Մեռնելուց հետո 50 տեղ գերեզման ունենալն ո՞ւմ է պետք. Արտավազդ Բայաթյան

Yerkir.am-ի զրուցակիցն է երգիչ, երգահան Արտավազդ Բայաթյանը:

-Նկատե՞լ եք' երբ Ադրբեջանը ներքաղաքական լուրջ խնդիրներ է ունենում, փորձում է սահմանին իրավիճակն ակտիվ պահել: Նման դեպքերում մեր անելիքը ո՞րը պետք է լինի:

-Անկախ նրանից' պատերազմակա՞ն, թե՞ խաղաղ վիճակում ենք գտնվում, պետք է զգոն լինել, մենք մի քիչ դյուրահավատ ենք: Մի լավ ասացվածք կա' շան հետ ընկերություն արա, բայց փայտը ձեռքիցդ մի գցիր: Շատ ճիշտ է ասված, քանի որ մենք փոքր երկիր ենք, մենք այդքան ռեսուրս չունենք, որ հազարավոր զոհեր տանք ու ասենք' ի՞նչ կա որ: Մենք Չինաստան չենք, մեզ համար ցանկացած մարդու կյանքը մեծ արժեք ունի: Տարվա սկզբի քաշքշուկները սահմանին էլի ադրբեջանական ներքին ինչ-որ շարժի հետ էին կապված: Միշտ քաղաքական ինչ-որ գզվռտոց է լինում, մեկ էլ տեսնում ես` դրան հաջորդեցին սահմանին կրակոցները: Նրանք երկրում ինչ-որ բան փոխելու համար գրում են մի սցենար և այն ի կատար ածում: Այդ սցենարի մեջ անպայման մտնում է լարվելը, լարելը, պետք է անպայման արյուն լինի: Տարօրինակ մի բան կա, բայց ամբոխը միշտ արյուն է պահանջում, և ղեկավարները պետք է կա'մ կռիվ, կա'մ ինչ-որ սպանդ անեն, որ հաստատեն իրենց` ղեկավարելու ուժը: Ինչ վերաբերում է մեր դիրքորոշմանը, ապա կարծում եմ` յուրաքանչյուր հարված պետք է հակահարված ստանա, ինչը որ անում են մեր տղաները: Ի դեպ, նրանք այդ ամենն անում են շատ դժվար պայմաններում, փառք և պատիվ նրանց: Կուզեի մի բան էլ ասել' մենք պետք է պատրաստ լինենք դիվանագիտորեն «լաչառություն» անելու, քանի որ աշխարհն ընդունում է դա, ու կարևոր էլ չի' ճի՞շտ ես, թե՞ ոչ, կարևորը' փաստն արձանագրես, այն էլ` «լաչառությամբ»:

-Գյումրու սպանդի հետ կապված` տարօրինակ կերպով ամեն ինչ շատ ծածուկ չի՞ պահվում:

-Գյումրիում տեղի ունեցածն այլանդակություն էր' բոլոր տեսանկյուններից: Կարծում եմ' դեռ համարժեք պատասխան չի եղել ժողովրդին' կրքերը հանդարտեցնելու համար: Ժողովուրդը շատ բաներ է խոսում, մի շարք իրարամերժ վարկածներ են շրջանառվում, այո', ամեն ինչ կարելի է ենթադրել, բայց մեզ փաստեր են պետք: Ես մտածում եմ, որ ո՛չ ռուսական և ո՛չ էլ հայկական կողմը հետաքրքրված չեն, որ դեպքը քաղաքական բնույթ կրի, դրա համար էլ քրեական լուծում են տալիս: Ասում են' սա ողբերգություն էր, ո'չ, իմ կարծիքով' սա հանցագործություն էր: Ողբերգությունը լինում է պատահական, այ, օրինակ, Վարդան Պետրոսյանի դեպքը ողբերգություն էր, իսկ ահա Ցեղասպանությունը հանցագործություն էր, և դրա համար պետք է համարժեք պատասխան տրվի: Պետք է ամեն ինչ իր անուններով անվանել` մի ամբողջ ընտանիք վերացնելը գժություն չէ, հանցագործություն է: Երբ իմ ներկայությամբ ասում են, թե Ցեղասպանությունը հայկական ողբերգություն է, ասում եմ' ոչ, դա հանցագործություն է: Ողբերգությունը պատահական դեպքերն են, իսկ պլանավորված ու ի կատար ածված բաները հանցագործություն են կոչվում: Չեմ կարծում' Պերմյակովը մտել ու պահի տակ որոշել է հանկարծ բոլորին սպանել, ամեն ինչ պլանավորված է եղել:

-Այս տարի Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցն է լրանում: Ինչպե՞ս պետք է այս փաստը ներկայացնենք դրսում, շեշտն ինչի՞ վրա պետք է դնենք:

-Ես հաճախ եմ գնում Ծիծեռնակաբերդ, գնում եմ ոչ թե ողբալու, այլ այն մտքով, որ մենք այդ ամեն ինչից հետո վերածնվել ենք, Քրիստոսի վերածննդի պես մի բան էր: Ճիշտ է, մի շարք դժվարությունների մեջ ընկանք, բայց, ի վերջո, այսօր ունենք պետություն: Այո, թերություններ կան, բայց ԱՄՆ-ում էլ թերություններ կան: Մենք փոքր երկիր ենք, և լավ կլիներ, որ պետականություն սիրող ժողովուրդ լինեինք, այդ դեպքում շատ հարցեր այլ կերպ կլինեին: Քանի դեռ աշխարհը չի ընդունել Ցեղասպանությունը, պետք է միշտ էլ հիշեցնել այն, բայց ոչ թե լացուկոծով, այլ զուգահեռներով' դուք այսքան կոտորել եք, բայց տեսեք' մենք ինչերի ենք հասել: Մենք երբեք չենք կարող Ցեղասպանությունը մոռացության տալ, մեր պատմության մեջ է այն մտել: Մտածում եմ' եթե այդքան մարդ չկոտորվեր, ոնց էլ չլիներ' նրանց մեջ 5 Վիլյամ Սարոյան կլիներ, 5 Մարտիրոս Սարյան կլիներ, բայց, բախտի բերմամբ, մեկը փրկվեց, ու մենք հենց այդ մտքից էլ պետք է ուրախանանք: Զոհերի հիշատակին նվիրված հուշարձան գնալը ոչ թե ողբի երթ պետք է լինի, այլ վերածննդի: Մարդիկ կան, որ դեպքերին նայում են մի տեսանկյունից, ես մի քիչ ավելի ֆրագմենտալ եմ նայում և մարդկային մեղքի առումով եմ տեսնում այս ամենը, քանի որ ամբողջ Եվրոպայի մատը խառն էր Ցեղասպանության մեջ, և մենք հիմա նրանց ասում ենք' ճանաչեք Ցեղասպանությունը: Բայց ժխտելով էլ բան դուրս չի գալիս, ապաշխարելն ամենալավ տարբերակն է, որ դու ազատվես այն ծանր բեռից, որը կրել ես քո ուսերին քո ամբողջ կյանքում: Թուրք ժողովուրդը քանի դեռ չի ասել, որ, այո', մենք նման բան ենք կատարել, մինչև վերջ այդ ծանրությունը կրելու է իր ուսերին, և այն ժամանակ առ ժամանակ անդրադառնալու է նրանց վրա: Բայց կուզեի մի բան էլ ասել' այս ամենի մեջ շատ կարևոր է, որ մենք պետք է մեր տեսակին չդավաճանենք:

-Ասում եք' մեր մարդկային տեսակը պետք է պահպանենք, բայց չի՞ արժեզրկվել ամեն ինչ, առավել ևս' մարդկային հարաբերությունները:

-Հա, իհարկե, այդ ամենն ակնհայտ է: Աշխարհը գնում է մի սարսափելի ճանապարհով' փողի միջոցով հարցերը լուծելու: Տեսե՞լ եք' ինչ են քարոզում գովազդները' գնեք, գնեք, գնեք... Փող ունեցար, ինչ ուզում ես, կարող ես անել: Մի խոսքով` ագահության ճանապարհն են ցույց տալիս, իսկ մարդու էությունը նրա համար չի, որ ցույց տա միայն իր ագահ կողմերը, նա ունի կարեկցանքի ու շռայլության կողմեր, որոնց վրա պետք է շեշտը դնել: Այս ամենը բերում է նրան, որ մարդկանց մեջ վախ է առաջանում, և հենց վախն է, որ մեզ այսպես անպետք է դարձնում, դարձնում ստախոս, իսկ սուտը կործանում է ամենաբարի մղումները, ոչ մի բան չես կարող անել ստով, այն պատրանք է, որը չկա: Կարծում եմ' սա ընդհանուր, համամարդկային մեծ խնդիր է: Միգուցե ինձ երազկոտ համարեն, բայց կուզեի' աշխարհը հեշտ ազատվեր էն փողային մոլուցքից, որը կա, և մարդիկ բավարարվեին այնքանով, որքան ունեն: Պարտադիր չէ, որ մարդն ունենա 10 տուն, 5 ավտոմեքենա, դա նույնն է, որ մարդուն մեռնելուց հետո ասես' դու 50 տեղ գերեզման կունենաս, ո՞ւմ է պետք: Ի վերջո, այս բանկերն ու փողերն ինչ էլ անեն, չեն կարող այնպես անել, որ մարդ էլ չսիրի:

-Ասում են' հայերը քարից էլ են հաց քամում: Վերջերս մեկն ասաց, թե վերևները, տեսնելով դա, սկսել են այդ քարերն էլ հավաքել:

-Մենք սիրում ենք լավ ապրել, և ես դրա մեջ վատ բան չեմ տեսնում: Միշտ մի բանի վրա եմ զարմացել' հայերս տարօրինակ դրսևորում ունենք' բոլոր ասպարեզներում կանք, մարդը կարող է և՛ աղբամանների արտադրության բիզնեսում լինել, և՛ հայտնի գիտնական լինել: Մեզ գենետիկորեն շնորհ է տված, որը պետք է օգտագործել, բայց դրա ամենակարևոր պայմաններից մեկը կրթական համակարգի բարեփոխումներն են, որ գա մի սերունդ, որի հայացքը կամաց-կամաց կպայծառանա, ոչ թե այնպես կանենք, որ այն կխամրի: Միլիարդ ու կես բնակչություն ունեցող Չինաստանն անգամ չունի այնքան շախմատիստներ, որքան մենք: Ես միշտ մտածում եմ, որ պետք է ինչ-որ մեկը ծնվի: Մի ֆրանսիացի գրող կա' Էռնեստ Ռենանը, ով Քրիստոսի կյանքն է գրել, ասում է' բարոյական տրամադրությունները, մարդկանց գիտելիքները, ցանկություններն ու իղձերը պատրաստ էին, որ ծնվի Քրիստոսը, այսինքն' այդ դաշտը պետք է ստեղծվի, և դաշտը կծնի նրան: Իսկ եթե չկա լավ հող, նույնիսկ եթե լավ սերմ ցանես' կչորանա:

-Այսինքն' արժեհամակարգը խաթարված է, շատ մարդիկ իրենց տեղում չեն, շատերը չեն գնահատվում, ու այս ֆոնին գլուխ են բարձրացրել նրանք, ովքեր ուղղակի գոռում են հայրենասիրության մասին ինչ-որ ճառեր:

-Այո, կա ազգասիրություն' որպես իմիտացիա, կա նաև ամպագոռգոռ ազգասիրություն, որն ատելությունից ավելի այլանդակ բան է, բայց կան նաև ազգայնական մարդիկ, որոնք ազգի կատեգորիաները գիտեն և չեն ուզում հոխորտալ: Մենք հյուրասեր ենք, անտարբեր չենք և պետք է պահպանենք մեր այդ գծերը: Մենք մեր ազգի մեծերի խոսքերը պետք է հասկանանք, նրանց մասին հաճախ խոսենք: Այն մարդիկ, ովքեր հեռու են կարդալուց, պետք է նրանց մոտ ոչ թե կենացներ ասել, այլ մեր մեծերի խոսքերը մեջբերել: Ասում են' նախանձ է մեր ազգը, բայց ես այդպես չեմ կարծում, քանի որ, այո, կան նախանձ մարդիկ, բայց պետք չէ ընդհանրացնել:

-Հիմա որքանո՞վ է արվեստը քայլում կյանքին զուգահեռ ու արտացոլում իրականությունը, միաժամանակ`  լուսավոր գիծը ցույց տալիս:

-Հըմ, ներկայիս արվեստի խնդիրը լույսը շատացնելն է: Տե'ս, դու գնում ես եկեղեցի, մի մոմ վառում, ես գալիս եմ ու քո մոմից իմ մոմը վառում, և լույսը երկու անգամ ավելի ուժեղ է դառնում: Դրան զուգահեռ' դու ինձ ոչինչ չտվեցիր, չէ՞, ես էլ քեզնից չուզեցի, բայց լույսը կրկնապատկվեց: Բարությունն էլ է այդպես, երբ տալիս ես, կրկնապատկվում է:

-Ժամանակին ճիշտ ձևո՞վ չենք ցանել, որ մեր հնձածը հիմա նախատեսված արժեքը չունի:

-Միգուցե շատ լավ բաներ ցանել ենք, բայց քանի որ գլխատվել է, ունենք այն, ինչ ունենք: Ցանածը խնամող է պետք, ցանածը ջրող չկա:

-Ինչ է, չե՞նք կարող յուրաքանչյուրս մի թմբի տիրություն անել:

-Կարող ենք, բայց դա անելու գիտակցություն պետք է ունենանք: Երբ մարդ ինքը դառնում է  աղոթք, պետք չէ ինքն ամեն օր աղոթի, իսկ ուրիշ բան է, որ ուզում ես դու ընդամենը դեր խաղալ, այդ ժամանակ կամաց-կամաց մարդիկ էլ չեն հավատում քեզ: Մեզ մոտ մի տեսակ վախ ու խուճապ կա, ատելություն, անվստահություն: Ստացվում է այնպես, որ բոլորը խուսափում են իրարից, և ոչ ոք ոչ մեկին չի սիրում, բայց, սրան զուգահեռ, սեր, օգնություն, կարեկցանք կա: Մենք ենք շեշտադրությունը դրել վատի վրա, ուղղակի մոդայիկ չէ բարի մարդու մասին շատ խոսել, ինչքան այլանդակ, գողական աշխարհի կերպարներ կան, մենք դա ենք մեջտեղ գցում: Էն, որ ասում ենք' ասենք լավը, որ լավը լինի, էդպես էլ չի: Ասում են' մարդ պետք է պայքարի, բայց ես կարծում եմ, որ մարդ ուղղակի պետք է ըմբոստ լինի: Նիցշեն ասում է' այն, ինչից հրաժարվեց Քրիստոսը, ընդունեց քրիստոնեությունը: Պայքարողն էլ կարող է, որպես պայքարի ձև, ինչ-ինչ համակերպումների գնալ, բայց եթե ըմբոստ ես, քեզ ոչ ոք չի ստիպի անել մի բան, որը հակառակ է քո կամքին: Իսկ մարդ պետք է իր կամքին ընդառաջ գնա, որ լույսը տեսնի:

Կարինե Հարությունյան