Համահայկական ներդրումներով շենացնելու ենք Արցախը. Խ. Աբովյանի անվան ՀՊՄՀ պրոֆեսոր

Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական համալսարանի դասախոս, պ. գ. դ., պրոֆեսոր, ՀՅԴ Հայաստանի Գերագույն մարմնի կրթության և գիտության հանձնախմբի նախագահ Խաչատուր Ստեփանյանը գրում է.

«Պատմաբանի դիտարկում.

 

Հայաստանի Առաջին Հանրապետության կառավարությունը 1920 թ․հունիսի 10-ին հաստատեց «Հայաստանի անկախության փոխառության մասին» օրենքի նախագիծը, որը նախատեսում էր նորանկախ պետության արդյունաբերական ուժերը և տնտեսությունը վերականգնելու նապատակով կազմակերպել հանգանակություն։ Կնքվելու էր 20 մլն. ամերիկյան դոլարի անվանական գումարի պետական փոխառություն 6 տոկոսով: Փոխառությունն արվելու էր 10 տարով Հայաստանում և արտասահմանում։ Բաց էին թողնվելու 10, 25, 50, 100, 500 և 1000 դոլարանոց պարտաթղթեր, որոնք ազատ էին լինելու տուրքերից։ Փոխառությունն ապահովագրվում էր Հայաստանի Հանրապետության ամբողջ գույքով։ Անկախության փոխառության գաղափարը մեծ ոգևորություն առաջացրեց թե Հայաստանում և թե արտասահմանում:

 

Աշխարհի տարբեր անկյուններից շատերն էին ցանկանում իրենց մասնակցությունն ունենալ պետության վերաշինման գործին: Հասարակական-քաղաքական տարբեր շրջանակներ, թերթեր, անհատ գործիչներ կանգնեցին ՀՀ կառավարության կողքին։ Բոլորը համոզված էին, որ փոխառությունը ցանկալի արդյունք կունենա:

 

Անկախության փոխառության ծրագրի բացումը տեղի ունեցավ 1920 թ․ օգոստոսի 1-ին Թիֆլիսում և Բաթումում։ Հրատարակվեց «Անկախության փոխառություն» միօրյա թերթ, որտեղ գրառումներով հանդես եկան բազմաթիվ մեծանուն գործիչներ (Թերթի մեկ օրինակ պահվում է Հայաստանի ազգային արխիվում):

 

Հենց օգոստոսի 1-ին բազմաթիվ անհատներ, հիմնարկություններ, խորհրդարանի և կառավարության անդամներ տրամադրում են զգալի գումարներ, Կաթողիկոսը Էջմիածնի կողմից տալիս է 1 մլն. ռուբլի: Մի քանի ժամվա ընթացքում հավաքվում է 45 մլն. ռուբլի:

 

Վրաստանից հետո Ա․ Խատիսյանն անցավ Եվրոպա, Եգիպտոս, Զմյուռնիա, որտեղ հանդես եկավ հաջող փոխառություններ կատարելու վերաբերյալ հրապարակային դասախոսություններով։ Ամենուր գաղութահայությունը մեծ ցնծությամբ ու ոգևորությամբ էր դիմավորում Խատիսյանին և վստահեցնում փոխառության հաջող ընթացքի մասին; Անկախության փոխառությանը բաժանորդագրվում էին ոչ միայն ունևորները, այլև հասարակ ժողովուրդը:

 

Միաժամանակ Հայաստանի Հանրապետության անունով կտակներ էին կազմում արտասահմանի հայ մեծահարուստները: Այդպես, Եգիպտոսի գործարանատեր Մելքոնյան եղբայրները, ընդունելով Հայաստանի քաղաքացիություն, իրենց ամբողջ հարստությունը` մոտ 6 մլն. դոլար, կտակում են Հայաստանին: Թիֆլիսահայ մեծահարուստ Ա. Մելիք-Ազարյանը Հայաստանին է կտակում Թիֆլիսի իր տունը: Այնտեղ էր տեղափոխվելու Վրաստանում ՀՀ դեսպանատունը։ Բաքվի հայտնի դրամատեր Ա. Ղուկասյանը ՀՀ-ին կտակել էր 8 մլն. ռուբլի, որը և փոխանցվեց պետությանը: Հայ ռամկավարների կուսակցությունը Եգիպտոսում որոշել էր ՀՀ-ին փոխանցել «Ռամկավար Հայաստանին օդային տորմիղ»` բաղկացած 50 օդանավից, ՀՅԴ-ի կողմից ԱՄՆ-ում կազմակերպված «բանակի հանգանակություն»-ից հավաքվեց ավելի քան կես միլոն դոլար: Այդ հանգանակության շրջանակներում մեծ քանակությամբ սննդամթերք ուղարկվեց Հայաստան։

 

Հայաստանում ներդրումներ էին անելու Մայիլյան եղբայրները, Փիթոյանները, Ժամհարյանները և շատ ուրիշներ։ Կառուցվելու էին նոր երկաթուղագծեր, էլեկտրակայաններ և այլն։

 

Ցավոք, Հայաստանի 1920 թ․ աշնանը տեղի ունեցած թուրք-հայկական պատերազմը և Հայաստանի խորհրդայնացումը կիսատ թողեցին բոլոր ծրագերը։ Բայց ակներև էր այն փաստը, որ հայկական գաղութների հնարավորությունները սիրահոժար տրամադրվելու էին Հայաստանի Հանրապետության ռազմական, տնտեսական, կրթամշակութային վերելքին։

 

Պատմությունը կարծես կրկնվում է: Պատերազմը շուտով ավարտվելու է, անշուշտ, մեր հաղթանակով: Այս օրերին արտասահմանում տեղի ունեցող համահայկական դրամահավաքի խանդավառությունը ոգևորիչ է: Նախ՝ ամեն ինչ հաղթանակն արագացնելու համար: Բայց հետո գալու է Արցախի վերաշինության հերթը: Այդժամ նույնպես պետք է համահայկական ներդում ապահովել մեր ավերված շեներն ու քաղաքները ոտքի կանգնեցնելու համար: Համահայկական ներդրումներ… Եթե հարյուր տարի առաջ չհաջողվեց ավարտին հասցնելու Հայաստանի իշխանությունների ծրագրած փառահեղ նախագիծը, ապա այս անգամ մենք դա անելու ենք: Հաղթելու ենք պատերազմում և շենացնելու ենք Արցախը»: