Ընկերական մտորումներ

«Եթէ քեզի բան մը պատահի՝ ո՞վ պիտի ծաղրէ մեզ»

Վերջերս հաւաքական զրոյցի մը ընթացքին յայտնուեցաւ այն կարծիքը, թէ սփիւռքահայ կեանքի մէջ լճացում մը, եթէ ոչ արդէն նահանջ մը կ՚արձանագրուի. պատճա՞ռը՝ մեր աւանդական կուսակցութիւններու, իրենց ուղեկից կազմակերպութիւններով հանդերձ եւ թեմական-եկեղեցական կառոյցներու ժամանակավրէպ դարձած ըլլալն է։
Եթէ նոյնիսկ պահ մը, առանց յաւելեալ քննարկման եւ ստուգման, ընդունինք վերեւի հաստատումին առաջին մասը՝ լճացման-նահանջի առկայութիւնը, կրնա՞նք այդպէս՝ առանց առարկութեան, համաձայնիլ տրուող պատճառաբանութեան, այսինքն՝ այդ վիճակը վերագրել, մասամբ կամ ամբողջովին, ներկայ ազգային կառոյցներու «անփառունակ» իրավիճակին, անոնց «ժամանակավրէպ»-ութեան։

Անկասկած չենք կրնար հերքել, թէ մեր կառոյցները, տարբեր բնոյթի կամ մակարդակի, ունի՛ն վերանորոգման կարիքը,– բնական պահանջ մը հաւաքական բոլոր կառոյցներու պարագային որեւէ ազգի համար,– չենք կրնար ուրանալ նաեւ, թէ մեր կուսակցութիւններն ու միւս կազմակերպութիւնները կրնա՛ն ըլլալ աւելի նպատակասլաց, կրնա՛ն ունենալ աւելի արդիւնաւէտ գործունէութիւն, տակաւին կրնա՛ն աւելի զօրանալ ու զինուորագրել մեր ներուժը, սակայն չենք կրնար մեր հաւաքական տխուր վիճակին պատճառը մեր կառոյցները համարել, քանի որ անոնք եւս, կամ անոնց վիճակը եւս, Սփիւռքի «լճացման» ու «նահանջին» հետ, հետեւանք է նոյն ահաւոր պատճառին՝ Մեծ Եղեռնին, որուն չարիքները կը կրենք տակաւին աւելի քան մէկ դար ետք, ու պիտի շարունակենք կրել երկար ժամանակ։ Չտեսնել հայրենազրկման քանդիչ, ցեղասպա՛ն իրականութիւնը մեր այսօրուան կացութեան ետեւ, եւ ենթադրել, որ Սփիւռքն ալ «Երկիր» է, ինչպէս կը պնդէր Վահէ Օշական երկար ժամանակ, երկիր՝ որ կրնայ առյաւէտ աճիլ ու բարգաւաճիլ՝ պարզապէս կը նշանակէ, գէթ այս տողերը գրողին համար՝ տարուիլ ինքնախաբէութեամբ ու երազատեսութեամբ։

Սփիւռքը երկար ժամանակ գոյութիւն կրնայ ունենալ, պիտի՛ ունենայ, եւ մեր՝ համայն հայութեան՝ Սփիւռքի մէջ գործող կազմակերպութիւններուն թէ հայրենի պետութեան, պարտքն է զայն պահել ամուր եւ աշխոյժ առաւելագոյն տեւողութեամբ, միշտ ի մտի ունենալով սակայն, որ ան ինքնանպատակ չէ, ան բնական իրավիճակ մըն չէ, ազգի մը գոյութեան համար ցանկալի՛ իրավիճակ մը չէ։ Տարագրումը, ցրւումը հիմնական մասը կը կազմեն ցեղասպանական արարքին։

Գալով լճացման կամ նահանջի երեւոյթին՝ նոր չէ ան. Ցեղասպանութենէն մէկուկէս տասնամեակ ետք արդէն զգացեր էինք զայն. Շահնուրի «Նահանջը առանց երգի»-ն լոյս տեսեր է 1929-ին։ Անոր վերյիշումը կամ վերազգացումը, վերանդրադարձը այսօր կրնանք վերագրել նոր զարթօնքի մը, նոր գիտակցումի մը, որ անկասկած դրական երեւոյթ է։
Սակայն չմոռնանք, որ մեր ներկայ գոյութեան սպառնացող վտանգը միայն անցեալը չէ։ Է՛ նաեւ ներկան։

Կ՚անդրադառնա՞նք, թէ՞ չենք անդրադառնար, թէ երկրորդ անգամ կը փլի «հռոմէական կայսրութիւնը», առաջինէն դարեր ետք։ Կը տեսնե՞նք, թէ՞ չենք տեսներ այդ փլուզումին, անկումին նոյնպէս ահաւոր հետեւանքները մեր արժէքներու խաթարման, մեր խարիսխներու խախտման եւ մեր ազգային գիտակցութեան խաւարումին մէջ։

Այս յօդուածով չեմ միտիր այդ բոլորին վերլուծումը կատարելու, սակայն կ՚ուզեմ յամենալ մեր առկայ կառոյցներու վերանորոգման եւ ի հարկին նոր կառոյցներու, կառուցուածքներու (մեքանիզմներու) կամ նոր գործելակերպերու յառաջացման անհրաժեշտութեան։

