Այ­սօր թիվ մեկ օ­րա­կար­գը Հա­յաս­տա­նի անվ­տան­գու­թ­յան սպառ­նա­լիք­նե­րը և պե­տա­կա­նու­թ­յան վայ­րէջ­քը կա­սեց­նելն է

Չնա­յած Նի­կոլ Փա­շի­նյա­նը ժո­ղովր­դին մե­ղադ­րեց հա­մա­վա­րա­կի տա­րած­ման հա­մար, ա­մեն օր էլ շար­քա­յին քա­ղա­քա­ցի­նե­րի լու­սան­կար­ներ է տե­ղադ­րում իր ֆեյս­բու­քյան է­ջում, պարզ­վում է, ինչ­պես մա­մուլն է տե­ղե­կաց­նում, երկ­րի բարձ­րաս­տի­ճան պաշ­տո­նյա­ներն ան­գամ Փա­շի­նյա­նի հոր­դոր­նե­րը բա­նի տեղ չեն դնում, հար­սա­նիք են ա­նում։ Այս տեմ­պե­րով ու՞ր ենք գնում ու ի՞նչ ա­նել. այս և այլ հար­ցե­րի շուրջ «Իրատես»-ը զրու­ցել է ՀՅԴ ան­դամ Լիլիթ Գալստյանի հետ։

-Հա­յաս­տա­նում հա­մա­վա­րա­կը շա­րու­նա­կում է իր հաղ­թար­շա­վը, ին­չու՞ այս իշ­խա­նու­թյա­նը եր­կի­րը տա­րավ, ինչ­պես Փա­շի­նյանն է ա­սում, դե­պի դժոխք։

-Այս իշ­խա­նու­թյունն իր կար­ճատև կեն­սագ­րու­թյան ա­ռա­ջին օ­րե­րից ա­պա­ցու­ցեց, որ մեր­ժում է ցան­կա­ցած երկ­խո­սու­թյուն։ Նրանք քա­ղա­քակր­թա­կան, բա­նակ­ցա­յին, երկ­խո­սա­կան մշա­կույ­թի կրող չեն։ Այս­պի­սին է նրանց ամ­բար­տա­վան մե­ծամ­տու­թյան, քա­ղա­քա­կան տհա­սու­թյան և մե­նիշ­խա­նա­կան մթ­նո­լորտ ձևա­վո­րե­լու վար­քա­գի­ծը։ Վկա­յու­թյուն­ներն են խոր­հր­դա­րա­նում ծեծ­կռ­տու­քը, հայ­հո­յա­խա­ռը բա­նա­վե­ճե­րը, ա­տե­լու­թյան շի­կա­ցած մթ­նո­լոր­տը, ա­ռա­ջին իսկ օ­րից որ­դեգր­ված՝ «սևե­րի» ու «սպի­տակ­նե­րի» պա­տե­րազ­մը։ Այս ըն­թաց­քում ՀՅԴ-ն իշ­խա­նու­թյա­նը հա­յե­ցա­կար­գա­յին մի շարք փաս­տաթղ­թեր է ներ­կա­յաց­րել՝ զրո անդ­րա­դարձ: Իսկ մեր հան­րա­յին կյան­քի ոչ մի ո­լոր­տում եր­կիր կա­ռու­ցե­լու հա­յե­ցա­կար­գեր, ծրագ­րեր, ռազ­մա­վա­րու­թյուն­ներ նրանք այդ­պես էլ չու­նե­ցան: Երկ­խո­սու­թյան բա­ցար­ձակ մեր­ժու­մի մթ­նո­լորտ է։ Մինչ­դեռ վար­չա­պետն օ­րերս հայ­տա­րա­րեց, որ հա­տել ենք դժոխ­քի գի­ծը։ Երկ­րի գե­րա­գույն հրա­մա­նա­տարն է այս մա­սին հայ­տա­րա­րում ու շա­րու­նա­կում է մնալ այդ նա­վի ղե­կին։ Սար­սա­փե­լի է այս ա­մենն ըն­դու­նե­լը։ Ազ­գո­վին կանգ­նել ենք մի ի­րա­կա­նու­թյան առջև, երբ իշ­խա­նու­թյան է ե­կել մի ուժ, ո­րը զրո կա­ռա­վար­չա­կան ու­նա­կու­թյուն­ներ ու­նի, միանձ­նյա, ան­հա­վա­սա­րակ­շիռ, ան­շր­ջա­հա­յաց, անծ­րա­գիր, հիս­տե­րիկ կա­ռա­վա­րում է ի­րա­կա­նաց­նում։ Ֆեյս­բու­քյան «լայ­վե­րով կա­ռա­վար­վող» ի­րա­կա­նու­թյան մեջ ենք։ Օր ա­ռաջ պի­տի կանգ­նեց­նել այս վայ­րէջ­քը։ Լի­նե­լու­թյան հարց է դր­ված... խո­սում են ար­դեն 100-հա­զա­րա­վոր վա­րակ­ված­նե­րի մա­սին։ Տո­տալ տա­պա­լե­ցին հա­մա­վա­րա­կի կա­ռա­վա­րու­մը, էլ չեմ խո­սում անվ­տան­գա­յին այլ հար­ցե­րի շուրջ, աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան լար­ված մի­ջա­վայ­րի։ Ինչ­պես ներ­քին ճա­կատ­նե­րում, այն­պես էլ ար­տա­քին հա­րա­բե­րու­թյուն­նե­րում ա­ներևա­կա­յե­լի վեր­տուո­զու­թյամբ տա­պա­լե­ցին, զրո­յաց­րին ա­մեն ինչ։

Ար­դեն հա­տել ենք ան­դառ­նա­լիու­թյան կե­տը և ազ­գա­յին հա­մա­խո­հու­թյամբ վի­ճա­կից դուրս գա­լու ել­քեր պի­տի փնտ­րենք: Բո­լոր քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րից հա­մա­ռո­րեն, ա­վե­լի թանձ­րա­ցող լսում ենք գու­ժող զան­գը՝ ան­կու­մը պետք է կա­սեց­նել։ Ե­թե հայ­տա­րա­րում են, թե պա­տե­րազմ է, ին­չին ես էլ եմ հա­մա­միտ, դա հաղ­թա­հա­րում են ներ­քին հա­մա­խո­հու­թյամբ, չի կա­րող պա­տե­րազմ հաղ­թա­հա­րել մի եր­կիր, որ­տեղ ներ­քին թշ­նա­մի­նե­րի ան­դա­դար որս է։

-Հայտ­նի իմ­քայ­լա­կան­ներն ընդ­դի­մա­դիր­նե­րի քն­նա­դա­տու­թյանն ի պա­տաս­խան, հայ­տա­րա­րե­ցին, թե կան ընդ­դի­մա­դիր­ներ, ո­րոնք «ոտ­քի տակ» են ընկ­նում ու ստիպ­ված են նրանց ճա­նա­պար­հից հե­ռաց­նե­լով ա­ռաջ գնալ։ Սա է իշ­խա­նու­թյան պա­տաս­խանն այն բո­լոր ընդ­դի­մա­դիր­նե­րին, ո­րոնք այ­սօր ի­րա­վի­ճա­կի շուրջ ան­հան­գս­տու­թյուն­ներ են հայտ­նում։

-Ի­րենց տրա­մա­բա­նու­թյու­նը, չգի­տես՝ ին­չու, միշտ ոտ­քի շուրջ է։ Թեև հաս­կա­նա­լի է՝ ի­րենք բա­ռիս բուն ի­մաս­տով ոտ­քով ե­կան իշ­խա­նու­թյան ու նաև մտ­քով՝ բո­բիկ։ Նրան­ցից քա­ղա­քա­կան միտք, պե­տա­կան մտա­ծո­ղու­թյուն չեմ էլ ակն­կա­լում։ Երբ հա­սա­րա­կու­թյու­նը նրանց եր­կու տա­րի ժա­մա­նակ էր տվել եր­կիր կա­ռու­ցե­լու, բա­ցի պե­տա­կա­նու­թյու­նը քան­դե­լուց ո­չինչ չա­րե­ցին։ Թեև ան­կեղծ էին, հայ­տա­րա­րել էին, չէ՞, որ ե­կել են մեր­ժե­լու, փաս­տո­րեն քան­դե­լու է­ներ­գիա­յով հա­սանք այս փու­լին։ Քան­դե­լը, ի­հար­կե, հեշտ է, բայց ի՞նչ կա­ռու­ցե­ցին. սա­սան­ված, ար­ժեզ­րկ­ված պե­տա­կան ինս­տի­տուտ­ներ, ա­տե­լու­թյուն և ոչ մի ստեղ­ծա­րար օ­րա­կարգ։ Մարդ­կայ­նո­րեն ինձ հա­մար շատ ցա­վա­լի է տես­նել, թե ինչ­պես կա­րո­ղա­ցան նոր ո­րա­կի պե­տու­թյուն կա­ռու­ցե­լու այդ բա­ցա­ռիկ հնա­րա­վո­րու­թյու­նը մս­խել։ Ունակ չե­ղան նոր կա­ռա­վա­րում, ծրագ­րեր բե­րե­լու, ո­րա­կյալ, բո­վան­դա­կա­յին խն­դիր­ներ լու­ծե­լու։ Օ­րա­կարգ բա­ցար­ձակ չու­նեն, թեև հա­ջո­ղե­ցին մի քա­նի ամ­սում 100 և ա­վե­լի մի­լիոն դո­լա­րի պարգևավ­ճար­ներ ստա­նալ։

-Ե­թե իմ­քայ­լա­կան­նե­րի քա­ղա­քա­կան փոր­ձա­ռու­թյունն ու մտա­վոր ու­նա­կու­թյուն­նե­րը կա­րող ենք կաս­կա­ծի տակ դնել, նույ­նը չենք կա­րող ա­սել ա­ռա­ջին նա­խա­գահ Լևոն Տեր-Պետ­րո­սյա­նի մա­սին, ո­րը նա­խօ­րեին հայ­տա­րա­րեց, թե «ով պայ­քա­րում է իշ­խա­նու­թյան դեմ, կա­մա թե ա­կա­մա դա­վա­ճա­նում է ազ­գին»։ ՈՒ­րեմն ինչ­պե՞ս հաս­կա­նալ նրա այս դի­տար­կու­մը։

-Տեր-Պետ­րո­սյա­նի սիլ­լո­գիզ­մը կի­սաճշ­մար­տու­թյան վրա է կա­ռուց­ված։ Իսկ կի­սաճշ­մար­տու­թյուն­ներն ա­մե­նավ­տան­գա­վորն են, ո­րով­հետև դրանք սո­փես­տու­թյան և մա­նի­պու­լա­ցիա­նե­րի ժան­րից են։ Ա­ռա­ջին հաս­տատ­ման հետ հա­մա­ձայն եմ, որ վի­րու­սը պա­տե­րազմ է հայ­տա­րա­րել Հա­յաս­տա­նին, բայց պա­տե­րազ­մը հաղ­թա­հա­րում են միաս­նա­կան ու­ժե­րով։ Ես հաս­կա­նում եմ Տեր-Պետ­րո­սյա­նի ցայտ­նո­տը, նա ցա­վով է ար­ձա­նագ­րում, թե ինչ­պես է գա­հա­վի­ժում իր հո­գե­զա­վա­կը և նրա հետ իր բո­լոր փայ­փա­յած քա­ղա­քա­կան ար­ժեք­նե­րը։ Նրա ճար­տա­րա­պե­տու­թյու­նը չդի­մա­ցավ ոչ մի փոր­ձու­թյան։ Լևոն Տեր-Պետ­րո­սյա­նին շատ ա­վե­լի կհար­գեի, ե­թե հայ­րա­պե­տա­կան բար­ձուն­քից իր փայ­փա­յած քա­ղա­քա­կան գոր­ծչին խոր­հուրդ տար, որ պե­տա­կա­նու­թյու­նը չի հան­դուր­ժում ներ­քին թշ­նա­մի­ներ, բա­րի­կադ­ներ, բա­ժա­նա­րար գծեր։ Ե­թե ժա­մա­նա­կին դի­տո­ղու­թյուն­ներ ա­ներ և ա­սեր, որ դուք թա­լա­նում եք բյու­ջեն՝ մի­լիո­նա­վոր պարգ­ևավ­ճար­ներ, ընդ ո­րում ա­նօ­րի­նա­կան, ստա­նա­լով անպ­տուղ ա­նար­դյու­նա­վետ գոր­ծե­րի դի­մաց։ Ե­թե ա­սեր՝ ներ­սում թշ­նա­մի­նե­րի որ­սով ես զբաղ­ված, դր­սում ևս թշա­մի­ներ ես վաս­տա­կում, ե­թե հոր­դո­րեր կա­սեց­նել պե­տա­կան ինս­տի­տուտ­նե­րի կազ­մա­քան­դու­մը, ե­թե բարձ­րա­ձայ­ներ, որ ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թյան մեջ չեն հան­դուրժ­վում ան­կան­խա­տե­սե­լիու­թյունն ու ամ­բար­տա­վա­նու­թյու­նը, ե­թե ա­սեր՝ զս­պիր ոչն­չա­տե­սիլ թի­միդ ցի­նի­կու­թյու­նը, ե­թե…

Հի­մա, ար­դեն կոր­ծան­վող նա­վին հրա­հանգ­ներ տալն ու դր­սում մե­ղա­վոր­ներ փնտ­րելն ի­մաստ չու­նի։ «Դա­վա­ճա­նու­թյու­նը» շատ լուրջ բառ է ու դեռ հարց է, թե որն է դա­վա­ճա­նու­թյու­նը։ Լռելն ու պե­տու­թյան ձա­խո­ղում­նե­րը չտես­նե­լու տա՞­լը, թե՞ վա­յէջ­քը կա­սեց­նե­լը:

-ՀՅԴ-ն վեր­ջերս հայ­տա­րա­րու­թյուն ա­րեց՝ խոր­հր­դա­րա­նին հոր­դո­րե­լով ի­րա­վի­ճա­կի շուրջ քն­նար­կում ա­նել։ Այս պա­հին չե՞ք կար­ծում, որ ար­դեն ա­նի­մաստ է դար­ձել այդ քն­նար­կու­մը, ա­ռա­վել ևս, որ իշ­խա­նու­թյունն ընդ­դի­մու­թյան ոչ մի խոս­քին ա­կան­ջա­լուր չէ։

-Երբ հա­մա­վա­րա­կը սկս­վեց, իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը ե­րա­նա­վետ ան­տե­ղյա­կու­թյամբ բուկ­լետ­ներ էին բա­ժա­նում Երևա­նի փո­ղոց­նե­րում, Սյու­նի­քում։ Դեռ այդ ժա­մա­նակ հայ­տա­րա­րե­ցինք, թե մի կողմ թող­նենք քա­ղա­քա­կան տա­րա­կար­ծու­թյուն­նե­րը, հա­մախ­մբ­վենք ու պայ­քա­րենք վե­րա­հաս վտան­գի դեմ։ Եվ ի՞նչ։ Դրան հետևեց նաև մեր հա­կա­հա­մա­ճա­րա­կա­յին ծրա­գի­րը։ Զրո ար­ձա­գանք։ Այ­նուա­մե­նայ­նիվ քն­նար­կում պետք է: Ա­ռաջ­նա­յին ման­դատ ու­նե­ցող խոր­հր­դա­րա­րա­նա­կան երկ­րում պի­տի քն­նարկ­վի, արժևոր­վի և գնա­հա­տա­կան տր­վի կա­ցու­թյա­նը, պա­տաս­խա­նա­տու­նե­րին:

-Ին­չու՞ է իշ­խա­նու­թյունն ընդ­դի­մա­դիր դաշ­տից ե­կող ա­ռա­ջարկ­նե­րի, ծրագ­րե­րի հան­դեպ ևս ան­հան­դուր­ժող, ու­նա­կու­թյուն չու­նի լսե­լու։

-Եր­կու պատ­ճառ կա։ Նախ փո­ղո­ցից ե­կած, ա­ռանց քա­ղա­քա­կան կեն­սագ­րու­թյան մար­դը չի կա­րող ու­նե­նալ քա­ղա­քա­կան խոհ­մու­թյուն, փոր­ձա­ռու­թյուն: Չեն հաս­կա­նում, թե ինչ է պե­տու­թյու­նը։ Ե­թե հաս­կա­նա­յին, ա­ռող­ջա­պա­հու­թյան նա­խա­րա­րը հե­րիք չէ տա­պա­լել է իր աշ­խա­տան­քը, մի բան էլ պե­տա­կան սկան­դա­լի մեջ չէր գցի Հա­յաս­տա­նը։ Բա­վա­կան չէ փոր­ձա­ռու­թյուն չու­նեն, նաև ամ­բար­տա­վան մե­ծամ­տու­թյամբ ու ան­նա­խա­դե­պու­թյամբ են տա­ռա­պում։ Կա­րող եմ նաև մի ցա­վա­լի եզ­րա­հանգ­ման գալ՝ գու­ցե նրանք հենց այս օ­րա­կար­գով են ե­կել, այն է՝ թու­լաց­նել պե­տա­կա­նու­թյու­նը։ Այլ կերպ ինչ­պես բա­ցատ­րել այն տո­տալ հար­ձա­կու­մը թե պե­տա­կան, թե ազ­գա­յին ինս­տի­տուտ­նե­րի նկատ­մամբ: Լի­նել այդ­քան հա­մառ, ար­դյունք չար­ձա­նագ­րել, շա­րու­նակ քան­դել, խո­րաց­նել ճգ­նա­ժա­մը։ Ափ­սոս չէ՞ այս եր­կի­րը։ Այդ­քան հրեշ դարձ­րած ան­ցյա­լում բա­վա­կան լուրջ ձեռք­բե­րում­ներ կա­յին, բայց ի­րենք որ­դեգ­րե­ցին ինս­տի­տու­ցիո­նալ ջար­դի ճա­նա­պար­հը։ Հար­ցադ­րում է ա­ռա­ջա­նում՝ ո՞վ էր այս օ­րա­կար­գի շա­հա­ռուն։

-Այ­սօր ար­տա­խոր­հր­դա­րա­նա­կան ու­ժե­րին միա­ցել է խոր­հր­դա­րա­նա­կան ընդ­դի­մու­թյու­նը և պա­հան­ջում է կա­ռա­վա­րու­թյան փո­փո­խու­թյուն։ Իշ­խա­նա­փո­խու­թյան շուրջ կս­տաց­վի՞ հա­մախմ­բում, և ի՞նչ ճա­նա­պար­հով Փա­շի­նյա­նի իշ­խա­նու­թյու­նը կհե­ռա­նա։

-Ընդ­դի­մա­դիր, գա­ղա­փա­րա­կան տար­բեր հենք ու­նե­ցող ու­ժե­րը նույն գնա­հա­տա­կանն են տա­լիս։ Ի­րա­վի­ճակն ա­ղե­տա­լի է, և բնա­կան է, որ բո­լո­րի գնա­հա­տա­կան­նե­րը պի­տի հա­մընկ­նեին։ Ան­գամ իշ­խա­նու­թյունն է խոս­տո­վա­նում, որ մենք դժոխ­քում ենք։ Կա­ռա­վար­չա­կան, բո­վան­դա­կա­յին, վար­քա­կա­նո­նա­յին այս ո­րակ­նե­րով ղե­կա­վար­վող եր­կի­րը հե­ռան­կար չու­նի: Այ­սօր թիվ մեկ օ­րա­կար­գը Հա­յաս­տա­նի անվ­տան­գու­թյան սպառ­նա­լիք­նե­րը և պե­տա­կա­նու­թյան վայ­րէջ­քը կա­սեց­նելն է։ Մեր մո­տե­ցումն այն է, որ նոր իշ­խա­նու­թյու­նը չպետք է կր­կին փո­ղո­ցում ձևա­վոր­վի. այդ­պի­սի իշ­խա­նու­թյան պտուղ­ներն այ­սօր վա­յե­լում ենք։ Կհա­մա­գոր­ծակ­ցենք այն քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րի հետ, ո­րոնք նոր ո­րա­կի պե­տու­թյուն կա­ռու­ցե­լու խն­դիր են դնում, ու­նեն տես­լա­կան և լուծ­ման բա­նա­լի­ներ։ Այն ու­ժե­րը, ո­րոնք այս օ­րա­կար­գը կի­սում են, նրանց հետ միա­վոր­ման հնա­րա­վո­րու­թյուն տես­նում եմ։

