Հնդկաստան-Պակիստան. կվերածվի՞ «մկանների խաղը» բաց զինված հակամարտության

Չնայած բացահայտ բախմանը դեռ չի հասել, հակամարտության կողմերը ամրապնդում են սահմանազատման գիծը եւ ուժեղացնում սահմանային ամրությունները։ Այսպես, Պակիստանը զրահամեքենաներ է տեղափոխում դեպի «Ազադ-Քաշմիր»։ Հակառակ կողմից ակտիվորեն աշխատում է Հնդկաստանի ՌՕՈՒ ռազմատրանսպորտային ավիացիան, որը սկսել է «Աակրաման-2025» մասշտաբային զորավարժությունները հենց Պակիստանի սահմանների մոտ։

Հաստատելով մտադրությունների լրջությունը՝ Նյու Դելին դադարեցրեց Ինդուսի ջրերի մասին 1960ի պայմանագիրը, որը չէր ընդհատվում նույնիսկ երկու հարեւան երկրների միջեւ ռազմական գործողությունների ժամանակ: 65 տարի շարունակ կողմերը միմյանց երաշխավորել են գետավազանի համատեղ օգտագործումը եւ կողմերից յուրաքանչյուրի ջրօգտագործման փոխհաշվարկները (ներառյալ «ջրային փոխանակումը»), սակայն խնդիրները կուտակվել են եւ այսօր կարող են իրենց լիարժեք զգացնել տալ: Առայժմ Ինդուս – Սաթլեջ հարավային վտակից հոսքը Պակիստանը շարունակվում է. Հնդկաստանն ամբողջությամբ ընտրում է իրեն հատկացված քվոտաները եւ չունի գետերի բարձրլեռնային ակունքները արգելափակելու ֆիզիկական հնարավորություն: «Մենք կհամոզվենք՝ Ինդուս գետից ոչ մի կաթիլ ջուր չի հասնում Պակիստան», - այնւոմաենայնիվ հուզականորեն հայտարարել է Հնդկաստանի ջրային ռեսուրսների նախարարը: Հայտնի է՝ Հարավային եւ Կենտրոնական Ասիայում ջուրը ոչ միայն կյանքի աղբյուր է, այլեւ քաղաքական ճնշման հզորագույն տարր։ 1970-ական թվականներին եւ ավելի ուշ Բանգլադեշի, Բութանի, Սիկիմի (1975-ին ներառվել է Հնդկաստանի կազմում) եւ Նեպալի իշխանությունները առաջարկել են մտածել Հարավային Ասիայում անդրսահմանային գետային ջրային ռեսուրսների համատեղ համակարգման մեխանիզմների մասին, աակայն Իսլամաբադում եւ Դելիում չեն արձագանքել նման նախաձեռնությանը:

Պակիստանի ազգային անվտանգության կոմիտեն սպառնացել է՝ ջրի հոսքը դադարեցնելու փորձը կհամարվի պատերազմի ակտ, եւ Իսլամաբադը պատրաստ է պատասխան տալ առկա բոլոր ուժերի կողմից: Միեւնույն ժամանակ, դիտորդների շրջանում լայնորեն տարածված է այն կարծիքը, որ բանը չի հասնի «տաք պատերազմի»։ «Այն, որ Հնդկաստանն այսօր փակել է ջուրը, չի նշանակում, որ վաղը Իսլամաբադում խոհանոցներում չոր ծորակնր կլինեն։ Մի քանի տարի կպահանջվի, որպեսզի Պակիստանի գյուղատնտեսությունը մեծ վնաս հասցնի այս միջոցից: Իսկ հունիսի կեսերին հնդկական կողմում ավելորդ ջուր ամբարելու չի լինի։ Եվ ջուրը պետք է նորից բաց թողնվի»։

Այստեղ հարկ է հիշեցնել 2013ին Հնդկաստանի իշխնությունների կողմից ընդունված Գանգես եւ Բրահմապուտրա գետերի միջին եւ վերին հոսանքների չոր ներքին շրջաններ տեղափոխման ծրագրի տեղում դոփման մասին (այդ թվում՝ Բանգլադեշով նրանց միջեւ արտատարածքային ջրանցքով)։ Բացի ֆինանսական եւ տեխնոլոգիական բարդություններից, կա նաեւ արտաքին քաղաքական գործոն. Նեպալում, Բանգլադեշում եւ Բութանում առարկում են նման ծրագրի դեմ, քանի որ նշված գետերի ավազանները ազդում են նաեւ այդ երկրների տարածքների վրա։ Օրինակ՝ Բրահմապուտրան (միջին եւ ստորին հոսանք) եւ դրա մեջ թափվող Գանգեսը (ստորին հոսանք) ապահովում են Բանգլադեշի բոլոր ջրային ռեսուրսների գրեթե 95% - ը, որի դիրքը, ինչպես Հնդկաստանի մյուս հարեւանները, աջակցում է Պակիստանին (զարմանալի չէ): Այնուամենայնիվ, 2016-ին Հնդկաստանի Գերագույն դատարանը մերժեց բոլոր առարկությունները բազմաթիվ (եթե ոչ մեծ մասը) անդրսահմանային գետերի հոսքի փոխանցման ծրագրի վերաբերյալ, որը մասամբ իրականացվում էր որոշ շրջաններում՝ ներառյալ Նեպալի եւ Բանգլադեշի սահմանների մոտ, բայց, այնուամենայնիվ, ոչ ամբողջությամբ այդ երկրների բացասական դիրքորոշման պատճառով:

Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի աշխարհագրության ինստիտուտի փորձագետ Սդասյուկը նշում է՝դեռեւս 2002-ին, ծանր երաշտի պայմաններում, կառավրության այն ժամանակվա ղեկավար Վաջպայան ստեղծեց աշխատանքային խումբ «երկրի գետային ավազանները միացնելու նախագիծ պատրաստելու համար: Դրան նախորդել է Հնդկաստանի Գերագույն դատարանի դիմումը կառավրությանը՝ նման նախագծի իրականացման վերաբերյալ, որը նախատեսում է հիմնական գետերի ավազանների միացում միմյանց հետ եւ գետի հոսքի տեղափոխում հյուսիսից հարավ, իսկ թերակղզու մասում (երկրի կենտրոն եւ հարավ: Այս նախագիծը մշակվել է Հնդկստանի Գերագույն դատարանի կողմից 1999- ին) - գետերի շրջադարձեր, որոնք հոսում են Արեւմտյան Գաթերից եւ հոսում Արաբական ծով, արեւմուտքից արեւելք» (Այսինքն՝ այս համատեքստում Ինդուսը եւ նրա բոլր վտակները ընկնում են «վերաբաշխման» մեջ): Փորձագետը նշում է՝ նման նախագիծն «աշխարհում հավասարը չունի», թեկուզ այն պատճառով, որ դրա ընդհանուր երկարությունը կկազմի առնվազն 12,5 հազար կմ, «սակայն դրա իրականացումը գնահատվում է 200 միլիարդ դոլարից մինչեւ տրիլիոն»: Չպետք է մոռանալ՝ Հարավային Ասիայի գրեթե բոլոր հիմնական գետերի աղբյուրը եւ վերին հոսանքը (բացառությամբ Բրահմապուտրայի՝ ներառյալ Ինդուսը եւ նրա վտակների մեծ մասը) գտնվում են Ջամուում եւ Քաշմիրում, կամ սերտորեն հարում են այս հակամարտության տարածաշրջանին եւ, ավելին, ոչ հեռու Պակիստանի մայրաքաղաքին ։Այս հանգամանքն ի սկզբանե լրացուցիչ վտանգ է ներկայացնում Իսլամաբադի հետ Նյու Դելիի հերթական ռազմական հակամարտության համար, մանավանդ որ 1960-ի պայմանագրում Ջամուում եւ Քաշմիրում ջրի կառավարման եւ ջրի կառավարման հարցերի շուրջ փոխգործակցությունը որեւէ կերպ համաձայնեցված չէ (Ի դեպ, 1966-ին, Տաշքենդում պատմական բանակցությունների ընթացքում, Սովետական կառավարությն ղեկավար Կոսիգինի մասնակցությամբ, Հնդկաստանի վարչապետ Շաստրին եւ Պակիստանի նախագահ Այյուբ Խանը համաձայնեցին, ի թիվս այլոց, միջսահմանային Թար անապատի տարածումը համատեղ կանխելու մասին (պակիստ. Հոլիստան), որը զբաղեցնում է Ինդուսի անդրսահմանային ավազանի տարածքի 35% - ը։ Տաշքենդում Շաստրիի հանկարծակի մահից հետո ստորագրման համար նախատեսված համաձայնագիրը մոռացության մատնվեց, սակայն համագործակցությունն, այնուամենայնիվ, տեղի ունեցավ, թեեւ էպիզոդիկ բնույթ էր կրում։ Վերջին տարիներին տեղի են ունեցել կետային անտառտնկումներ, անապատի սահմանամերձ շրջաններում որոշ ստորերկրյա ջրային ռեսուրսների համատեղ ուսումնասիրություն կամ յուրացում)…

Հաղորդվում էր նաեւ հնդկական իշխանությունների կողմից Ինդոսի վտակներից դեպի երկրի չոր հարավ-արեւմտյան շրջան ջրատարներ կառուցելու ծրագրերի մասին, որոնք նախատեսված էին 1960անի հիշյալ համաձայնագրով, ինչը կարող է հակամարտությանը լրացուցիչ սրություն հաղորդել: Թեեւ պաշտոնական նախագծերը դեռեւս չեն հրապարակվել, դրանց բացակայության մասին պաշտոնական հերքումներ եւս չկան։

Ըստ ջրային ռեսուրսների միջազգային հանձնաժողովի (2010-ականների սկզբին) տվյալների՝ «...1960անի պայմանվորվաոծությունների համաձայն՝ Հնդկաստանը վերահսկողություն ստացավ Ռավի, Բիասա եւ Սաթլեջ գետերի հոսքի վրա, սիկ Պակիստանը՝ Ինդուսի, Ջելամի եւ Չինաբի հոսքի վրա։ Հնդկաստանը կարող էր օգտվել «պակիստանյան» գետերի ջրից, բայց իրավունք չուներ փոխել դրանց հուները կամ ջրամբարներ կառուցել առանց Պակիստանի հետ համաձայնության: 1960 – ական թվականներին Հնդկաստանի հետ սահմանակից Ջելամ գետի վրա կառուցվել է Մանգլա խոշոր ամբարտակ, իսկ 1976-1977աններին՝ Ինդուսի վրա Տարբելա համատեղ ամբարտակ։

Բայց վերջերս (Հնդկաստանում) Հնդկաստանիի եւ Պակիստանի միջեւ պայմանագիրը չեղյալ հայտարարելու մասին ձայներ են հնչում: Պայմանագրի դադարեցումը նշանակում է սպառնալիք բնակչության կյանքին եւ Պակիստանի գյուղատնտեսության ոչնչացման համար: Հնչեցվել է Պակիստանի հետախուզության նախկին ղեկավարի կարծիքը, որ Իսլամաբադը, առանց վարանելու, միջուկային հարված կհասցնի Հնդկաստանին, եթե դա տեղի ունենա, քանի որ հարցականի տակ է դրվելու Պակիստանի Իսլամական Հանրապետության գոյությունը»:

Ապրիլի 25-ին Պակիստանի պաշտպանության նախարար Խավաջա Մուհամմադ Ասիֆը հայտարարել է իր երկրի անմեղության մասին՝ հավաստիացնելով, որ Իսլամաբադը «պատրաստ է համագործակցել» միջազգային տեսուչների կողմից իրականացվող «ցանկացած հետաքննության» հետ: Մենք չենք ցանկանում, որ այս պատերազմը բռնկվի, քանի որ դրա հրահրումը կարող է աղետի հանգեցնել այս տարածաշրջանում»։ Ֆինանսների նախարար Մուհամմադ Աուրանգզեբը խոստովանում է՝ Հնդկաստանի հետ հակամարտությունն «օգուտ չի տա» երկրի տնտեսությանը, որը դիմել է Չինաստանին՝ խնդրելով ավելացնել գործող վարկային գիծը 10 միլիարդ յուանով (1,4 միլիարդ դոլար): Բացի այդ, Պակիստանը առաջընթաց է գրանցել իր առաջին Panda պարտատոմսերի թողարկման մեջ՝ յուանով արտահայտված պարտքային պարտավորություններ, որոնք թողարկվել են Չինաստանի ներքին շուկայում:

Նույն օրը իրանցի գործընկեր Աբաս Արաղչիի հետ առանձին հեռախոսազրույցի ընթացքում Պակիստանի դիվանագիտության ղեկավարը երախտագիտություն է հայտնել Թեհրանին տարածաշրջանային լարվածության թուլացման ջանքերում կառուցողական դերակատարման համար: Պետք է հուսալ՝ ապոկալիպտիկ սցենարներն, այնուամենայնիվ, չեն իրագործվում, սակայն միջադեպի ակնհայտ ցուցադրական եւ միտումնավոր դաժան բնույթը վկայում է առնվազն ազդեցիկ ուժերի ձգտման մասին՝ առավելագույնս բորբոքել հինավուրց հակամարտությունը՝ դրանում հարեւան պետությունների եւ առաջին հերթին Չինաստանի ներգրավման հեռանկարով։

Դմիտրի Նեֆյոդով

Աղբյուրը՝ fondsk.ru-ի

Թարգմանությունը՝ Գայանե Մանուկյանի