Ռոստոմ. Հայ Ժողովրդի ամբողջական ազատագրության առաքյալը

ՀԱՅՈՑ ԼԵՌՆԵՐՈՒՄ

Մեր ճամ­փէն խա­ւար, մեր ճամ­փէն գի­շեր,
Ու մենք ան­հատ­նում
էն ան­լոյս մըթ­նում
Եր­կա՜ր դա­րե­րով գը­նում ենք դէպ վեր
Հա­յոց լեռ­նե­րում,
Դը­ժար լեռ­նե­րում։

Տա­նում ենք հը­նուց մեր գան­ձերն ան­գին,
Մեր գան­ձե­րը ծով,
Ինչ որ դա­րե­րով
Երկ­նել է, ծը­նել մեր խո­րունկ հո­գին
Հա­յոց լեռ­նե­րում,
Բար­ձըր լեռ­նե­րում։

Բայց քա­նի ան­գամ շէկ ա­նա­պա­տի
Օր­դու­նե­րը սեւ
Ի­րա­րու ե­տեւ
Ե­կա՜ն զար­կե­ցին մեր քար­վանն ազ­նիւ
Հա­յոց լեռ­նե­րում,
Ար­նոտ լեռ­նե­րում։

Ու մեր քար­վա­նը շը­փոթ, սոս­կա­հար,
Թա­լա­նո­ւած, ջար­դո­ւած
Ու հա­տո­ւած-հա­տո­ւած
Տա­նում է ի­րեն վէր­քերն ան­հա­մար
Հա­յոց լեռ­նե­րում,
Սու­գի լեռ­նե­րում։

Ու մեր աչ­քե­րը նա­յում են կա­րօտ՝
Հե­ռու աստ­ղե­րին,
Եր­կըն­քի ծէ­րին,
Թէ ե՞րբ կը բա­ցո­ւի պայ­ծառ ա­ռա­ւօտ՝
Հա­յոց լեռ­նե­րում,
Կա­նաչ լեռ­նե­րում։
1902

Այս ա­ռու­մով է, ա­հա՛, որ հա­յոց լեռ­նե­րէն ­Ռոս­տոմ ա­ռաւ եւ իր կեան­քով, գոր­ծով, անձ­նա­զո­հու­թեամբ եւ մար­տու­նա­կու­թեամբ խտա­ցեալ ու­ժա­նա­կի վե­րա­ծեց հայ ժո­ղո­վուր­դին Ան­սա­սան ­Կամ­քը։
Ռոս­տո­մի ո­գե­կոչ­ման նո­ւի­րո­ւած իւ­րա­քան­չիւր անդ­րա­դարձ, այդ ա­ռու­մով, կը վե­րա­ծո­ւի ո­գե­ւոր­ման ա­ռի­թի՝ լու­սար­ձա­կի տակ առ­նե­լով հայ ազ­գա­յին-ա­զա­տագ­րա­կան շարժ­ման դժո­ւա­րին, այ­լեւ ա­րիւ­նա­լի՛ ու­ղին հու­նա­ւո­րող եւ դէ­պի վերջ­նա­կան յաղ­թա­նակ ա­ռաջ­նոր­դող Հ.Յ.Դ. ԱՒԱՆ­Դը, ­Հա­յաս­տա­նի եւ հա­յու­թեան ազ­գա­յին-քա­ղա­քա­կան վե­րած­նուն­դի բո­լո՜ր ուղ­ղու­թիւն­նե­րով։
Ռոս­տո­մի գա­ղա­փա­րա­կան կտա­կին հիմ­նա­կան ուղ­ղու­թիւն­նե­րէն մէ­կը կը հան­դի­սա­նայ ա­նոր հե­տե­ւո­ղա­կան պայ­քա­րը՝ ընդ­դէմ հայ ազ­գա­յին-ա­զա­տագ­րա­կան շար­ժու­մը խան­գա­րող, խա­թա­րող եւ կրծող ներ­քին ցե­ցե­րուն։
Հ.Յ.Դ. պաշ­տօ­նա­թերթ «Դ­րօ­շակ»ի է­ջե­րուն, «Վ­նա­սա­կար տար­րեր» խո­րագ­րին տակ, 1890ա­կան­նե­րուն ­Ռոս­տո­մի հնչե­ցու­ցած ա­հա­զան­գը, մին­չեւ այ­սօր, այժ­մէա­կա­նու­թեամբ բա­բա­խուն պատ­գամ է ի խնդիր ազ­գա­յին-քա­ղա­քա­կան մեր վե­րած­նուն­դը ա­մէն կար­գի մա­կա­բոյծ­նե­րու չա­րի­քին դէմ պաշտ­պա­նե­լու հրա­մա­յա­կա­նին։
Ժա­մա­նակ­նե­րը, պայ­ման­նե­րը եւ մար­տահ­րա­ւէր­նե­րը բնա­կա­նա­բար կը փո­խո­ւին, բայց ­Հա­յաս­տա­նի եւ հա­յու­թեան ամ­բող­ջա­կան ու լիի­րաւ ա­զա­տագ­րու­մին հա­մար շա­րու­նա­կո­ւող պայ­քա­րը փաս­տօ­րէն, այ­սօր ալ, տա­կա­ւին կը դի­մագ­րա­ւէ ազ­գա­յին ինք­նա­մաքր­ման միեւ­նոյն անհ­րա­ժեշ­տու­թիւնն ու մար­տահ­րա­ւէ­րը.-

«Ա­մէն ան­գամ, երբ յե­ղա­փո­խա­կան փոք­րա­մաս­նու­թեան անձ­նա­զոհ, տո­կուն եւ անվ­հատ գոր­ծու­նէու­թեան շնոր­հիւ յե­ղա­փո­խա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւ­նը ձեռք է բե­րում ուժ եւ ազ­դե­ցու­թիւն, կեան­քի մէջ ստեղծ­ւում է հա­ւատ դէ­պի գոր­ծի յա­ջո­ղու­թիւ­նը եւ հարթ­ւում է ո­րոշ աս­տի­ճա­նով յե­ղա­փո­խա­կան ու­ղին, ա­մէն ան­գամ էլ հա­սա­րա­կու­թեան տար­բեր խա­ւե­րի մէջ ի­րա­րան­ցում է ընկ­նում։ ­Բայց ընդ­հան­րու­թեան յե­ղա­փո­խա­կան ո­գու բարձ­րա­նա­լուն հետ միա­տեղ, ա­մէն մի տե­ղից վեր­կա­ցող բախ­տախն­դիր, ա­մէն մի վաշ­խա­ռու, կե­ղե­քիչ, մին­չեւ իսկ մատ­նիչ­ներ, դա­ւա­ճան­ներ, մի խօս­քով՝ ա­մէն տե­սակ սո­ղուն­ներ, ո­րոնք գի­տեն հիա­նա­լի կեր­պով յար­մա­րո­ւել հան­գա­մանք­նե­րին եւ ա­մէն տե­սակ ջրե­րում ձուկ որ­սալ, աս­պա­րէզ են դուրս գա­լիս իբ­րեւ «յե­ղա­փո­խա­կան­ներ» կամ յե­ղա­փո­խու­թեան հա­մակ­րող բա­րե­կամ­ներ։
«Վ­նա­սա­կար են այդ սո­ղուն­նե­րը այդ­պի­սի րո­պէ­նե­րում, երբ փքուն խօս­քեր փչե­լով ու փա­րի­սե­ցիա­կան ձե­ւեր բա­նեց­նե­լով՝ շա­հա­գոր­ծում են ամ­բո­խի դիւ­րա­հա­ւա­տու­թիւ­նը ու տգի­տու­թիւ­նը։
«Իսկ ան­տա­նե­լի են, ցաւ ու պա­տու­հաս են դրանք յե­ղա­փո­խա­կան շարժ­ման հա­մար այն ժա­մա­նակ, երբ յե­ղա­փո­խու­թիւ­նը կրում է
ժա­մա­նա­կա­ւոր ան­յա­ջո­ղու­թիւն եւ սկսում են տի­րել ա­ւե­լի վատ­թար պայ­ման­ներ յե­ղա­փո­խա­կան գոր­ծիչ­նե­րի հա­մար։ Այդ ժա­մա­նակ այդ զազ­րա­լի ա­րա­րած­նե­րը սուս ու փուս քաշ­ւում են ի­րենց բնե­րը, եւ ար­դէն «խո­հե­մու­թիւն», «հե­ռա­տե­սու­թիւն», «ժո­ղովր­դա­վա­րու­թիւն», «միու­թիւն» եւ այլ դի­մակ­նե­րի տակ դար­ձեալ շա­րու­նա­կում են խա­ղալ ժո­ղովր­դի հետ՝ աշ­խա­տե­լով մի կերպ քո­ղար­կել ի­րենց իս­կա­կան գոյ­նը։ ­Շա­րու­նա­կե­լով կրել «յե­ղա­փո­խա­կան», «ազ­գա­սէր» տիտ­ղոս­նե­րը, դրանք դառ­նում են իս­կա­կան յե­ղա­փո­խա­կան գոր­ծի ա­մե­նավ­նա­սա­կար խո­չըն­դոտ­ներ։
«Այդ ա­րա­րած­նե­րը աղ­բեր են, ո­րոնք մեծ ու փոքր կոյ­տե­րով, տե­սակ-տե­սակ բուր­մունք­նե­րով եւ գոյ­նե­րով թա­փո­ւած յե­ղա­փո­խա­կան ճա­նա­պար­հի վրայ՝ ա­պա­կա­նում են յե­ղա­փո­խա­կան մի­ջա­վայ­րը։
«Ա­մէն մի յե­ղա­փո­խա­կան գոր­ծիչ ստի­պո­ւած է ժա­մա­նակ առ ժա­մա­նակ թող­նել իր բուն գոր­ծը եւ զբա­ղո­ւել այդ աղ­բե­րով, ո­րոնք ընկ­նում են ոտ­քե­րի տակ եւ խան­գա­րում իր կա­նո­նա­ւոր ըն­թաց­քը։
«Ժա­մա­նակ առ ժա­մա­նակ, կա­մայ-ա­կա­մայ նա իւր վրայ պէտք է առ­նի այդ զզո­ւե­լի աշ­խա­տան­քը՝ ի­մա­նա­լով հան­դերձ, որ իւր ցա­խա­ւե­լի հէնց ա­ռա­ջին հա­րո­ւա­ծից այդ կոյ­տե­րը միան­գա­մից կը բա­ցո­ւեն եւ կը լցնեն օ­դը ի­րենց գար­շա­հո­տու­թիւն­նե­րով։
«Ար­ձա­կո­ւած բամ­բա­սանք­նե­րի, զրպար­տու­թիւն­նե­րի, ինտ­րի­գա­նե­րի մթնո­լոր­տի մի­ջով պէտք է դի­մի յե­ղա­փո­խա­կան իս­կա­կան գոր­ծի­չը դէ­պի իւր բուն նպա­տա­կը»։

Ն. ՊԷՐՊԷՐԵԱՆ