Ինչպես էրդողանը որոշեց գլխատել ընդդիմությանը, եւ ինչ դուրս կգա դրանից

Արժե՞ արդյոք ասել, որ ընդդիմությունը ակ-Սարայի այս որոշումը միանշանակ դիտարկում է որպես հերթական «հարված ժողովրդավարությանը»: Շատերը կարծում են՝ սա «ժողովրդական հանրապետականներին» թուլացնելու փորձ է 2028 թ-ի համընդհանուր ընտրություններից առաջ, որոնց Էրդողանի կառավարությունը պատրաստվում է նախապես։Շուկաները արձագանքել ակնթարթորեն․ BIST 100 ցուցանիշը նվազել է 5,4%-ով, իսկ բանկային հատվածը՝ 7,5%-ով, գրում է Sözcü թերթը։

Ստամբուլի վերաբերյալ որոշումը կարող է ազդել մեկ այլ գործընթացի վրա.Անկարայում դատարանը քննում է ԱԶԿ առաջնորդ Օզգյուր Օզելի ընտրությունը չեղարկելու գործը:Հաջորդ նիստը նախատեսված էր սեպտեմբերի 15-ին: Ըստ այդմ, որոշ դիտորդներ կարծում են՝ CHP – ի Ստամբուլի մասնաճյուղի վերաբերյալ դատարանի այս որոշումը մի տեսակ «փորձություն» է ամբողջ կուսակցության կոնգրեսի վերաբերյալ նույն որոշումից առաջ:

Գալաթասարայի համալսարանի Սահմանադրական իրավունքի պրոֆեսոր Շուլե Օզսոյ Բոյնսուզը Oksijen թերթին տված հարցազրույցում հայտարարել է՝ CHP-ի Ստամբուլի մասնաճյուղի ղեկավարոթյան հեռացումը դատարանի որոշմամբ ոչ միայն իրավական խնդիր է, այլ հարված է բազմակուսակցական քաղաքական համակարգի գաղափարին: Նրա խոսքով՝ եթե դատարաններն ու պետական մարմինները սկսում են որոշել, թե ով պետք է ղեկավարի ընդդիմադիր կուսակցությունը, դա նշանակում է փաստացի հրաժարվել քաղաքական բազմակարծության սկզբունքից:

Տիկին Բոյնսուզի այս գնահատականում նրա հետ դժվար է չհամաձայնել, կամ էլ համոզիչ փաստարկներ ու հակափաստարկներ բերել։Բանն այն է, որ Թուրքիայի քաղաքական անցյալի վերջին իրադարձությունները լավ են համապատասխանում կայացված դատավճռին։ Պետք է հիշեցնել՝ օգոստոսին անազատության մեջ գտնվող Իմամօղլուն հայտարարել էր, որ եթե ԿԸՀ-ն մերժի իր թեկնծությունը, կաջակցի այլընտրանքային թեկնածուին։Արդեն այն ժամանակ հասկանալի էր՝ դա կարող է լինել կամ Անկարայի քաղաքապետ Մանսուր Յավաշը, կամ էլ՝ Օզգյուր Օզելը։ Իսկ եթե այս հանգամանքին գումարենք այն փաստը, որ այս ամառ ընդդիմությունը ոչ մի կերպ չի կորցրել նախաձեռնությունը եւ չի թուլացրել, ապա քաղաքական դաշտից մրցակիցներին քամել ձգտող իշխանությունների հիստերիկ գործողություններն ընդհանուր առմամբ հեշտ կանխատեսելի են։

Հայտնի է՝ օգոստոսի 14-ին ընդդիմությունը ներկայացրել է իշխող կուսակցության անդամի կողմից կաշառք ստանալու փորձի փաստագրված փաստը։ Այն ժամանակ իշխող կուսակցության կետրոնական կոմիտեի անդամ Մյուջահիթ Բիրինջին որպես կաշառք 2 մլն դոլար էր պահանջել գործարար Մուրադ Կապկայից՝ մեղադրանքը հանելու եւ ազատ արձակելու համար: Վերջինս ձերբակալվել է նաեւ Ստամբուլի քաղաքապետարանի դեմ այսպես կոչված հետաքննության շրջանակներում։

Օզգյուր Օզելն ու նրա կուսակցությունը Էրդողանի գլխավորությամբ իշխող վարչակարգի մոտ ասոցացվում են որպես էքզիստենցիալ սպառնալիք։Իշխանությունները, հավանաբար, գիտակցում են արդեն սկսված բողոքի ակցիաների ծավալն ու ծավալը, երբ սեպտեմբերի 15-ին որոշում են կայացրել ոչ հօգուտ Օզելի: Եվ այնուամենայնիվ, ավելի լավ կիրառման արժանի համառությամբ նրանք «քշում են գնացքն» առաջ՝ ճանապարհին փորձելով ճնշել քաղաքական հակառակորդներին։

Չնայած արտաքին մեքենայությունների մասին երկրի ղեկավարության բազմաթիվ հայտարարարություններին, ընտրված ուժային մոտեցման տրամաբանությունն ուղղված չէ ապագային՝ ներդաշնակորեն տեղավորելով հենց քեմալական հանրապետության անցյալը։ Առաջին նախագահ մուստաֆա քեմալի (աթաթուրք) կողմից հիմնադրված Ժողովրդա-հանրապետական կուսակցությունը ժամանակին ղեկավարում էր երկիրը, չէր հանդուրժում նույնիսկ քաղաքական մրցակիցների ի հայտ գալու ակնարկը: Իշխանությունները կանխեցին ցանկացած այլակարծություն՝ ներկայացնելով, առաջին հերթին, զինվորականների նեղ շերտի, ինչպես նաեւ բուրժուական դասի շահերը, որոնք հիմնականում ապրում էին ծովափնյա քաղաքներում։ Այնուամենայնիվ, 50-ականների սկզբից երկրում առաջացավ քաղաքական բազմազանության պահանջարկ, եւ դա երկար սպասեցնել չտվեց։ Քաղաքական երկնակամարում հայտնվեց դեմոկրատական կուսակցությունը՝ Էրբաքանի եւ Էրդողանի բարօրության, արժանապավության եւ արդարության եւ զարգացման կուսակցությունների նախորդը։Ամենայն հավանականությամբ՝ Էրդողանը, որը 1960ին զինվորականների կողմից կախաղան հանված նախագահ Ադնան Մենդերեսի մեծ երկրպագուն է, եւ նրա ներկայիս համախոհները բարեհաջող մոռացել են այդ պատմության մասին։ Ինչպես նաեւ այն մասին, որ իրենց կուսակցությունը գաղափարական առումով վաղուց հեռացել է հռչակված արժեքներից։ Թուրքական «խորքային» կուսակցությունից այն վերածվել է «խորքային պետության» շահերն արտահայտող ուժի՝ սերտաճելով կուսակցական եւ պետական ապարատն առնվազն 2017ի նոր սահմանադրության ընդունումից ի վեր: Իշխնությունների որդեգրած մոտեցման արատավորությունն ու վտանգավորությունը կայանում է այն բանում, որ երկրի առնվազն երրորդ մասը կտրականապես չի ընդունում մնան մեթոդները, ինչի մասին վկայում են նաեւ սոցիոլոգիական տվյալները։ Դեռեւս հուլիսին, ըստ MDRAPORLAR-ի տվյալների՝ ընտրողների 53.5% - ը պատրաստ էր ընտրել Էքրեմ Իմամօղլուին, մինչդեռ գործող նախագահ Էրդողանի օգտին պատրաստ էր քվեարկել ընտրազանգվածի 46.5% - ը:

Ավելին, CHP-ի դիրքերը նույնպես չեն նվազել ամռանը: HBS Arastirma-ի տվյալներով՝ գլխավոր ընդդիմադիր կուսակցութայն օգտին պատրաստ է քվեարկել հարցվածների 34.6 տոկոսը, իսկ իշխող ԱԶԿ-ի օգտին՝ 29.8 տոկոսը։ Առայժմ միակ բանը, որ համեմատաբար քաղաքկան հարթության վրա է պահում իշխանությունների կուսակցությունը, նրանց դաշինքն է Ազգայնական շարժում կուսակցության՝ Դեւլեթ Բահչելիի հետ, որին, ըստ նույն տվյալների, նախապատվություն է տալիս ընտրողների 7 տոկոսը:

Այդ ժամանակ CHP-ն փորձում է անցնել հակահարձակման՝ սկսելով 2023 թ-ի հոկտեմբերին Ստամբուլում կայացած տարածաշրջնային համագումարի մասնակիցների ստորագրահավաքը, հայտնել է Օզգյուր Օզելը։ Նրա խոսքով՝ կուսակցությունը պատրաստ է անհրաժեշտության դեպքում հավաքել համազգային համագումար՝ կրկին վերահաստատեովլ իր դիրքորոշումն ու կադրային որոշումները: Նախնական այդ համագումարը նախատեսված է սեպտեմբերի 21-ին, նըդ որում կուսակցական իրավաբանները վստահ են՝ իշխանությունները հազիվ են կարողանում խոչընդոտել դրան։ Ըստ առկա գնահատականների՝ Օզելը կարող է կրկին հաղթել, ընդ որում՝ ավելի լուրջ առավելությամբ, քան երկու տարի առաջ։ Եթե իշխանությունները որոշեն ուժով ցրել համագումարը, իրավիճակն անխուսափելիորեն կտրուկ կսրվի։

Կարող է պատահել, որ արդեն այս աշնանը երկրի ղեկավարությունը կբախվի աննախադեպ բողոքի ակտիվության՝ ներառյալ ոչ միայն միայն բողոքի ցույցերը, այլեւ համընդհանուր քաղաքացիական անհնազանդության ակցիաները, ներառյալ համազգային գործադուլը, ընդ որում՝ ընդդիմության հասցեին երկրի ներքաղաքական կայունությունը խաթարելու մեղադրանքներն այնքան էլ համոզիչ չեն լինի։ Կամա թե ակամա, բայց իր գործողություններով էրդողանը եւ նրա շրջապատը մոտեցնում են երկրում քաղաքական փոթորիկ, որն անկանխատեսելի հետեւանքներ կարող է ունենալ ոչ միայն Թուրքիայի, այլեւ նրա հարեւանների համար, եւ ողջ տարածաշրջանի համար։

Յուրի Կուզնեցով 

Աղբյուրը՝ fondsk.ru-ի

Թարգմանությունը՝ Գայանե Մանուկյանի