Հիմա մեծացել եմ, չգիտեմ՝ ի՞նչ պետք է անեմ. հանդիպում Արտավազդ Փելեշյանի հետ

Այսօր «Մոսկվա» կինոթատրոնում տեղի ունեցավ հանդիպում անվանի հայ կինոռեժիսոր Արտավազդ Փելեշյանի հետ: Հանդիպումից առաջ ցուցադրվեցին Փելեշյանի ֆիլմերը՝ «Բնակիչները», «Տարվա եղանակները», «Վերջ» և «Կյանք»:

Փելեշյանը ներկաների հարցերին պատասխանում էր կարճ ու կոնկրետ. ինչպես նրա ֆիլմերն են հագեցած լռությամբ, այնպես էլ՝ Փելեշյանի խոսքը: Ներկայացնում ենք Փելեշյանի խոսքն այնպես, ինչպես կա՝ փելեշյանավարի:

- «Կյանք» և «Վերջ» ֆիլմերը ես նկարեցի, երբ մութ ու ցուրտ էր Հայաստանում, և ես դրանք նկարահանեցի, որ լույս բերեմ:

-Ի՞նչ խորհուրդ կտայիք երիտասարդ կինոռեժիսորներին:

-Երիտասարդ կինոռեժիսորներին խորհուրդ կտայի, որ մեծ ուշադրություն դարձնեն առաջին աշխատանքին, որովհետև կարևորը դա է:

-Կցանկանայի՞ք ինչ-որ բան շտկել Ձեր ֆիլմերում:

-Երևի թե չէ: Ես լուսանկարների մեր ալբոմը նայում եմ ու տեսնում, որ երիտասարդ տարիքում բեղեր էի պահում: Ի՞նչ միտք ունի ոչնչացնել այդ լուսանկարները:

-Արդյո՞ք «Բնակիչները» ֆիլմն ինչ-որ կապ ունի Ցեղասպանության հետ:

-Չէ, այդ ֆիլմում ցույց եմ տվել մեր վերաբերմունքը կենդանական աշխարհի նկատմամբ. մենք նստած ենք ճյուղին, որը կտրում ենք մեր ձեռքով:

-Կերպարվեստ սիրո՞ւմ եք, և կա ինչ-որ մեկի ազդեցությունը Ձեր գործերում:

-Չի կարող պատահել, որ չլինի ազդեցություն, բայց չգիտեմ` ինչ օրինակ բերեմ: Ես հիացած եմ «Սասունցի Դավիթ»-ով:

-Ձեր «Հոմո սափիենսը» ֆիլմն ինչո՞ւ այդպես էլ կյանքի չկոչվեց:

-Ես ունեմ ուրիշ ասելիքներ: Գրել էի սցենար «Հայոց աշխարհ» խորագրով, բայց այդպես էլ չարվեց, առաջին հերթին` ֆինանսական պատճառներով: Հիմա մեծացել եմ, չգիտեմ՝ ի՞նչ պետք է անեմ:

-Այնուամենայնիվ, մի՞թե մեկը չգտնվեց, որ Ձեր ֆիլմի ֆինանսական հարցերը լուծեր:

-Մենք այդպիսի ֆինանսական միջոցներ չունենք: Ժան Լյուկ Գոդարը սցենարը տվեց ինձ, պարզվեց՝ պետք է 41 000 դոլար, բայց պրոդյուսերը կին էր, չկարողացավ հավաքել այդ գումարը… Հա, վատ իմաստով չեմ շեշտում պրոդյուսերի՝ կին լինելու փաստը:

Ապա հարցրեց. «Թույլ կտա՞ք մի բան էլ ես պատմեմ»:

