացիորեն պատասխանեց հետևյալին. «Անմիջական պատասխանատուն Նիկոլ Փաշինյանն է, բայց խորքային և հիմնական պատասխանատուները Ռոբերտ Քոչարյանն ու Սերժ Սարգսյանն են»:

Լիպարիտանն իր խոսքերով այնքան անկեղծ էր, որ նա բացահայտեց Ղարաբաղի հարցում Հայաստանի արտաքին քաղաքականության հիմնական վեկտորը մինչև 1998 թ.: Ըստ Տեր-Պետրոսյանի նախկին խորհրդական Ժիրայր Լիպարտիյանի`  այս վեկտորը նպատակ ուներ Ղարաբաղը Ադրբեջանի կազմում պահել տարածքային ինքնավարության կարգավիճակում: Մինչդեռ, նրա խոսքերով, Ռոբերտ Քոչարյանն ու Սերժ Սարգսյանը փորձում էին Ղարաբաղը անկախացնել Ադրբեջանից, ինչը  Լիպարիտյանի կարծիքով  «անիրականանալի գաղափար էր»: Նրա խոսքով, Հայաստանն այս «անիրատեսական գաղափարի» վրա ծախսել է 20 տարի, և արդյունքում բախվել է Ղարաբաղի ամբողջական կորստի սպառնալիքին: Այն, ինչին Հայաստանը համաձայն չէր մինչև 1998 թվականը, Ադրբեջանը հիմա նույնպես դրան չի համաձայնում և հրաժարվում է Ղարաբաղն իր կազմում տեսնել ինքնավարության կարգավիճակում՝ նշելով, որ նման տարածքային միավորը չպետք է լինի Ադրբեջանի կազմում:

Լիպարիտանը վստահ է, որ այսօր դեռ ուշ չէ վերադառնալ Տեր-Պետրոսյանի դիրքերին և պայքարել, որ Ղարաբաղը գոնե ինքնավարություն ունենա Ադրբեջանի կազմում, և որ այս խնդիրը կարող է առավել հասկանալի լինել այսպես կոչված «միջազգային հանրության» համար և կարող է աջակցել նրա կողմից

Այս հարցազրույցի հիմնական արժեքն այն էր, որ Լիպարիտանը վերջապես անկեղծորեն խոստովանեց, որ ինքը և Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը չեն պայքարել Ադրբեջանից Ղարաբաղի անկախության համար, քանի որ չեն հավատում այս գաղափարին: Փաստորեն, Ժիրայր Լիպարիտանը խոստովանեց այն, ինչ երկար տարիներ հերքել էին Լեւոն Տե-Պետրոսյանը և նրա ամբողջ թիմը: Այժմ փորձենք ավելի մանրամասն վերլուծել նրա արտահայտած մի շարք գաղափարները:

Եթե Լիպարիտանը և Տեր-Պետրոսյանը կողմ  էին այն գաղափարին, որ Ղարաբաղը պետք է մնա Ադրբեջանի կազմում ինքնավարության կարգավիճակում, ապա ինչո՞ւ նրանք 1992-ին այս դիրքորոշումը չներկայացրեցին հասարակությանը` որպես պաշտոնական դիրքորոշում: Թե՞ մտավախություն ունեին, որ «Ղարաբաղ կոմիտեի» անդամ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը բարոյական խնդիր կունենա սեփական ժողովրդի հետ:

90-ականների սկզբին պատերազմի 2 տարվա ընթացքում հազարավոր մարդիկ զոհվեցին, և ինչպես պարզվեց, ըստ Լիպարիտյանի, այդ մարդիկ զոհվել էն «հանուն ոչնչի», քանի որ արդեն այդ ժամանակ Լիպարիտանը գիտեր, որ «Ղարաբաղի անկախությունը անիրագործելի գաղափար է»: Ինքը՝ Լիպարիտիան, այդ ժամանակ գիտեր դա, բայց չբացահայտեց: Ի՞նչ է սա, եթե ոչ բացարձակ անբարոյականություն: Այնուամենայնիվ, այս հարցը մի կողմ թողնենք. Լիպարիտանի հետ խոսել բարոյականության մասին ավելորդ է:

Նա հայտարարում է, որ Ռոբերտ Քոչարյանը չէր ցանկանում լուծել այս խնդիրը, իսկ Սերժ Սարգսյանը, չնայած ցանկանում էր լուծել խնդիրը, բայց ուներ նաեւ անիրատեսական գաղափարներ: Իսկ հիմա փորձենք ավելի մանրամասն  վերլուծել նրա արտահայտած այս գաղափարներ:

Ղարաբաղյան առաջին պատերազմում տարած հաղթանակից հետո, այդ թվում ` Ժիրայր Լիպարիտյանի ջանքերով, Հայաստանի դիվանագիտությունը ֆիասկո ապրեց, որն առավել հստակ արտահայտվեց 1996 թվականին Լիսաբոնում («Լիսաբոնի գագաթնաժողով», Եվրոպայի անվտանգության ու համագործակցության կազմակերպության անդամ պետությունների բարձրագույն ժողով - Zham.am): 1998-ից հետո, «խմբագրելով» Լիպարիտյանի և Տեր-Պետրսոյանի թողած դիվանագիտական խայտառակ ժառանգությունը, 2007-ին մենք ստացանք մի իրավիճակ, երբ միջազգային հանրությունը պատրաստ էր տեսնել Ղարաբաղի անկախությունը Ադրբեջանից՝ 7 շրջանների վերադարձի դիմաց:

Ավելին, 2011-ին Սերժ Սարգսյանը պատրաստ էր ստորագրել Կազանի պայմանագիրը, որով հայկական կողմը հանձնում էր 5 շրջան, խաղաղապահները տեղակայվում էին Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ, և այնուհետև, երբ Ադրբեջանը համաձայնվեր Ղարաբաղյան հանրաքվեին, հայերը պատրաստ կլինեին հանձնել մնացած 2 շրջանները, բայց թողնել մեզ Լաչինի միջանցքը:

Այլ կերպ ասած, Ռոբերտ Քոչարյանն ու Սերժ Սարգսյանը երբեք «ոչ մի թիզ հող» գաղափարի կողմնակից չեն եղել, ինչպես փորձում է դրանք ներկայացնել Ժիրայր Լիպարիտանը, նրանք միշտ եղել են խնդիրը փոխզիջումների հիման վրա լուծելու գաղափարի կողմնակիցներ, որն ընդունվեց միջազգային հանրության ներկայացուցիչների`  ի դեմս ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի միջնորդների կողմից: Եվ մինչև 2018 թվականը ոչ թե Հայաստանը միայնակ մնաց միջազգային հանրության դեմ (ինչպես դա տեղի ունեցավ լիպարիտյանների ժամանակ 1996 թվականին Լիսաբոնում), այլ Ադրբեջանը մնաց մենակ միջազգային հանրության դեմ, և նման պայմաններում ո՛չ Թուրքիան, ո՛չ Ադրբեջանը չէին ունենա ռիսկ ղարաբաղյան հիմնախնդրի ռազմական լուծման համար: Ու միայն Տեր-Պետրոսյանի ու Լիպարիտյանի «հոգեզավակի» իշխանության գալուց հետո Հայաստանում իրավիճակը փոխվեց 180 աստիճանով:

Ինչպես Ժիրայր Լիպարիտանը, այնպես էլ Նիկոլ Փաշինյանը երկակի ստանդարտների քաղաքական գործիչներ են. նրանք մտածում էին մի բան, ասում էին մեկ այլ բան: Սա ցույց է տալիս իրենց ինչպես աշխարհաքաղաքական, այնպես էլ բարոյական սնանկություն, քանի որ Տեր-Պետրոսյանի և Ժիրայր Լիպարիտյանի կողմնակիցը չէր կարող հանկարծ 180 աստիճանով շրջվել և սկսել գործել «Արցախը Հայաստան է եւ վերջ» կարգախոսի շրջանակներում:

Այնուամենայնիվ, այստեղ զարմանալի ոչինչ չկա, քանի որ Փաշինյանն ուներ այնպիսի ուսուցիչներ, ինչպիսիք են Տեր-Պետրոսյանը և Ժիրայր Լիպարիտանը, ովքեր իշխանության եկան 1988 թվականին «Միացում» կարգախոսով, իսկ հետո 7 տարի շարունակ չհավատացին ոչ միայն «Միացում» կարգախոսին, այլ նաև նրան, որ ընդհանրապես հնարավոր կլինի պոկել Ղարաբաղը Ադրբեջանից: 

Եվ դրանից հետո մենք զարմանում ենք, թե ինչո՞ւ կորցրինք Ղարաբաղը: Մենք զարմանում ենք, թե ինչո՞ւ 1915 թվականին հենց մեր ժողովուրդն էր ցեղասպանության ենթարկվել: Պատճառն այն է, որ մենք գործնականում միակ ժողովուրդն ենք, ովքեր չեն կարողացել մաքրել իրենց «ժողովրդի կեղտը»: Աշխարհի ժողովրդների մեծ մասն անցել է այս ամենի միջով: Բայց սա ունի իր խորքային պատճառներ, քանի որ 600 տարի շարունակ պետականությունից զրկված մարդիկ չէին կարող դա անել առանց պետական ինստիտուտների: Եվ մեր անկախության վերջին 30 տարիներից 20 տարին, ըստ երևույթին, բավարար չէր այս խնդիրը լուծելու համար:

Սա՛ է իրականությունը:

Դավիթ Մկրտչյան

zham.am