Քաղաքացու օրվան կարևորություն են փորձում տալ 124 մլն դրամի ծախսն արդարացնողները

ՀՅԴ Գերագույն մարմնի անդամ, տնտեսագետ Արմեն Գրիգորյանի կարծիքով՝ որպես պետություն, պետականություն ունեցող ժողովուրդ, արդեն իսկ ունենք քաղաքացու օր, և դրա համար հատուկ օր սահմանելը կեղծ, արհեստական օրակարգ է: Նրա պատկերացմամբ՝ քաղաքացու օրը հուլիսի 5-ն է՝ Սահմանադրության օրը, քանի որ հենց Սահմանադրությամբ է արժևորված քաղաքացու, նրա իրավունքների, ազատությունների, անկախության և արժանապատիվ կյանքի ապահովման ամբողջական ձևակերպումը:

-Սահմանադրությունից բարձր չկա ոչինչ: Իսկ ապրիլի լողացող վերջին շաբաթ օրը հորինվածք է, չունի հիմք, գաղափարախոսություն: Վաղը, մյուս օրն էլ, հնարավոր է, դեկտեմբերի 9-ը` ընտրության, իսկ ապրիլի 1-ը` անթրաշ երեխաների օր սահմանեն: Հետևաբար` արդարացված չէ նաև այն ծախսը, որ նախատեսվում է այդ օրվա համար: Քաղաքացուն վերաբերող օրեր էլի կան, որ կարող ենք պատշաճ ձևով նշել՝ Աշխատավորի օրը, որն ուղղակի կապ ունի մարդու սոցիալական վիճակի, իրազեկվածության և աշխատանքային իրավունքների պաշտպանության հետ, դեկտեմբերի 10-ը՝ Մարդու իրավունքների օրը և այլն:

-«Քաղաքացու օրը համազգային խրախճանքի օր է լինելու, որը պետք է նշել խորովածով, խաշլամայով, օղիով, գինիով». նման մոտեցում ունի իմքայլական պատգամավոր Հովիկ Աղազարյանը: Ի՞նչ եք կարծում` ուտել-խմելով քաղաքացիների արժեհամակարգը բարձրանո՞ւմ է:

-Ես անձամբ չեմ ճանաչում Աղազարյանին և զարմացած եմ այդպիսի ձևակերպման վրա: Իսկ իմքայլական պատգամավորները գիտե՞ն, թե քանի մարդ կա Հայաստանում, որ խորոված, խաշլամա ուտելու հնարավորություն չունի: Եթե մարդիկ կան, որ կարծում են` ամբողջ ազգն այդ օրը խրախճանքի մեջ է լինելու ու տոնելու այնպես, ինչպես ձեր նշած պատգամավորն է նախատեսել, նշանակում է՝ մեր ազգը սոցիալական խնդիրներ չունի: Իսկ եթե այդպես է,  ո՞րն էր շարժում սկսելու նպատակը, չէ՞ որ համաժողովրդական շարժման հիմքում նաև սոցիալական բաղադրիչ կար: Ժամանակին նշվում էր, որ հազարավոր մարդիկ հացի կարոտ են, խանութից ապառիկով են գնումներ անում, «նիսյաների» թիվը միլիոնների է հասնում: Հիմա ի՞նչ, այդ իրողությունն այլևս գոյություն չունի՞: Օրվան կարևորություն են փորձում տալ այն մարդիկ, որոնք արդարացնում են 124 միլիոն դրամի ծախսը: Քաղաքացու և, առհասարակ, հասարակության որակները չափվում են առկա մարտահրավերներին դիմակայելու ունակություններով, իսկ մեր հասարակությունը, կարծում եմ, զգայուն չէ երկրի առջև ծառացած մարտահրավերների նկատմամբ: Նոր արժեքներ սերմանելու, մշակութապես զարգացած քաղաքացի դաստիարակելու, հասարակության խնդիրները հստակ ձևակերպելու և դրանց երկարաժամկետ լուծում տալու կարևորագույն դերը պետք է մշակույթի նախարարությունը ստանձնի, որի ճակատագիրն անհայտ է:

-Նոր իշխանությունները մի կողմից քաղաքացու օր են հռչակում ու մարդկանց ասում, թե «մենակ չեն», մյուս կողմից` մաքսատան աշխատակցին պատին հենած դրոշի համար անարգանքի սյանը գամում: Սա ինչի՞ մասին է խոսում, իշխանություններն անկե՞ղծ են մարդկանց հետ հարաբերություններում:

-Հասարակության մի ստվար զանգված արդեն իսկ հստակ գիտակցում է՝ մենակ են, և մենք ամեն օր արձանագրում ենք՝ դժգոհող մարդկանց թիվն աճում է: Պատին հենած դրոշի հարցն ունի երկու պատասխան. առաջին՝ ոչ, անկեղծ չեն, երկրորդ՝ իշխանությունները կորցրել են իրականության զգացողությունը: Դրոշի հետ կապված` մաքսատան դեպքը ցույց տվեց նաև, որ միանգամից մի քանի օրենք ոտնահարվեց՝ Աշխատանքային օրենսգիրք, «Հանրային ծառայողի մասին» օրենքն ու մաքսային օրենքներ: Պետական խորհրդանիշերի պահպանության խնդիր իսկապես ունենք, լինի` օրհներգ, դրոշ, թե` զինանշան, պարզապես ամեն ինչ մեկի գլխին ջարդելու փոխարեն, պետք էր ընդամենը նկատողություն անել, ոչ թե աշխատանքից հեռացնել մարդուն՝ առանց ծառայողական քննություն կատարելու, մեղավորության չափը գնահատելու և այլն: Այս երևույթը լավ տեղ չի տանի: Ձգված չկանգնելու համար որևէ մեկին աշխատանքից չեն ազատում՝ ավելացնելով գործազուրկների` առանց այն էլ մեծ թիվը:

-Իշխող ուժը կարողացե՞լ է քաղաքական պատասխանատվության ամբողջական բեռն իր վրա վերցնել: Եվ ի՞նչ են անում իշխանությունները քաղաքական արժեհամակարգի փոփոխության համար:

-Քաղաքական պատասխանատվություն վերցնելու տեսանելի լավագույն օրինակներից է, երբ կա քաղաքական որոշում և դրա ձախողում: Եվ որքան էլ բարձրագոչ հայտարարություններ արվեն, թե, օրինակ, կոռուպցիան արմատախիլ է արվել իշխանության վերին օղակներից, միևնույն է, փոխնախարարի մակարդակով կոռուպցիոն սկանդալի ականատեսը եղանք վերջերս: Հիմա որքան էլ իմքայլականներն ասեն` տեսեք, անգամ մերոնց չենք խնայում, կալանավորում ենք, դա քաղաքական պատասխանատվություն չէ: Պետք էր ուղղակի կանգնել և «հպարտ քաղաքացիներին» ասել. «Այո, մենք սխալվել ենք և մեր քաղաքական որոշման հետևանքով սխալ մարդ ենք նշանակել բարձր պաշտոնի, ինչի համար ներողություն ենք խնդրում»: Սա ինձ հիշեցրեց լուսահոգի Վահան Հովհաննիսյանի խոսքը, երբ սոցիալական ծառայության նախկին պետ Վազգեն Խաչիկյանի ձերբակալման ժամանակ ասաց, թե մարդուն քրեական պատասխանատվության ենթարկելը բավական չէ, օրվա իշխանությունները պետք է նաև քաղաքական պատասխանատվություն կրեն: Քաղաքական արժեհամակարգը պետք է մարդու ազգային արժեքներից ու նրա պահպանման, վերարտադրման հնարավորությունից բխի: Ազգային արժեքն է, որ ապահովում է մարդու ինքնագիտակցության մակարդակը: Քաղաքական վերնախավը պետք է ամեն ինչ անի համերաշխության միջավայր, գրագետ և ազգային արժեքներով սնված հասարակություն ունենալու, ստեղծելու համար: Իսկ եթե դրանք չկան, ուրեմն ոչինչ էլ չկա:

- Նիկոլ Փաշինյանն օրերս հայտարարեց, թե իշխանության տված խոստումները գրեթե 100 տոկոսով իրականացրել է։ Ըստ Ձեզ` ի՞նչն է Փաշինյանը 100 տոկոսով կատարել։

-Կարելի է հազար ու մի բան անել, որոնք լավ են բոլորի համար և վնաս չեն ոչ մեկին, բայց այդ մոդելը դեռ ռեֆորմ չի նշանակում: Ամենակարևոր բանը, որ կուզեի կատարեր, կուտակային կենսաթոշակային գործող համակարգի չեղարկումն է: Նույնիսկ ՀՀԿ-ականներն այն ամբողջությամբ չէին կարողանում գործադրել, իսկ Փաշինյանը, լինելով համակարգի թունդ քննադատը, 100 տոկոսով գործադրեց ու իրականացրեց այն: Խոստումներ տալու ճիշտ ժամանակը նախընտրական շրջանն է, բայց արդյո՞ք մեր հասարակությունն այդ շրջանում լսել է ներկա իշխանությունների տված խոստումները, որ այժմ էլ պահանջատեր լինի: Կոռուպցիայի, մենաշնորհների դեմ իշխանությունների պայքարը գնահատելի է, բայց դրա լավագույն ձևը նոր համակարգի ներդրումն է՝ չափելի արդյունքներով և հստակ ժամանակացույցով:

-Տնտեսությունում, ասում են, ամեն ինչ ազատ է, ով ցանկանա, կարող է բիզնես սկսել։ Համակարծի՞ք եք: Եվ որպես տնտեսագետ, ի՞նչ նկատելի փոփոխություններ եք տեսնում այս մեկ տարում:

-Տնտեսական մոդելը վերջին 30 տարում նույնն է՝ նեոլիբերալ: Անշուշտ, որոշակի դրական տեղաշարժ կա մոտեցման մեջ, բայց գործիքները պետք է փոխվեն: Բիզնես միջավայր կարգավորելու համար կամքը բավարար չէ, պետք է նաև օրենսդրական լուծումներ ապահովել: Շուկաները տարբեր են, խնդիրները՝ նույնպես: Նույն պատկերն է մանրածախ առևտրի շուկայում: Տենտեսության մեջ իրավիճակը չի փոխվի, քանի դեռ լրացուցիչ միջոցներ չեն ներարկվել, ներդրումներ չկան, որոնք ապահովելու են տնտեսության բազմազանությունն ու աշխուժացումը: Ոլորտը որքան էլ ազատականացվի, պետական ինստիտուտները պետք է պատասխանատվությամբ մոտենան տնտեսության՝ կարգավորիչ դեր ստանձնելու հանգամանքին: Գյուղատնտեսական ակտիվ շրջան է սկսվում, ու շուտով հստակ կերևա՝ դրական ինչ փոփոխություններ են եղել:

-Փաշինյանը, գրեթե յուրաքանչյուր խնդրի մասին խոսելիս, առաջին հերթին հիշում է՝ ժամանակին ինչ են արել կամ չեն արել նախկին իշխանությունները: Սլաքները նախկիններին ուղղելը դեռ երկա՞ր ժամանակ գործիք կլինի հարցերի իրական պատասխանատուների ձեռքին:

-Նախկինները եթե լավ անեին իրենց գործը, մինչև հիմա էլ իշխանության կլինեին: Որևէ մեկը եթե սպասել է, որ Նիկոլ Փաշինյանը մեկ տարվա ընթացքում պետք է փակեր արտաքին պարտքը, ապա դա օբյեկտիվորեն հնարավոր չէր անել: Բայց եթե սպասում էինք, որ, օրինակ, ներառական տնտեսական համակարգ պետք է ներդրվեր, այստեղ նախկիններն այլևս գործոն չեն: Նախորդ իշխանությունները չեն մեղավոր, որ եկամտահարկը համահարթեցվում է, անուղղակի հարկերը բարձրացվում են, չբացատրված հանգամանքներում միավորվում են մի քանի նախարարություններ, աղքատության չափելիությունն անհասկանալի է, չեն գործադրվում նվազագույն կենսապահովման զամբյուղի և նվազագույն կենսապահովման բյուջեի համակարգերը և այլն: Դեռևս չիրագործված սպասումների մի մասը Փաշինյանը ձևավորել է իշխանության գալու ընթացքում, մյուս մասը, առանց ռեսուրսները գնահատելու, ուղղակի նրան է վերագրվել: Սպասումներ էլ կան, որ դադարել են այդպիսին լինելուց:

-Քաղաքական դաշտը սև ու սպիտակի բաժանելն ու հասարակության տարբեր շերտերի միջև սահմաններ գծելն ի՞նչ հետևանքներ կարող են ունենալ:

-Հասարակությանը սևերի և սպիտակների բաժանելով՝ արդեն իսկ առկա ատելությունն էլ ավելի կխորանա: Սա ոչ մի լավ տեղ չի տանի, մանավանդ որ իշխանությունների կողմից նախապես են որոշվում թե՛ սևերը, թե՛ սպիտակները: Տարանջատումն արդեն իսկ մտել է կրթական համակարգ, համայնքներ, հիմնարկ-ձեռնարկություններ ու ձնագնդի նման ավելի ու ավելի է մեծանում: Երևույթի շարունակականությունն ավերիչ հետևանքների կարող է հանգեցնել:

-Դպրոցների, պետական ՊՈԱԿ-ների և այլ գերատեսչությունների տնօրենների ընտրության ժամանակ տեսնում ենք, որ ծանոթ-բարեկամ սկզբունքը շարունակում է գործել: Փաստորեն, «իրավիճակ չի փոխվել»:

-Ցավոք, այո, նման դեպքերի ականատեսն ենք լինում դեռևս: Տպավորություն է, որ իշխանությունները զբաղված են սեփական իշխանությունն ամրապնդելով՝ ապահով վերարտադրություն ունենալու համար, և դա հակասում է իրենց իսկ հռչակած հեղափոխության արժեքներին: Երևույթն անթույլատրելի է, պետք է բացառել նման գործելաոճը: Նախորդներին մեղադրելուց առաջ հրապարակային հարթակներում երբեմն-երբեմն սեփական գործողությունները նույնպես քննարկման նյութ պետք է դարձնել ու հասկանալ, թե որտեղ են վրիպում:

Զրուցեց Սևակ ՎԱՐԴՈՒՄՅԱՆԸ

«Իրատես»