- «Տարվա եղանակները» նկարահանելու համար ֆիլմի ադմինիստրատորին գյուղատնտեսության նախարարություն ուղարկեցի, որպեսզի իմանան, թե Հայաստանում քաղաքակրթությունից հեռու ինչ գյուղ կա, որը պահպանում է հին և նոր ադաթները: Նախարարությունից ասել էին, որ  Զանգեզուրում մի այդպիսի գյուղ կա: Գնացինք այդ գյուղը. սովետական կարգերն իմացան, որ այդպիսի գյուղ կա, և այդ գյուղն էլ իմացավ, որ արդեն սովետական կարգեր էին: Ձորի մեջ էր գյուղը, 10-12 տուն էր իրենից ներկայացնում, շատ դժվար էր տեղ հասնել: Ասացինք՝ ոտքով գնալ, վարորդն էլ, թե՝ չէ, ես կտանեմ: Ճանապարհին մեքենայի մասերը հերթով ընկնում էին, կիսակմախքով հասանք տեղ: Թումանյանի հեքիաթների նման երեք ծերունի էին նստած կրակի շուրջը, օղի էին պատրաստում՝ քարահունջ: Զարմացան մեքենայի վրա, հարցրին՝ ի՞նչ եք անում այստեղ, ասացինք՝ կինո ենք նկարում, զարմացան՝ իսկ կինոն ի՞նչ է: Հասկացանք, որ ճիշտ գյուղ ենք ընտրել: Հյուրասիրեցին մեզ, երկու օր մնացինք այնտեղ: Կինոյում կան մանրուքներ, որ մինչև անգամ ռեժիսորը չգիտի՝ ինչն ինչոց է: Օրինակ` մասսովկան արժեր երեք ռուբլի, էպիզոդները` 7 ռուբլի 50 կոպեկ, և երբ գյուղում նկարահանեցինք-վերջացրինք կինոն, ադմինիստրատորը կանչեց կինոյում նկարահանված բոլոր մարդկանց: Հերթով լրացնում էին՝ այսինչյան այսինչ,  նկարվել է մասսովկայում, պետք է ստանա այսքան գումար: Հենց հերթը հասավ այդ երեք ծերունիներից մեկին, ադմինիստրատորն ասաց, թե` արի, դու էլ քո մասսովկայի երեք ռուբլին ստացիր, բայց ծերունին բացականչեց. «Ես էպիզոդիկ եմ»: Կներեք, որ հիշեցի այդ պատմությունը և ձեզ պատմեցի:

-Ի՞նչ կարծիք ունեք այլմոլորակայինների մասին:

-Լավ: Բավականին լավ:

-Ի՞նչ կասեք իտալացի կինոռեժիսոր Պիետրո Մարչելլոյի «Փելեշյանի լռությունը» ֆիլմի մասին:

-Ինձ թվաց, որ այդ ֆիլմում կբացահայտվի իմ լռությունը, բայց ռեժիսորն ինձնից բան սովորեց ու լռեց:

-Ինչո՞ւ են Ձեր ֆիլմերում բացակայում խոսքերը:

-Իսկ դուք տեսեք՝ ինչքան հայկական մտքեր կան այդ ֆիլմում` չնայած հայկական խոսքեր չկան: Հիմա ես սցենար եմ գրում, մի գործի վրա եմ աշխատում: Եթե ես չեմ տեսնում ֆիլմն ամբողջական, ես չեմ նկարահանում: Սցենարը 100 տոկոսով ֆիմը չէ, բայց ես պետք է թղթի վրա տեսնեմ այդ ֆիլմը, հետո նկարահանեմ:

-Ձեր ֆիլմերով մեզ համար նոր աշխարհ եք բացահայտում, Դուք ինքներդ ի՞նչ աշխարհ եք բացահայտել Ձեզ համար դրանց միջոցով:

-Բերեք չպատասխանեմ՝ ինչ աշխարհներ եմ բացահայտել:

-Չէի՞ք ուզենա, արդյոք, դասավանդել Հայաստանում:

-Կուզեի: Մի քանի տարի առաջ մինչև անգամ բոլոր փաստաթղթերը պատրաստեցին, բայց տեղ չտվեցին, շենք չտվեցին:

-Ի՞նչ կասեք դիստանցիոն /տարածական/ մոնտաժի մասին:

-Դիստանցիոն մոնտաժ է, էլի: «Դիստանցիոն» բառը հասկանում եք, չէ՞: Այն ընդունված է աշխարհով մեկ մինչև հիմա էլ: Մոնտաժ` նշանակում է հարևան պատկերների միացում, բայց ես իմ աշխատանքներում զգացի, որ դա ինձ չի հետաքրքրում: Զգացի, որ իմ ֆիլմերում ոչ թե միացնում եմ, այլ անջատում: Հեռավորության վրա կադրերն ու տեսարանն ավելի ուժեղ են, ավելի խոսուն, քան իրար միացնելով:

-Կուզեի իմանալ՝ նման հանճարը որտեղի՞ց է արմատներով:

-Կիրովականցի եմ, բայց ծնվել եմ Գյումրիում: Ավելի ճիշտ՝ լոռեցի եմ:

Փելեշյանի հետ հարցուպատասխանը վայելեց Կարինե Հարությունյանը