Շիրակի մարզի Հայկավանի Կարմիր ավետարանը

Շիրակի մարզի Հայկավան գյուղում է գտնվում   «Կարմիր ավետարան» մատուռը, որն այդպես է կոչվել իր խնամքով զբաղվող ընտանիքի կողմից պահպանվող  կարմիր շապիկով ավետարանի անունից:  Սուրբ գիրքը ցեղասպանության օրերին նախկին Բաջողլի այժմ Հայկավան կոչվող գյուղ է տեղափոխվել Մշո գավառի Արգավանք գյուղից:

Առավել հետաքրքիր է, թե ինչպես է ավետարանը հայտնվել այն ընտանիքի մոտ, ով այն հասցրել է Հայկավան:

20-րդ դարի սկզբի երբ քուրդ բեկերիի նախաձեռնությամբ ավերվում և թալանվում է Մշո Սուրբ Կարապետ վանքը, բեկերից մեկը, չնայած լինելով մուսուլման, վախենում է աստծո հնարավոր պատժից և վանքի ավետարանը  երկու օրինակով փաթաթում է գոմեշի կաշվի մեջ, կապելով մեկա այլ գոմեշի վրա, բերում է Արգավանք գյուղի մատույցներ և այնտեղ բաց թողնում: Գոմեշ գալիս է այս ընտանիքի տան դռան առաջ և ծնկի գալիս: Տղամարդկանց չի ենթարկվում, ենթարկվում է միայն ընտանիքի Բայազ անունով կնոջը որին ընտանիքում կրճատ Բայո տատ են կոչում: հետագայու նույն Բայո տատը վկայել է, որ գոմեշը ծնկած ժամանակ արտասվել է: իսկ եր ինքը վերցրել է վետրանը կենդանի պարզապես վեր է կացել և հեռացել:

Նրանք վերցնում են ավետարանը, և այդ օրվանից Բայո տատը զբողղվում է ավետարանի խնամքով: Մեծ եղենի օրերին, երբ ընտանիքը մազապուրծ անցնում է Արևելյան Հայաստան, Բայո տատը  թուրքական խուժանի ձեռքից փախցնելու համար այն կրկին փաթաթում է գոմեշի կաշվի մեւ  և նույն եղանակով անցկացնում Արաքսը:

Ընտանիքի անդմաների վկայությամբ Բայո տատը անգամ իր մանկահասակ երեխաներին թուրքի ձեռքը չտալու համար գցել է Արաքսը, բայց կյանքի գնով  պահել է ավետարանը:

Գալով Հայկավան գյուղ` Բայո տատի ընտանիքը իր տանը կից կաուցում է նար  մատու , որտեղ ա այսօր պահվում է ավետարանը:

Ավետարանի խնամքով ներկայումս զբաղվում են գերդաստանի չամուսնացած աղջիկներ, իսկ թե ով պիտի զբաղվի դրա խնամքով երզի միջոցով նրան ընտրում է Բայո տատը, որի մասին պատմելիս ժառանգները շեշտում են, որ եղել է բացառիկ հավատավոր և միշտ մշո բարբառով ամեն առավոտ աղոթք է ասել:

Մհեր Համբարձումյան