-Ինչ­պե՞ս է հնա­րա­վոր Ձեր նշած իշ­խա­նա­փո­խու­թյան տար­բե­րա­կը։

-Այ­սօր դեռ քն­նար­կում­նե­րի շր­ջա­նում ենք, սա կոն­սուլ­տա­ցիա­նե­րի դուռ է բա­ցում։ Հա­մախմ­բու­մը պետք է լի­նի կոնկ­րետ ազ­գա­յին պե­տա­կան ու­ղեգ­ծի շուրջ, ար­ժե­քա­յին հենք պի­տի ու­նե­նա՝ հա­նուն պե­տա­կա­նու­թյան նոր մո­դե­լի։ Մենք ան­ձի փո­փո­խու­թյուն չենք դնում, իշ­խա­նու­թյան բո­վան­դա­կու­թյու­նը պի­տի փոխ­վի։ Դեռ քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րի հետ քն­նար­կում­նե­րի փուլ պի­տի անց­նել, և շատ կարևոր է, որ հա­սա­րա­կու­թյունն այս ա­մե­նը հաս­կա­նա։

-Իշ­խա­նա­փո­խու­թյան հա­մար հա­սա­րա­կու­թյու­նը հա­սու­նա­ցե՞լ է։

-Մեր հա­սա­րա­կու­թյու­նը շատ ա­րագ հու­սա­հա­տու­թյան շր­ջա­փու­լի մեջ մտավ։ Ես ինքս էլ ինձ հա­մա­րում եմ այս փո­փո­խու­թյան խաբ­ված շա­հա­ռու։ Ոգևոր­ված էի բո­վան­դա­կա­յին փո­փո­խու­թյան հե­ռան­կա­րով, բայց եր­կու ա­միս էր հար­կա­վոր, տես­նե­լու, թե ա­ռանց «իզ­մե­րի» ինչ խմ­բակ է ե­կել իշ­խա­նու­թյան։ Ինչ­պե՞ս կա­րող է լի­նել իշ­խա­նու­թյուն ա­ռանց «իզ­մե­րի», նույնն է, թե ա­ռանց ար­ժեք­նե­րի: Բո­լորս ենք ար­ձա­նագ­րում Փա­շի­նյա­նի վար­կա­նի­շի գա­հա­վի­ժու­մը, ո­րի սնու­ցո­ղը հենց ինքն է։ Ինքն ի­րեն դա­տա­պար­տել է ա­զատ անկ­ման։ Ընդ­դի­մա­դիր գոր­ծիչն այլ բան է, պե­տա­կան այ­րը՝ բո­լո­րո­վին այլ։ Հա­սա­րա­կու­թյան մի մասն արթ­նա­ցել է։ Քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րի խն­դիրն է նաև հա­սա­րա­կու­թյանն արթ­նաց­նե­լը և բա­ցատ­րե­լը, հա­մո­զիչ դառ­նա­լը: Բայց այս ա­մե­նի հա­մար խոր­քա­յին բո­վան­դա­կա­յին օ­րա­կար­գեր են անհ­րա­ժեշտ:

Զրույցը՝ Ռուզան ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