Մեր պատմութեան անծանօթ կամ մեր կազմակերպական կեանքին ոչ անմիջական մասնակից մէկու մը կամ պարզապէս հեռուէն դիտողի մը համար իրապէս տարօրինակ պիտի թուէր մեր ներկայ իրականութիւնը Սփիւռքի մէջ, նուազագոյն երեք կուսակցութիւններու առկայութեամբ։ Մեր երեք աւանդական կուսակցութիւնները Սփիւռքի մէջ կը գործեն մէկ եւ միեւնոյն նպատակին համար՝ երկարաձգել հայութեան գոյատեւումը՝ զօրաւոր Սփիւռքով ու զօրաւոր Հայրենիքով։

Կուսակցութիւններու գաղափարական տարբերութիւնները կարեւոր են հայրենական գործունէութեան պարագային, սակայն Սփիւռքի մէջ ընկերային կացութաձեւի բարելաւման նպատակներ չեն հետապնդուիր, անոնք հայ կեանքէն դուրս՝ ընդհանուր ընկերութեան հարցերն են, որոնց հետապնդման մէջ մասնակցութիւն չունինք կամ գրեթէ չունինք, նոյնիսկ եթէ որոշ տեղեր մաս կը կազմենք տեղւոյն խորհրդարաններուն եւ կառավարութիւններուն։ Մեր ազգային կուսակցութիւնները այս ափերուն կը հետապնդեն մեր համայնքային կեանքի կազմակերպումը, Հայ դատը, Հայաստանի ու Արցախի հզօրացման օժանդակումը։

Այս պատճառաւ ալ կուսակցական պայքար չկայ այլեւս Սփիւռքի մէջ. իսկական, «աւանդական» պայքար։

Կուսակցութիւնները համերաշխ են, կը գործակցին, միասնական գործունէութիւն կը մշակեն։ Եւ այդպէս ալ պէ՛տք է ըլլայ։

Սակայն կուսակցութիւն կը նշանակէ «կողմ», կը նշանակէ հարցերու լուծման տարբեր տեսակէտ։ Եւ եթէ մեր կուսակցութիւնները պիտի շարունակեն պահել իրենց գոյութիւնը Սփիւռքի մէջ, ապա անոնք պարտաւոր են նաեւ ստանձնել իրենց այդ դերը՝ հակազդել իրարու գործունէութեան, քննադատել զիրար, մնալով հանդերձ պատշաճութեան սահմաններուն մէջ, գիտակցելով, որ հակառակորդնե՜ր չեն, այլ՝ գործակիցնե՛ր։ Փակագիծի մէջ աւելցնեմ, որ հայրենի իրականութեան մէջ եւս բոլոր կուսակցութիւնները այդ գիտակցութեամբ գործելու են, սակայն ասիկա արդէն տարբեր նիւթ է։ Փոխադարձ քննադատութիւնը հիմնական բաղադրիչներէն է կուսակցութիւններու գոյութեան արդարացման։

Իսկ նոր կազմակերպութիւններու, նոր կառոյցներու տեղ չկա՞յ մեր սփիւռքահայ կեանքին մէջ։ Ինչո՞ւ ոչ։ Բայց իւրաքանչիւր նոր միաւոր պարտաւոր է փաստել իր գոյութեան իրաւունքը՝ ցոյց տալ իր նպատակներուն կենսականութիւնը, իր առաջարկութիււներուն արդիւնաւէտութիւնը, մանաւանդ չորդեգրել փանջունիական մօտեցում՝ բաց դռները խորտակելով բանալու եւ առկայ կառոյցները քանդել ջանալու՝ առանց գիտնալու ինչով փոխարինել զանոնք եւ ինչպէ՛ս։

Չմոռնանք նաեւ, որ ազգային կուսակցութիւնները, որքան ալ իրարմէ տարբեր ըլլան իրենց աշխուժութեամբ եւ գործելակերպով, ունին իրենց կանոնագրային տրամադրութիւնները՝ վերանայելու իրենց ռազմավարութիւնն ու որոշումները, սրբագրելու իրենց թերիները, առաւել արդիւնաւէտ դարձնելու իրենց գործունէութիւնը։ Ինքնասրբագրումի նոյն միջոցներով պէտք է օժտուի ամեն նոր ուժ, որ պիտի յաւակնի դերակատար դառնալ մեր հասարակական կեանքին մէջ, եւ չառաջնորդուի ամփոխահաճութեամբ (populism), Սփիւռքի մէջ թէ Հայրենիքի։

Այս մտորումները կ՚ուզեմ փակել յիշատակելով դրուագ մը, որ ատենին տեղ մը կարդացած եմ, բայց ո՞ւր՝ հիմա կը դժուարանամ գտնելու։ 1918-ի մայիսի ճակատագրական օրերուն հայեր կը շտապէին կամաւոր արձանագրուիլ՝ դիմադրելու համար թշնամիի յարձակումներուն։ Այդ օրերուն տակաւին սկսնակ գրող բայց արդէն ծանօթ երգիծագիր Լեռ Կամսար, որ իր սուր գրիչով կը նշաւակէր գործող կուսակցութիւնները, նաեւ Դաշնակցութիւնը, կը ներկայանայ առ որ անկ է՝ ճակատ մեկնելու համար։ Դիմաւորողը կ՚ըլլայ Դրօն, յայտնի դաշնակցական ղեկավարը, որ կը մերժէ զինք զինուորագրել։ «Գնա՛», կ՚ըսէ, «շարունակէ՛ գրել. դուն մեզի պէտք ես. եթէ քեզի բան մը պատահի՝ ո՞վ պիտի ծաղրէ մեզ»…

Ահա նման լայնախոհութեամբ, լայնամտութեամբ ու փոխադարձ յարգանքով մեր կուսակցութիւնները, աւանդականները թէ նորերը, եթէ ըլլան, պէտք է շարունակեն գործել ու ղեկավարել մեր կեանքը։

ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