ՏՄՊՊՀ-ն դեղերի շուկայում չի արձանագրել գերշահույթի դեպքեր. առողջապահության նախարարություն

Վերջին տարիներին  ՀՀ  տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական  հանձնաժողովը բազմիցս անդրադարձել է  դեղերի «զուգահեռ ներմուծման» խնդրին`  դիտարկելով այն որպես դեղերի գների աճի զսպման հիմնական գործիք: ՀՀ առողջապահության նախարարությունից հայտնեցին, որ ՀՀ դեղագործական շուկայում դեղերի գների տարբերությունները պայմանավորված են բազմաթիվ գործոններով, այդ թվում՝ դեղագործական շուկայի անհամեմատ փոքր ծավալներով, դեղի պահանջարկով, շուկայում դեղերի շրջանառության վրա ավելացված արժեքի բարձր դրույքաչափով, անառողջ մրցակցության տարրերով, դեղի առաջմղման ակտիվությամբ, գների կարգավորման բացակայությամբ:

Թեև առաջին անգամ «զուգահեռ ներմուծում» հասկացությունը ՀՀ օրենսդրության մեջ սահմանվել է 2016 թվականին ընդունված «Դեղերի մասին» ՀՀ օրենքում, դեղերի ներմուծումը գրանցման հավաստագրի իրավատեր չհանդիսացող սուբյեկտից (զուգահեռ ներմուծում) միշտ է իրականացվել: Հարկ է նշել նաև, որ  ինչպես զուգահեռ, այնպես էլ ուղիղ ներմուծված դեղերի մանրածախ գներն էականորեն չեն տարբերվում: Միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ դեղերի գների կայունության ապահովման հիմնական երաշխիքը դեղերի գների որոշակի պետական կարգավորումն է, քանի որ վերջինիս բացակայության դեպքում որևէ հիմք չկա ենթադրելու, որ  էժան ձեռք բերված դեղը հետագայում նույնպես կիրացվի ցածր գներով: Այդ է պատճառը, որ դեղերի մատչելիության խնդիրը համակարգված լուծելու նպատակով «Դեղերի մասին» ՀՀ նոր օրենքում ամրագրված են ինչպես զուգահեռ ներմուծման, այնպես էլ դեղերի գների կարգավորման դրույթներ:

Հանձնաժողովը չի իրականացրել գնագոյացման և մանրածախ/մեծածախ շուկայի ուսումնասիրություններ, չի արձանագրել գերշահույթի դեպքեր: Փոխարենը, անընդհատ վկայակոչվում է դեռևս երկու տարի առաջ իրականացված Ռուսաստանում, Վրաստանում և Հայաստանում դեղերի գների ուսումնասիրության տվյալներ, որոնց վերաբերյալ առողջապահության նախարարությունը ներկայացրել է իր դիրքորոշումը՝ ամրագրելով, որ դրանք չեն հիմնավորում էժան ձեռք բերված դեղերը ցածր գներով իրացնելու «վարկածը»:

Նշենք, որ ուսումնասիրված երկրներից Ռուսաստանում «զուգահեռ ներմուծում» չի իրականացվում և որոշ դեղերի ցածր լինելը գների գրանցման ընթացակարգերի ներդրման և մեծ զեղչեր ստանալու  հետևանք է, իսկ Վրաստանում դեղերի շրջանառության համար ավելացված արժեքի հարկ սահմանված չէ և, այնուամենայնիվ, հանձնաժողովի ներկայացրած ցանկում առկա են դեղեր, որոնց գները Հայաստանի գներից չեն տարբերվում, իսկ որոշ դեպքերում անգամ բարձր են: Հանձնաժողովը չի ներկայացնում նշված 3 երկրի միևնույն դեղերի ներմուծման գների համեմատական տվյալներ, որը շատ կարևոր է ճիշտ եզրահանգումների համար. մի խումբ դեղեր համեմատվել են Հայաստանի և Վրաստանի համար, մեկ այլ խումբ՝ Ռուսաստանի և Հայաստանի համար: Բացակայում է տեղեկատվությունն այն մասին, թե որ գներն են համեմատվել՝ ներմուծման, մեծածախ, թե մանրածախ, չնայած եզրակացությունը վերաբերում է ներմուծման գներին (ի դեպ, չեն նշվում  գների վերաբերյալ տվյալների աղբյուրները, ներմուծման ժամանակահատվածը և ներմուծման ճանապարհը): Մինչդեռ, ուսումնասիրված Էուֆիլինի ներարկման լուծույթը ՀՀ ներմուծվել է ոչ միայն  324 ՀՀ դրամով (0.67 ԱՄՆ դլ), այլև զուգահեռ 204 ՀՀ դրամով (0.42 ԱՄՆ դլ), սակայն  մեծածախ գինը առաջինի դեպքում 600 դրամ է (85%), իսկ երկրորդի դեպքում 490 դրամ (140%): Այսինքն, նույն դեղը ներմուծվել է և՛ ուղիղ, և՛ զուգահեռ: Վերջին դեպքում գերշահույթն ակնհայտ ավելի բարձր է, ինչի մասին հանձնաժողովը լռում է: Փոխարենը,  փորձ է արվում գնահատականներ տալ և նսեմացնել դեղի որակի և անվտանգության վրա առաջնային և երկրորդային փաթեթավորման ազդեցությունը, դրանց տարբերությունները դիտարկել «անվտանգ»՝  փորձաքննության համար անհրաժեշտ տվյալների բացակայության պայմաններում, մինչդեռ այդպիսի եզրակացության հնարավոր է հանգել միայն մասնագիտական  խորը քննության արդյունքում: Ի դեպ, «միայն փաթեթավորման աննշան տարբերությունների հիմքով» բերված օրինակները չեն համապատասխանում իրականությանը, քանի որ տարբերությունները վերաբերում են նաև դեղերի փաթեթների գրառումներում առկա կիրառման ցուցումներին, հակացուցումներին,  արտադրողներին, անուններին, պահման պայմաններին, իսկ ինչ վերաբերում է կազմակերպաիրավական տեսակին, ապա այդ տարբերություններով բոլոր դեղերի զուգահեռ ներմուծումը թույլատրված է: 

Այսպիսով, հանձնաժողովի կատարած ուսումնասիրությունը թերի է, բացակայում են անհրաժեշտ տվյալներն ու հիմնավորումները, հետևաբար այն չի կարող հիմք հանդիսանալ եզրահանգումների, առավել ևս լրատվամիջոցներով տարածելու և  առողջապահության նախարարության գործունեությունը` որպես մատչելի դեղերի շրջանառության խոչընդոտ որակելու  համար:  

Զուգահեռ ներմուծումն ամրագրվել է «Դեղերի մասին» ՀՀ օրենքում՝ հաշվի առնելով բոլոր ռիսկերը և հնարավոր օգուտները, ինչպես նաև ուսումնասիրելով միջազգային փորձը: ՀՀ առողջապահության նախարարության քաղաքականությունն ուղղված է բնակչությանն անվտանգ, որակյալ, արդյունավետ և մատչելի  դեղերով ապահովելուն: Այս չորս հատկանիշներից յուրաքանչյուրը խիստ կարևոր է հանրային առողջապահության տեսանկյունից, դրանց միջև մշտապես պետք է ապահովել հավասարակշռվածություն և չի կարող նվազեցվել մեկը մյուսի հաշվին՝ անտեսելով բնակչի առողջության վտանգը և հիմք ընդունելով միայն տնտեսվարողի շահը: Միջազգային փորձն ապացուցում է, որ դեղերի մատչելիության խնդրի լուծումը դեղերի գների կարգավորման և պարտադիր ապահովագրական ինստիտուցիոնալ միջավայրի ստեղծումն է, որը նույնպես առողջապահության նախարարության առաջնահերթություններից է: