Տատս տեսել է, թե ինչպես են թուրք ջարդարարները հարձակվում գյուղի վրա

«Մշո գավառի մի գողտրիկ անկյունում է ծվարել Ռուստամգեդուկ գյուղը՝ Մուրադգետի ափին:«Այն երբ է որբը ուրախացել», լալիս էր տատս ու արցունքների միջիցհիշում: Նրա հայրական տունը հենց գետի ափին է գտնվել, երևի գյուղի ամենալավտներից մեկն էր, ի՜նչ տուն էր, ճակատյին մասում հայկական տառերովհիշատակություններ, ընդարձակ հյուրասենյակ (օթախ), այգին լի անուշահամմրգերով, պարտեզում՝ անուշահոտ ծաղիկներ, իսկական դրախտ:

Տատս՝Հայկանուշը, վաղ էր զրկվել մորից. գեղեցկուհի Ֆինջանուշը իրենից հետոթողել է երեք որբուկներին՝ Հայկանուշին, Հռիփսիմեին ու Մանյակին, որոնց խնամքըտատի ուսերին է մնացել: Հայրը՝ Բաղդասարը, եղել է գյուղում ճանաչված մարդ,հարգված, սիրված, ունեցել է փոքրիկ կրպակ:

Թուրք ջարդարարների հարձակումը գյուղի վրա, բնակչության տեղահանումը,թալանը, սպանդը նրա աչքի առաջ է կատարվել: Հիշում է, որ գյուղը բոցերի մեջ էրթաղվել, վայնասուն էր… Հայրն արագ հավաքել է ինչ կարող էր, հիշողության մեջվառ էր այն պահը, երբ հայրը ծոցում էր թաքցրել «Ավետարանը» և մի փոքրտոպրակ: Հռիփսիմեին, որը հիվանդ էր ոտքերից, հայրն արագ մատնացույց է արելգյուղի ծայրին գտնվող տներից մեկը, որտեղ պետք է թաքնվեր նա:

Հայրը, տատը և երկու դուստրը դուրս եկան կրակների օղակից, և գաղթականներիշարքն ուղևորվեց դեպի անհայտություն: Խեղճ տատս ինչպես էր լալիս ու մղկտում՝ հիշելով ծարավից ուժասպառ եղած տատին, որքան են ջանացել տատին իրենցհետ տանել, բայց ոչինչ չի ստացվել, քանի որ այլևս չի կարողացել տեղից ելնել,ինչպես են տատին թողել մի ծառի տակ, տերևներով ծածկել ու մղկտալով ճամփաընկել: Ի վերջո հասել են Բաքու: 

Այնտեղ էր ապրում հորեղբայր Սաքոն՝ Սարգիս Ավդալյանը: Հայրը՝Բաղդասարը, երկու որբերից մեկին՝ Հայկանուշին, հանձնել է մի ծանոթ կնոջ՝ գումար թողնելով՝ խնդրել է խնամել նրան, Մանյակը սկսել է աշխատել:Հայկանուշին ծանոթի ընտանիքում վերաբերվել են ստրուկի պես, հարևանների հորդորները չեն օգնել փոքր−ինչ մեղմ վերաբերմունք ցույց տալու համար:

Հայրը աշխատանքի է անցել, հետագայում երեխաներին իր մոտ տանելուպայմաններ փնտրել, սակայն հիվանդությունը նրան գամել է անկողնուն ու ընկել էհիվանդանոց, հետագայում ցանկացել է դստերը հանդիպել, խնդրել է ընկերներին,որպեսզի պատգարակով տանեն այն տան մոտ, որտեղ դուստրն է ապրում,սակայն անգութ խնամակալը թաքցրել է Հայկանուշին՝ ասելով, որ նա կարող էվարակվել հորից: Այդպես էլ Հայկանուշ տատս երբեք չի տեսել իր հորը:

Բաքվում կորցրել է նաև քրոջը՝ Մանյակին: Խնամակալը տատիս հանձնել էորբանոց: Վեցամյա աղջնակն այնուհետև ապրել է Բաքվի որբանոցում:

1918թ․ Բաքվում հայերը ենթարկվում են ջարդի, զոհվում է ավելի քան հազար հայ:Հայկանուշ որբուկը մնում է մենակ այս աշխարհում: Անցնում են տարիներ:Արմենակ պապս, որի մորեղբայրն աշխատում էր որբանոցում որպես պահակ,ամուսնանում է տատիս հետ, վերջինս որբանոցի ամենագեղեցիկ աղջիկներիցմեկն է եղել՝ ճերմակ մաշկով, վարդագույն այտերով և ամենակարևորը՝ երկար−երկար ծամերով:

Տասը տարի անց նրանք ընտանիքով վերադառնում են Հայաստան: 1950թ․սկզբներին հայտնվում է տատիս քույրը՝ Մանյակը, որը բնակություն էր հաստատելԹբիլիսի քաղաքում»: