«Կադաստրի վկայականները»... և դարավոր հայկականը թշնամապատկան համարողները. «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է․

Վերջին տարիներին մեր երկիրը պատուհասած զանազան աղետների շարքում կա մի դրվագ, որ առանձնապես տպավոր վել է: Քարահունջի (Զորաց քարեր) բազմահազարամյա աստղադիտարանի վարկաբեկումն էր, թե՝ այն ընդամենը ինչ­որ դամբարան է եղել ու՝ վերջ: Այնինչ, լուսահոգի Պարիս Հերունին որքան համոզիչ ու փաստարկված էր ներկայացնում Քարահունջի՝ աստղադիտարանային հենքը: Երևի այդ էր պատճառը, որ լրահոսում անմիջապես ուշադրություն գրավեց Հայաստանի Գիտությունների ազգային ակադեմիայի հաղորդագրությունը, որի համաձայն՝ ի դեմս Զորաց քարեր հուշարձանի, գործ ունենք 11 հազար տարեկան աստղադիտարանի հետ: Ըստ հաղորդագրության, ԳԱԱ Վիկտոր Համբարձումյանի անվան Բյուրականի աստղադիտարանի գիտաշխատող, բժշկական գիտությունների թեկնածու Հայկ Մալխասյանը մասնավորապես նշել է, որ հուշարձանի մշակութային շերտերը վերաբերում են Քրիստոսից առաջ 9000, 5800 և 2341 թվականներին, և առանձնահատուկ նշելի է, որ հուշարձանը շահագործել են մի և նույն մշակույթի կրողները:

«Ընդհանուր առմամբ, հուշարձանում ակնառու է 11 000 տարեկան հայկական աստղադիտական­օրացուցային կրոնածիսական մշակույթը որպես մեկ ամբողջություն: Կարևոր բացահայտումներից է նաև հուշարձանի կառուցվածքային և բովանդակային կապը 4­-րդ հազարամյակի Քեթիի քրեղանի զարդապատկեր օրացույցի միջև»,­ ասել է Հայկ Մալխասյանը: Կարճ ասած՝ Զորաց քարերը Հայաստանի ու հայության «կադաստրի վկայական» են: Ամրակո՛ւռ վկայական: Դե, կա մեկը, չէ՞, որ ընկած «կադաստրի թղթեր» է, իբրև թե, որոնում Հայաստանի համար ու, իբրև թե, չի գտնում, գնում ու թշնամուց է... «կադաստրի թուղթ» հայցում... Մյուս կողմից՝ ինչ­որ բան հուշում է, որ Քարահունջի կամ, որ նույնն է՝ Զորաց քարերի շուրջ դեռ էլի ու էլի բանավեճեր և անգամ վիճաբանություններ կլինեն: Սակայն տվյալ դեպքում խոսքը նույնիսկ այդ մասին չէ: Այ, ինչն իսկապես անհագստացնում ու խորագույն մտահոգություն է պատճառում, եթե չասեմ՝ տագնապ, այն է, թե ընդամենը քանի՞ կիլոմետր հեռավորության վրա է գտնվում թշնամին: Հասկանալի է՝ Զորաց քարերից քանի՞ կիլոմետր հեռավորության վրա: Բազմահազարամյա քարե աստղադիտարանից ընդամենը մի քանի կիլոմետր է հեռուհայոց մեկ այլ «կադաստրի վկայական». Ուղտասարը (Ուխտա սար)՝ իր հանրահայտ նախնադարյան ժայռապատկերներով:

Պատմության մի անկրկնելի հուշարձան, որը հիմա... հայ-­ադրբերջանական շփման գծի տակ է, եթե հնարավորինս կոշտ չարտահայտվենք: Եվ ի՞նչ է մնացել այդ ժայռապատկերներից, քանի­քանիսն են ջարդու խուրդ արվել, վնասվել, ո՞ր մասն է թշնամու ոտքի տակ անցել, ո՞ր մասն է դեռևս հայկական վերահսկողության տակ: Իսկ եթե մի քանի կիլոմետր էլ «խորանա՞նք»: Հասնենք, օրինակ՝ Դադիվանք: Այն Դադիվանքը, որ ազատ շնչեց շնորհիվ ազատագրման ու հարյուրավոր լուսավոր տղաների կյանքի գնով: Եվ այն Դադիվանքը, որ թշնամական գերության մշտական սպառնալիքի տակ է դրվել վերջին 3 տարվա ընթացքում ու այս իշխանության գործունեության հետևանքով ու մեղքով: Իսկ Ծիծեռնավա՞նքը: Այն, որ երկուսուկես տարի առաջ առանց կրակոցի տրվեց թշնամուն: Այն Ծիծեռնավանքը, որտեղ հնագետները 4-­րդ դարում հավատի համար նահատակվածի գերեզման էին գտել:

Այն Ծիծեռնավանքը, որ պարզապես հրաշանիստ մի հուշարձան է: Դրանից ուժեղ «կադաստրի վկայակա՞ն»: Հապա Շուշիի սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցո՞ցը... Հիշո՞ւմ եք, թե ինչպես էր մի քանի տարի առաջ հանրությունը վշտահարվել, որ այրվել է Փարիզի Աստվածամոր տաճարը: Հիմա ո՞ւր են այդ զգայուն հայրենակիցները: Եվ ինչո՞ւ են լուռումուջ, ինչո՞ւ են անդրդվելի, երբ թշնամուն հանձնված (եթե չասենք՝ նվիրած) Շուշիում հենց հիմա ադրբեջանական թուրքերը Ղազանչեցոց եկեղեցին վերածում են մզկիթի: «Կադաստրի վկայականը» ջնջում են: Թշնամին է ջնջում: Մեր թողտվությամբ: Ու ջնջում է թշնամին, որովհետև կան մարդիկ, որոնք հազարամյակներով հայկականը համարում ու հռչակում են որպես... թշնամապատկան: Շատերն են լսել, որ Մեսրոպ Մաշտոցը գրերի գյուտից հետո առաջին դպրոցը կամ առաջիններից մեկը Արցախ աշխարհում է հիմնել՝ Ամարասի վանքում:

Իսկ գիտե՞ք, թե թշնամին քանի մետր է հեռու Ամարասից: Համարյա հեռու չէ: Այնպես որ, «կադաստրի վկայականներ» կան ու կան: Բայց դարավոր, բազմահազարամյա հայկականը թշնամապատկան համարողի, ավելի վատ՝ թշնամապատկան դարձնողի համար դրանք՝ ի՞նչ: Շատ­-շատ՝ «թիթիզանան», գնան Ակնայում նկարվեն՝ նուռը ձեռքներին, մեծ­-մեծ գրեն՝ «Ակնան իմ հայրենիքն է», ու առանց «օֆ» քաշելու թողնեն թշնամուն: Նայեն Արարատին ու այն սքեթչային ֆիլ մի տարբերակով ասեն. «Վա՜յ, էս ինչ կեղտոտ պադյեզդ ա...»: Հիմնը քիմքներին չի գալիս: Գերբի վրայի առյուծից են վատանում: Արարատ սարի բիբլիական պատկերը նրանց մոտ ուղեղի այրոց («իզժոգա») է հարուցում: Մի հատ թեսթ արեք, գուցե օգնի՞ հասկանալ, թե՝ ինչո՞ւ են ոմանք թշնամապատկան համարում, օրինակ՝ Արցախը, որտեղ ամեն քարի տակ ու ամեն քարի վրա, կարելի է ասել, դաջված են հայկական «կադաստրի վկայականները»:

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում