«Քարահունջ». ժամանակի անկյուններում մնացող ստեղծագործություններից անդին

Շաբաթներ առաջ «Բնատաճար» հասարակական նախաձեռնության հետ արշավի էի գնացել: Վայոց ձորի բնությունը և պատմամշակութային հրաշալիքները վայելելուց հետո հերթը Եղեգիսում բացօթյա համերգինն էր: Պետք է խոստովանել, որ բնության գրկում ամեն երաժշտություն չէ, որ լսվում է` բնության ձայնը հաճախ լիովին բավարար է: Բայց երբ «Քարահունջ» ֆոլկ-ռոք խմբի հիմնադիր, կիթառահար, վոկալիստ Տիգրան Կուչատյանը կիթառը ձեռքն առավ, անգամ մեզ հետ արշավի եկած օտարերկրացիները սկսեցին «Սարի սիրուն յար»-ի բառերն անգիր սովորել, որ ձայնակցեն Տիգրանին:

«Քարահունջ» ռոք-ֆոլկ խմբի ստեղծման, ներկայացրած գործերի,  ֆոլկ-ռոք կապի, ազգային երգերի մշակումների մասին` Yerkir.am-ի' Տիգրան Կուչատյանի հետ հարցազրույցում:

-Ազգային երգը տարածելու միտո՞ւմը, թե՞ որևէ մեկ այլ բան հիմք հանդիսացավ խմբի ստեղծման համար, և ինչո՞ւ խումբը կոչվեց «Քարահունջ»:

-Խումբ ստեղծելու ցանկություն շատ ու շատ տարիներ առաջ եմ ունեցել, երբ սկսել եմ կիթառ նվագել: Այն ժամանակ հիմնականում ռոքային բալլադներ էի նվագում: Խումբը, խմբի գործունեությունը տարբեր ֆորմատներում էի պատկերացնում, բայց գնալով իմ մեջ խմորվեց ավելի արժեքավոր ու որակյալ մի բան ստեղծելու միտքը, որ ոչ թե շոու, այլ, իրոք, երաժշտություն կներկայացնի, ու մենք ինչ-որ կերպ չփորձենք հատուկ բաներ անել, որպեսզի հանդիսատես գրավենք, այլ փոխանցենք այն, ինչ զգում ենք: Ռոքն իմ մեջ նստած էր մանկուց, ֆոլկն էլ շատ եմ լսում: Որոշեցի համադրել, այսինքն' մեր գործերի հիմքում ֆոլկն է, բայց ներկայացնում ենք ռոքի միջոցով: Եվ այդպես' 2012-ի դեկտեմբերին «Քարահունջը» սկսեց իր ճանապարհը: Ինչ վերաբերում է խմբի անվանը, ապա նախապես մի քանի տարբերակներ էին շրջանառվում, բայց մտածում էի, որ պետք է անպայման ինչ-որ միֆական, ազգային անուն լինի: Փորձեցի դիմել դիցաբանությանը' երաժշտության դիցուհի, աստվածուհի գտնել և համապատասխան հայկական անունը նայել, բայց հարմար ոչինչ չգտա: Մի օր էլ ֆիզիկոս ընկերներիցս մեկի հետ էի զրուցում, և նա հարցրեց, թե ինչո՞ւ «Քարահունջ» չենք դնում խմբի անունը: Ես էլ մտածեցի' հա, իսկապես, իսկ ինչո՞ւ ոչ: Քարահունջ' գեղեցիկ է հնչում, նաև միստիկ է, չէ՞ որ մինչև հիմա պարզ չէ' ի՞նչ վայր է եղել այն' աստղադիտարա՞ն, թե՞ պաշտամունքի վայր: Կարծում եմ' ցանկացած ֆոլկ երաժշտություն իր մեջ կրում է այդ խորհրդավորությունը, այն հնուց է գալիս և որոշակի ավանդույթ է  կրում իր մեջ, ինչպես նաև` խորհուրդ, որը փոխանցվում է սերնդեսերունդ: Ֆոլկն իրականում մեծ ինֆորմացիա է պարունակում, ինչպես, ասենք, հեքիաթները:

-Ասացիք'  ֆոլկն ինֆորմացիա է պարունակում, երգն, առհասարակ, ինչ-որ չափով ինֆորմացիա է տալիս տվյալ ժամանակաշրջանի մասին: Մերօրյա նորաստեղծ երգերով ի՞նչ ինֆորմացիա ենք փոխանցում մեր հաջորդ սերնդին:

-Կարծում եմ' քչերն են իրենց երգերով ինչ-որ ինֆորմացիա տալիս: Օրինակ` Հախվերդյանի երգերը 100 տարի հետո հաստատ մեր քաղաքային կյանքից, 70-ականների Երևանի մասին ինֆորմացիա կտան: Բայց այսօրվա փոփ կամ էստրադային, ռաբիս երգիչները, երբ «Սև-սև աչքեր» են երգում, չեմ կարծում, որ հատուկ ինչ-որ բան կփոխանցեն սերունդներին. սև աչքերը միշտ էլ սև են: Սենտիմենտալ, պարզունակ երգերն առանձնապես ինֆորմացիա չեն էլ կրում, ու դրանք ոչ էլ կփոխանցվեն մեր սերունդներին, ժամանակի ինչ-որ անկյունում կմնան: Այսօրվա երևանյան կյանքի համն ու հոտը կփոխանցեն Հախվերդյանի, Մեսչյանի, Արծրունու գործերը:

-Մեր օրերում, որտեղ շոուն տեր ու տիրական է իրեն զգում, ինչպե՞ս պետք է առաջին հայացքից «պարզ» թվացող ֆոլկը գրավի ունկնդրին:

-Տարբերակներից մեկն այն է, ինչը մենք ենք անում, այսինքն' ներկայացնում ենք ֆոլկը ոչ իր օրիգինալ տարբերակով' ազգային գործիքներով, որն, ի դեպ, ես շատ եմ սիրում ու մեծ հաճույքով նաև դա եմ լսում: Բայց եթե ուզում ենք, որ այն ավելի տարածվի և լսելի լինի, միաժամանակ հասկանալով ժամանակի պահանջները, պետք է փորձել ժամանակակից հնչողություն տալ' և՛ ռիթմերի, և՛ ոճի առումով: Շատերը փորձում են նաև ֆոլկը ջազային մեկնաբանմամբ ներկայացնել, մյուսները ֆոլկ-մետալ ոճով են հանդես գալիս, սրանք տարբերակներ են, որոնց միջոցով ֆոլկը ներկայացվում է հանդիսատեսին: Մեր ականջը գուցե հիմա հարուստ հնչողության է սովորել, բայց ֆոլկն ավելի պարզ է, եթե լսում ենք «Գորանին»  մաքուր տարբերակով' 10 րոպեից ավելի մեկ ակորդի մեջ կարծես այն հնչի, բայց, միևնույն է, այն շատ գեղեցիկ ու խոր գործ է: Մյուս կողմից, հաշվի առնելով այդ ամենը, ֆոլկը ռոքային տարբերակով ներկայացնելու մեր տարբերակը ոչ թե հատուկ ենք որոշել, որ շատ մարդիկ այն սիրեն, ուղղակի ես այդպես եմ տեսել այդ գործերը: Շատերը մեր կատարումները լսելուց հետո մոտեցել և ասել են, թե երբեք չեն մտածել, որ «Կաքավիկը» կամ «Շողեր ջան»-ն այդքան կարող է իրենց դուր գալ: Հասկանո՞ւմ եք, մարդիկ, որոնք ֆոլկը լսում են ֆոլկ-ջազ, ֆոլկ-ռոք մատուցմամբ, հետո արդեն փորձում են երգի ուրիշ տարբերակները լսել և արդյունքում` նաև օրիգինալի հետ են ծանոթանում:

-Շատերն ազգային երգերի մշակումները դեռ սվիններով են ընդունում: Մշակումներն ինչպե՞ս պետք է արվեն, որպեսզի նաև աղբյուրից չհեռանանք, և ինչո՞վ են տարբերվում ձեր մշակումները:

-Իրականում աղբյուրից հեռանալ-չհեռանալը սուբյեկտիվ ընկալում է: Մենք չենք փորձում հատուկ մոտեցում ցուցաբերել' մնո՞ւմ ենք աղբյուրի մեջ, թե՞ ավելի ենք շեղվում: Ուղղակի լսում եմ երաժշտությունը, և եթե այն ինձ դուր է գալիս' վերցնում եմ կիթառը և փորձում, իմ միջով անցկացնելով, ներկայացնել այն: Իրականում մշակումն էլ ստեղծագործական աշխատանք է, հակառակ դեպքում' այն կլիներ չոր ու անսիրտ: Շեղումներ, իհարկե, կան, բայց այն շեղումները, որ շատ անգամ ներկայացվում են էստրադային ժանրում' դեպի արևելքը տանող, արաբական մոտիվներով, դա բացառվում է մեր գործերում: Երբ ֆոլկը ներկայացնում ես ռոքի ժանրում' չես կարող մի փոքր չշեղվել, և եթե ճաշակով է մշակումն արվում' ինչո՞ւ չէ, դեմ չեմ: Մեր մշակումները շատ են տարբերվում, չնայած կան խմբեր, որոնք մեզնից երկար կյանք ունեն, ավելի ավանգարդ են, բայց հիմնականում դրսում են գործում, իսկ մենք Հայաստանի համար նոր ենք:

-Ֆոլկը սիրողներ կան, այն ունի իր ունկնդիրների զանգվածը, բայց այդ ամենն արվում է անհատների էնտուզիազմի հաշվին, պետական մոտեցում պե՞տք չէ այս հարցում' ազգայինը տարածելու համար:

-Մենք այնպիսի մի իրավիճակում ենք ապրում, երբ պետական մոտեցում շատ-շատ ոլորտներում /կրթության, առողջապահության, բնապահպանության/ է հարկավոր, բայց ոչ մի տեղ չկա այն: Պետական այրերը, որոնք պետք է պետությունը ներկայացնեն այս կամ այն հարթակում, միայն իրենց շահերն են ներկայացնում: Պետական ծրագիր պետք է, բայց, համենայն դեպս, եթե չեն էլ օգնում, գոնե չպետք է խանգարեն, քանի որ լավ տենդենցներ կան' ազգային մշակույթի զարգացման, վերականգնման համար: Չնայած, այո, լրիվ անհատների վրա է թողնված: Ցավալին այն է, որ գալիս է մի պահ, և դու, որքան էլ ցանկություն ունենաս, կարող է ֆիզիկապես այլևս չհասցնել, որովհետև կան առօրյա խնդիրներ: Այ, այդ առումով պետությունը կարող է  իր ֆինանսներն ուղղել ճիշտ տեղեր, որպեսզի  արվեստի շատ-շատ գործիչներ զբաղվեն զուտ արվեստով, ոչ թե այլ աշխատանքով' կենցաղային հարցերը լուծելու համար: Վերջերս կոմիտասյան երաժշտությունը տարածելու մի ակցիա եղավ' մեր, «Խազեր» երգչախմբի, «Մենք» ազգային երգի ու պարի խմբի մասնակցությամբ` հասարակական տրանսպորտի վարորդներին նվիրեցինք հայ ազգային երգերի ձայնասկավառակ: Սա, իհարկե, սկիզբն էր և նպատակն այն էր, որ հանրային տրանսպորտում ռաբիս չհնչի, չնայած կարծում եմ' տրանսպորտում ընդհանրապես երաժշտություն չպետք է հնչի:  Հարցը միայն տրանսպորտը չէ, հիմա  երիտասարդների 95 տոկոսը հարսանիքն անցկացնում է ռաբիսի տակ, նույնիսկ` նրանք, ովքեր այդ երաժշտությունը չեն սիրում, որովհետև ասում են' բա ինչի՞ տակ պետք է պարենք: Ուղղակի անիմաստ արաբական ղժղժոցի տակ ձեռքերը թափահարելն ավելի հեշտ է, ու վերջ, թե չէ' «բա ինչի՞ տակ պարենք»-ն արդարացում չէ: Կուզեի համապատասխան մարմիններին կոչ անել, որ ժամանակ առ ժամանակ ձեռք մեկնեին նրանց, ովքեր ցանկանում են հայկական երաժշտությունը դրսում ներկայացնել: Մեզ, օրինակ, հաճախ են հրավիրում արտերկիր, բայց համապատասխան միջոցներ չլինելու պատճառով  չենք գնում: Մեզ հոնորար էլ պետք չէ, ուղղակի անհրաժեշտ է ճանապարհածախսն ու կեցության ծախսերը հոգալ:

-Ղարաբաղի մշակույթի նախարարն արգելել էր դահլիճ տրամադրել ռաբիս երգիչներից մեկին, ինչը տարատեսակ քննարկումների առիթ էր տվել: Արգելքը հարցի լուծո՞ւմ է:

-Ոչ, չեմ կարծում, որ պետք է արգելեն, որ նման երաժշտությունն ընդհանրապես չհնչի, քանի որ դրանով հարցը լուծում չի ստանա: Իրականում ոչ թե պետք է վատն արգելվի, այլ լավը շատ մատուցվի, հնարավորություն տրվի լավին դրսևորվելու: Եթե լավը շատ լինի' վատը, անորակն ինքնըստինքյան կորչելու է լավի մեջ, որովհետև մարդիկ կսկսեն հասկանալ տարբերությունը: Այս ճանապարհին կարևոր է ինչպես ԶԼՄ-ների, այնպես էլ' հանրային միջոցառումների ժամանակ որակյալ երաժշտություն մատուցելը: Ինչո՞ւ, օրինակ, Երևանի տոնին շատ ու շատ խմբեր մնում են լուսանցքից դուրս, իսկ եթե հրավիրեն Հախվերդյանին, Մեսչյանին, «Բամբիռ»-ին, մեզ, այդ դեպքում կստացվի, որ նաև լավն է հնչում, և որքան ուզում է' ռաբիսն ու էստրադան էլ հնչի: Երբ մանկուց երեխան լսի լավն ու վատը, հասուն տարիքում արդեն որոշում կայացրած կլինի:

Կարինե Հարությունյան