Սահմանադրություն փոփոխելու օրակարգը կեղծ է, այսօր խնդիր է՝ Արցախը կա՞, թե՞ չկա. Արմեն Ռուստամյան

Parliamentmonitoring.am-ի հարցազրույցը ՀՅԴ Բյուրոյի նախագահ, ԱԺ «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր Արմեն Ռուստամյանի հետ։

-«Հայաստան» խմբակցությունը չի մասնակցում միջազգային կառույցներում ԱԺ պատվիրակությունների աշխատանքներին: Դուք ղեկավարել եք ԱԺ արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովը, երկար տարիներ եղել ԵԽԽՎ–ում մեր պատվիրակության անդամ և պատկերացնում եք միջազգային կառույցներում նաև ընդդիմադիր գործիչների մասնակցելու կարևորությունը: Խնդիր չե՞ք ստեղծում ձեր չմասնակցելով։

-Նախ՝ մեծ շփոթ է առաջացել, թե, իբր, մենք ունենք ազատ մասնակցելու հնարավորություն և դրանից չենք օգտվում: Իրականությունն այլ է: Մեր խմբակցության պատգամավորներից գրեթե կեսի համար արգելափակված էելքը Հայաստանից, կասեցված է լիազորությունների ազատ իրականացումը: Մի քանի անգամ փորձել ենք գնալ, ու դա արգելվել է: ԵԽԽՎ-ի հենց առաջին նիստին որոշել էինք մասնակցել, վերջին պահին արգելեցին մեր պատգամավորի ելքը Հայաստանից, և ի նշան բողոքի՝ մենք, իր հետ միասին, չգնացինք: Մենք չենք կարող չտեսնելու տալ, որ խախտված է ժողովրդավարական կարևոր նորմերից մեկը՝պատգամավորի ազատ տեղաշարժի իրավունքը։ Կապ չունի՝ ես եմ, թե մեկ ուրիշը, սա ճչացող, արտառոց փաստ է, որի դեմը պետք է առնել։ Նման դեպք մեր պատմության մեջ չի եղել:

–Այսինքն, սլաքներն ուղղում եք իշխանությա՞ն կողմը:

-Ոչ միայն իշխանության, նաև նույն Եվրոպայի խորհրդի: ԵԽ-ն ևս պարտավոր էր ապահովել իր իսկ պատգամավորի ազատ տեղաշարժը, որովհետև տվյալ դեպքում խոսքը նաև ԵԽԽՎ պատգամավորի մասին է, որը նույնպես ունի անձեռնմխելիություն: Սա ցույց տալու համար մեր վերջին քայլն արեցինք, ասացինք՝ քանի արգելքները հանված չեն, չենք պատրաստվում մեր մասնակցությամբ լեգիտիմացնել Հայաստանում կատարվողը:

–Խոսքը քանի՞ պատգամավորի մասին է, ասացիք՝ գրեթե կեսը:

–Մոտ 13-14։ Նրանց ելքը ցանկացած առիթով կարող են արգելափակել, որովհետև հարուցված են շինծու գործեր, որոնք ո՛չ քննվում են, ո՛չ առաջ են գնում, ո՛չ հետ: Սառեցված պահում են՝ որպես ճնշման միջոց, և երբ պետք է լինում, ասում են՝ դուք խափանման միջոցի տակ եք:

–Հնարավո՞ր է՝ եթե մասնակցեիք ԵԽԽՎ-ի աշխատանքներին, կարողանայիք խանգարել իշխանությունների համար խիստ նպաստավոր զեկույցի ընդունմանը:

–Չեմ կարծում: Ինչ անհրաժեշտ էր փոխանցել ԵԽԽՎ մեր գործընկերներին, Երևանում հանդիպմանըփոխանցել ենք: Ես երկար տարիներ աշխատել եմ և գիտեմ՝ դա ինչպես է գործում: Մենք անհրաժեշտ տեղեկատվությունը համազեկուցողներին տետ-ա-տետ ներկայացրել ենք, ու շատ զարմանալի է, որ ոչ մի արձագանք իրենց զեկույցում դրա մասին չկա: Սա շատ անհասկանալի ու աննախադեպ վիճակ է: Ժամանակին այսօրվանից ավելի մեղմ խախտումների, երևույթների մասին է խոսք եղել, ևդրանք արձագանք են գտել մոնիտորինգի հանձնաժողովում, համանազեկուցողների հայտարարություններում, բանաձևերում: Այնպիսի տպավորություն է, թե հիմա Հայաստանում ժողովրդավարության ամենաբարձր մակարդակն է, մարդու իրավունքները պաշտպանված են, իրավական պետության հիմքերը՝ ամրապնդված:

–Իսկ ինչպե՞ս եք գնահատում ԵԽԽՎ-ում Հայկ Մամիջանյանի վերջին քվեարկությունը. դեմ՝ Հայաստանի համար նպաստավոր զեկույցին։

–Հարցը տարան այնտեղ, որ նա քվեարկել է՝ ինչպես թուրքերն ու ադրբեջանցիները, առանց խորամուխ լինելու, որ տարբեր պատճառներով են քվեարկությունները համընկել: Աբսուրդ է: Դրան նախորդել են ադրբեջանցիների առաջարկությունները, որոնց դեմ նույն Մամիջանյանը, բոլորս պայքարել ենք։ Շատ պրիմիտիվ մոտեցում է արձանագրված քվեարկության պատճառով թուրքերի հետ նույնացնելը։

–Դուք ի՞նչ կանեիք:

–Կհայտնեի իմ տեսակետներն ու ընդհանրապես քվեարկությանը չէի մասնակցի: Նախորդ բանաձևին, որը էլի վերաբերում էր հետպատերազմյան իրավիճակի գնահատմանը, ես ձեռնպահ եմ քվեարկել: Կողմ լինելը կնշանակեր արձանագրել կեղծ իրականությունը՝ որպես փաստ, ինչն անում է իշխանությունը: Վերջինին չէի էլ քվեարկի, բայց քննարկմանը կմասնակցեի և կփորձեի կանխել Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հարձակումները։ Նույնն արել է Մամիջանյանը: Չանդրադառնալ գոնե այն փաստին, որ արգելափակված է իրենց իսկ պատգամավորների ազատ տեղաշարժը և լիազորությունների իրականացումը ԵԽ-ում, նոնսենս է: Առնվազն դրան պարտավոր էին արձագանքել:

-Գուցե չեն ուզո՞ւմ միջամտել իրավական գործընթացին, որը կապված է զանգվածային անկարգությունների հետ:

-Ոչ, ես տեսնում եմ, որ ԵԽ-ն կամաց-կամաց վերածվում է շատ ավելի քաղաքական մարմնի և առաջնորդվում է քաղաքական շարժառիթներով: Սա իմ ճանաչած Եվրոպայի խորհուրդը չէ, որը հանդիսանում էր տաճարը մարդու իրավունքների ֆունդամենտալ արժեքների պաշտպանության: Սկսել են կրկնակի ստանդարտներ կիրառել։ Այսօրպայքարը ավելի շատ Հայաստանի ներսում է, քան դրսում: Եթե մենք խոսում ենք արժեքների ոտնահարման մասին, այդ նույն արժեքների ոտնահարման դեմ պայքարը պետք է սկսել Հայաստանից: Ոչ ոք մեր տեղը չի գալու այստեղ ժողովրդավարություն կառուցի:

–Ձեր խմբակցության ղեկավար Սեյրան Օհանյանը հայտարարել է, որ դիմադրության շարժումը Հայաստանն ու Արցախը պաշտպանելու համար է: Ո՞ւր է այդ շարժումն առհասարակ ու ինչո՞վ է օգնում Հայաստանին և Արցախին։

–Այդ շարժումն ունի մի շատ կարևոր նպատակ`ձևավորել դիմադրություն։ Ենթադրում է երկու հիմնական հարցի լուծում. գաղափարի տարածում և այդ գաղափարին ուղղված ապակենտրոն քայլերի իրականացում: Մենք այդ պրոցեսի սկզբնական փուլում ենք: Գաղափարը ձևակերպել ենք, դրան պետք է հետևի գաղափարակիրների մի ամուր բանակի առաջացում՝ քաղաքական իմաստով,և էլ ավելի հրապարակայնացում, հանրայնացում: Այս շղթան սաղմնային վիճակում է: Դիմադրությունը զուտ ընդդիմադիր շարժում չէ, այլ բոլոր նրանց համախմբումն է, որոնք տեսնում են Հայաստանի թուրքացման և Արցախի հայաթափման վտանգը:

-Ունե՞ք պատասխան հարցին, թե ինչու ժողովուրդը չի արձագանքում ձեր կոչերին, հրապարակներ չի գալիս: Հնարավո՞ր է՝ պատճառը ոչ թե դիմադրության շարժման, այլ կոնկրետ Ռոբերտ Քոչարյանի անձի մեջ է:

-Ամբողջ խնդիրն այն է, թե որքանով է հանրությունը գիտակցում վտանգը։ Մեր նպատակն է՝ որքան հնարավոր է, շատ մարդ հասկանա, թե ինչ է սպառնում մեզ ապագայում: Եթե մենք առաջացնենք այդ սպառնալիքի գիտակցումը, անձերը երկրորդական կդառնան։ Մենք անձի վրա որևէ հաշվարկ չենք կատարել: Մենք հաշվարկ ենք անում վտանգի գիտակցության վրա: Եթե այդ գիտակցությունն ունենում է ազգը, փրկում է իր տեսակն ու ապագան, եթե չի ունենում, դառնում ենք Թուրքիայի վիլայեթի նման մի տարածք, կորցնում մեր ինքնությունը: Այս հարցը չի ճանաչում անձեր, չի ճանաչում նախկին ու ներկա:

–Ռոբերտ Քոչարյանը օրերս հայտարարություն էր տարածել՝ նշելով, որ շուտով գալու է պատասխան տալու ժամանակը, գուժում էր այս իշխանության վախճանը: Նման հայտարարություններով նա ավելի չի՞ բարդացնում հանրության համախմբումը:

–Իսկ Քոչարյանն իրավունք չունի՞ տեսակետ հայտնելու: Ովքեր մինչև հիմա լուռ ու անտարբեր են մնացել այս խնդիրների նկատմամբ, նրանք են բարդացնում մեր վիճակը: Այդ մարդիկ են ավելի վտանգավոր: Ովքեր ակտիվ են և իրենց տեսակետն արտահայտում են, ես միայն ողջունում եմ: Չեմ ասում, որ այս դիմադրության գաղափարը բոլորը հալած յուղի տեղ ընդունելու են, բայց ովքեր չեն ընդունում, պետք է գիտակցեն՝ ինչպիսի հետևանքներ են լինելու: Ովքեր ընդունում են, գիտակցում են, թե ուր ենք գնալու և ինչ անենք, որ այս վիճակից դուրս գանք, արժանապատիվ ապրելու հնարավորություն ունենանք։Եթե դրա վերաբերյալ խոսում է նախկին նախագահը, ի՞նչ է, պետք է խոչընդոտի այդ գաղափարի առաջմղմա՞նը: Եթե մարդն այդ տեսակետն ունի, ինչո՞ւ չպետք է արտահայտի:

–Կարող են շատ քաղաքական ուժեր միանալ ձեզ, բայց հանրությունն այդպես էլ չմիանա:

–Հանրությունը պետք է վտանգը տեսնի: Եթե չի միանա, նշանակում է մենք, իսկապես, դատապարտված ենք դառնալու Թուրքիայի վիլայեթ:

–Ընդդիմությունն ասում է, որ չի մասնակցելու նախագահի ընտրությանը, որ չլեգիտիմացնի գործընթացը, բայց աղետաբեր պատերազմից հետո, որի մեղավոր եք համարում Փաշինյանին, մասնակցեցիք ԱԺ արտահերթ ընտրություններին։ Գիտակցո՞ւմ է ընդդիմությունը, որ լեգիտիմացրել ու շարունակում է լեգիտիմացնել Փաշինյանի իշխանությունը:

–Արտահերթ ընտրություններին մեր չմասնակցելը շատ ավելի վատ հետևանքներ կունենար: Երկու տասնյակից ավելի ուժեր էին մասնակցու, եթե մենակ մենք չմասնակցեինք, համարվելու էր, որ ընտրությունները լեգիտիմ չե՞ն: Ո՛չ։ Մասնակցելու էին պակաս վճռական ուժեր, ու ավելի լղոզված պատկեր էր լինելու, որի հիման վրա Նիկոլ Փաշինյանն ունենալու էր շատ ավելի ընդգծված առավելություն: Դրա լավը ո՞րն է: Մենք չենք այս ընտրությունները կազմակերպել, մենք չենք հասել նրան, որ արտահերթ ընտրություն նշանակվի, դա նշանակել է նախորդ Ազգային ժողովը:

–Ավելի ճիշտ չէ՞ր դիմադրության շարժում կազմակերպել դրսում և հաջողության հասնել:

–Մենք դիմադրության շարժում կազմակերպել ենք։ Դա հայրենիքի փրկության շարժումն էր, որը խնդիր էր դրել հեռացնել այս կառավարությանն ու ձևավորել ժամանակավոր կառավարություն։ Մենք անգամ մեր վարչապետի թեկնածուին էինք հրապարակ բերել՝ Վազգեն Մանուկյանին:

–Վազգեն Մանուկյանը վաղուց չկա դաշտում, կա՞ համագործակցություն նրա հետ:

–Կա, միշտ էլ կա, ինչո՞ւ չկա: Վազգեն Մանուկյանն իր տեղում է, որևէ խնդիր չկա: Վազգեն Մանուկյանն իր դերը խաղաց: Ես չեմ կարծում, որ ավելի լավ մեկին այսօր կարող են մատնանշել:

–ՀՅԴ 131-րդ ամյակին նվիրված հանդիսավոր միջոցառմանը ներկա էին նախկին կառավարող համակարգի բոլոր առանցքային դեմքերը. ի՞նչ խնդիր էր լուծում ՀՅԴ-ն բոլորին մեկտեղելով։

–Խնդիրը լուծվում էր հենց այս հստակ ջրբաժանն արձանագրելու առումով․ այն է՝ կա մեկ տեսակետ, որն իրենց ներկայությամբ պաշտպանում էին այդ մարդիկ: Ներկաները բոլոր այն գործիչներն էին, քաղաքական ուժերը, որոնք համարում են, որ Հայաստանի թուրքացման և Արցախի հայաթափման վտանգկա: Այս վտանգն ընդունողները պետք է այդ դիմադրությունը ձևավորեն: Դիմադրություն ձևավորելու գաղափարակիրներն էին այնտեղ, և չկային նրանք, ովքեր այդ գաղափարը չեն ընդունում: Եթե կընդունեն, կմիանան, խնդիր չկա։ Այդ նույն շղթան, որի մասին ես ասում էի՝ գաղափար, գաղափարակիրներ և հրապարակայնացում, այս պրոցեսն է արձանագրվել ՀՅԴ 131-րդ ամյակի միջոցառմանը: Մնում է միայն, որ այս ամեն ինչը ավելի լայն հանրային ընկալում ունենա:

–Սահմանադրական բարեփոխումների խորհրդի անդրանիկ նիստն էր, որին հայտարարել եք, որ չեք մասնակցելու: Նախկինում ակտիվ էիք, կողմ էիք սահմանադրական բարեփոխումներին: Հիմա կառավարման խորհրդարանական համակարգն իրեն արդարացրե՞լ է:

–Խորհրդարանական համակարգը չի էլ գործել, որ արդարացնի իրեն կամ ոչ: Մենք հիմա ունենք ոչ թե խորհրդարանական համակարգ, այլ նիկոլական համակարգ: Դրանք տարբեր բաներ են:

-Եթե Նիկոլ Փաշինյանը չլիներ, կլիներ սերժակա՞ն համակարգ:

-Ոչ, սերժական համակարգը հենց մենք ուզում էինք փոխել: Գլխավոր հարցը, որ մնացել է անձիշխանություն հաստատել ցանկացողների կոկորդին, դատական իշխանությունն է: ԲԴԽ-ն փոխեցին, այն ամբողջությամբ դարձել է գործադիրիկցորդ: ՍԴ-ն փոխեցին, իրենցով արին: Այսինքն, դրական սաղմերը, որոնք կարող էին նպաստել, որ խորհրդարանական համակարգը կայանա՝ ինչպես եվրոպական առաջադեմ երկրներում, փորձ է արվում ոչնչացնել: Դրա համար պրոցեսը ձախողվեց։

Այսօր Սահմանադրության փոփոխությունների օրակարգը կեղծ է։ Այսօր խնդիր է՝ Արցախը կա՞, թե՞ չկա: Խնդիր է՝ Հայաստանը, որպես ինքնուրույն պետություն, կա՞, թե՞ չկա: Փոխանակ այս խնդիրների մասին խոսենք, Սահմանադրություն ենք փոխում: Ամեն քայլափոխի Սահմանադրություն է խախատվում, մենք Սահմանադրությունը պահպանելու հարց ունենք, ոչ թե փոխելու: Այսօր մեկ անձի իշխանություն է սահմանված՝ նիկոլապետություն: Սա ոչ մի ստանդարտի մեջ չի տեղավորվում: Սա ո՛չ նախագահական է, ո՛չ կիսանախագահական է, ո՛չ էլ խորհրդարանական: Սա նիկոլապետություն է:

-Իշխանությունը մեծ ակնկալիքներ ունի Երասխ-Նախիջևան-Մեղրի-Հորադիզ երկաթգծի սպասվող շահագործումից։ Դուք ի՞նչ եք կարծում` այդ նախագիծը կյանքի կկոչվի՞։

-Մենք երբեք դեմ չենք եղել հաղորդակցության միջոցների բազմազանությանը, շրջափակման վերացմանը: Բայց այստեղ խոսքը այդ տարածքների վերահսկողության մասին է: Այդ տարածքները, կամ այդ միջանցք կոչվածը, կամ հաղորդակցության ճանապարհը մնալու է Հայաստանի լիարժեք վերահսկողության տա՞կ, թե՞ ոչ: Ես համոզված եմ, որ թուրք-ադրբեջանական տանդեմը, որըՇուշիի հռչակագրով արձանագրել է իր նպատակները, հետևողականորեն է լինելու։ Ադրբեջանն անգամ հայտարարում է, որ եթե դա չանեք հոժարակամ, դա ձեզ կստիպենք անել պատերազմով կամ ուժի կիրառմամբ: Այս վտանգները չեզոքացնելու, Հայաստանի աշխարհաքաղաքական դերակատարումը պահպանելու մասին պիտի մտածենք, որովհետև Հայաստանը երկու բանով էր աշխարհին հետաքրքիր՝ Սյունիքով և ատոմակայանով: Դրանք աշխարհաքաղաքական նշանակության գործոններ են: Ատոմակայանը էկոլոգիական խնդիր է լուծում, իսկ Սյունիքը Հայաստանը պահում է աշխարհաքաղաքական գծի վրա։ Այդ գիծը այսօր խափանում էպանթուրանական աշխարհի միավորումը: Պանթուրանական աշխարհը այդ գծի վրա միշտ աչք է ունեցել: Եթե Սյունիքը պոկեցին, մենք աշխարհաքաղաքական գծից հայտնվելու ենք աշխարհաքաղաքական պարկի մեջ, ոչ մեկին հետաքրքիր չենք լինելու: Կհասնենք նրան, ինչի մասին խոսում էր Լուկաշենկոն:

-Ի դեպ, Լուկաշենկոյին խորհրդարանական ընդդիմությունը գրեթե չարձագանքեց:

-Ես արձագանքել եմ, դատապարտել եմ, բայց ասել եմ, որ մենք ենք մեղավոր: Այդ ո՞նց եղավ, որ մեզ հետ սկսեցին այդ լեզվով խոսել, և ոչ միայն Լուկաշենկոն։ Ալիևն ինչ ասես՝ ասում է՝ծաղրուծանակի ենթարկելով մեր երկրի ղեկավարին և հայությանն ընդհանրապես: Այս խնդիրները թողած՝ հանձնաժողով են ստեղծում, որ Սահմանադրություն փոխի։ Սահմանադրություն պահպանողների հանձնաժողով ստեղծենք, հասկանանք՝ խախտումները ինչպես ենք վերացնելու։ Այ, դրան կմասնակցենք։ Իրենք էլ չգիտեն՝ ինչ են ուզում՝ կառավարման համակարգը փոխո՞ւմ են, թե՞ թողնում են նույնը: Մի օր ասում են՝ փոխում ենք, մյուս օրն ասում են՝ չէ, ոնց որ այնքան էլ վատ չէ, թող մնա:

–Հայաստան-Թուրքիա դիվանագիտական հարաբերություններին ուղղված քայլերն ինչպե՞ս եք գնահատում։

–Շատ մեծ վտանգներ կան այստեղ: Խոսքով ասում են՝ առանց նախապայմանների, բայց իրականացնում են Թուրքիայի բոլոր նախապայմանները: Նախապայմաններն էլ ինքնանպատակ չեն: Խոսքն այն նախապայմանների մասին է, որոնք միշտ Թուրքիան առաջադրել է՝ կապված իրավական որևէ հիմք չունեցող պայմանագրերով սահմանները ճանաչելու հետ։ Երկրորդը Ցեղասպանության հարցից հրաժարումն է, որն արձանագրված է Շուշիի հռչակագրում։ Մենք ասում ենք՝ առանց նախապայմանների, բայց այստեղից ազդակ են ուղարկում, որ մենք ձեր բոլոր պայմանները ընկալումով և ըմբռնումով ընդունել ենք:

Մեր երկրի ղեկավարն ասում է՝ Ցեղասպանության հարցը պետք է թողնել Սփյուռքին, Սփյուռքն է այդտեղ լոկոմոտիվը: Սահմանների հետ կապված՝ ասում է՝ մենք որևէ խնդիր չունենք, երբևէ չենք ունեցել: Թուրքերն ու ադրբեջանցիներն ասում են, որ Ղարաբաղը պետք է մնա Ադրբեջանի կազմում: Մենք ասում ենք՝ անգամ տեսական հնարավորություն չունենք Արցախն Ադրբեջանի կազմից հանելու:

Ինչ վերաբերում է միջանցքին և Սյունիքին, անորոշ, անհոդաբաշխ հայտարարությունների ոլորտում ենք: Ասում են՝ միջանցք չի լինելու, բայց դա միայն ասելով չէ։ Կարող է այնպես ձևակերպվի այդ ճանապարհի վերահսկողությունը, որ Հայաստանն այնտեղ իր 100-տոկոսանոց վերահսկողությունը կորցնի: Եթե անգամ 10 տոկոս էլ կորցրեց, դա արդեն մեծ հաղթանակ է լինելու Թուրքիայի ու Ադրբեջանի համար: Թուրքիան շատ հստակ ասում է՝ Սյունիքի միջանցքը և Լաչինի միջանցքը սիմետրիկ կարգավիճակներով պետք է լինեն: Այսինքն, իրենք Լաչինի միջանցքում իրողությունը կապում են Զանգեզուրի միջանցքի հետ:

Սրանք լուրջ մարտահրավերներ են: Հիմա մենք հայեցակարգ ունե՞նք մեր կենսական շահերն արձանագրելու, կարմիր գծեր ունե՞նք, որոնք որևէ կերպ չենք կարող զիջել: Ոչ մի տեղ չի երևում: Դրա համար ես արձանագրել եմ. կամ այս հարցը լուծում է խորհրդարանական երկիր համարվող Հայաստանի խորհրդարանը, կամ դա լուծվելու է խորհրդարանից դուրս: