Վիտալի Բալասանյան. Ղարաբաղյան պատերազմում չեչեններին տված դասը

Մինչ 1993 թվականին Աղդամի ազատագրումը տարբեր ճակատներում, մանավանդ Աղդամի ուղղությամբ, հայերի դեմ կռվում էին ոչ քիչ վարձկաններ Աֆղանստանից, Պակիստանից, Չեչնիայից և այլ վայրերից: Ժամանակին մենք ունեինք բավականին ռազմագերիներ, դիակներ և փաստաթղթեր, որոնք ներկայացրեցինք միջազգային հանրությանը, ապացուցելով, որ վարձկանները մարտական գործողությունների մասնակցել են ոչ միայն պատերազմի ժամանակ, այլև հետո:

Դրանից անմասն չէին նաև չեչեն ահաբեկիչների խմբավորումները՝ Շամիլ Բասաևի գլխավորությամբ: Աղդամի կրակակետերը մեր կողմից ոչնչացվելուց հետո նրանք կենտրոնացան Բաշ-Կարբենդ գյուղի դպրոցում և հարձակողական ու ահաբեկչական գործողություններ էին կատարում մեր դեմ: Ռազմաճակատի այդ հատվածում գործում էր Ասկերանի գունդը, որի հրամանատարը ես էի:

Մեր տեղեկություններով, Բասաևի խմբավորման անդամները ժամանակ առ ժամանակ փոխվում էին: Այդպիսով նրանք հնարավորություն էին ստանում առավելագույն թվով մարտիկներ պատրաստել իրական պատերազմի պայմաններում: Չեչենները մեր տարածաշրջանում հայտնվել էին կրոնական դրդապատճառներով, նրանք եկել էին սրբազան պատերազմի՝ Ջիհադի, որպեսզի սատարեն ադրբեջանցիներին:

Չեչենները լավ կազմակերպված, մարտունակ, ուժեղ ոգի ունեցող ռազմիկներ էին և համեմատության եզր անգամ չունեին ադրբեջանցիների հետ: Մենք ռադիոկապով բազմիցս հաղորդակցվել ենք նրանց հետ, բացատրել, որ սա իրենց կռիվը չէ, որ մեր միջև խնդիրներ չկան, այստեղ խաղի այլ կանոններ են, համոզում էինք հեռանալ Արցախից: Սակայն մեր բանակցությունները անարդյունք էին: Մնում էր բացատրել ուժով:

Չեչենների վերջին մարտը մեր դեմ տեղի ունեցավ 1993 թվականի աշնանը: Բասաևի խմբավորումը խոշոր կորուստներ կրեց, քանի որ ադրբեջանցիները լքել էին Բաշ-Կարբենդի մատույցների դիրքերը: Մենք գյուղն ազատագրեցինք գեղեցիկ հակահարձակմամբ: Ելնելով ռազմավարական նկատառումներից և նկատի ունենալով, որ պատերազմը դեռ չի ավարտվել, չենք տարածում Բասաևի խմբավորման ջախջախման գործողության մանրամասները, սակայն այդ ամենը ներկայում հանդիսանում է մեր զինվորների ուսուցման ծրագրերի մաս:

Չեչենները բազմաթիվ զոհեր տվեցին, և մենք նրանց հնարավորություն տվեցինք տանել իրենց ընկերների դիակները: Նրանք մեկընդմիշտ հեռացան Արցախից: Չի բացառվում, որ անհատ չեչեններ հետո էլ են մասնակցել մարտական գործողությունների, սակայն դա կազմակերպված բնույթ չի կրել:

Շամիլ Բասաևը մի քանի անգամ արտահայտվել է ղարաբաղյան պատերազմի իր փորձառության մասին: Հետագայում նրանք կռվել են Աբխազիայում, Վրաստանի դեմ: Եվ երբ չեչենները Աբխազիայի հայկական գումարտակի հետ հաջողության հասան, գործողությունից հետո ընթրիք կազմակերպվեց: Հայերը հրավիրեցին նաև Բասաևին իր մարտիկների հետ, սակայն նրանք հրաժարվեցին, հրաժարումը բացատրելով նրանով, որ Ղարաբաղում իրենք կռվել են հայերի դեմ, ուստի չեն կարող նրանց հետ սեղան նստել:

Արժանապատիվ և խիզախ, զենքի եղբայրության գինն իմացող մարդիկ էին այն չեչենները, որոնց ես հանդիպել եմ մարտում: Մեր ժողովուրդների ներկայացուցիչներն իրար հետ ապրել են դարեր շարունակ, Չեչնիայում մինչև օրս էլ հայեր են ապրում: Ցավում եմ, որ չեչենական որոշ խմբավորումներ մասնակցել են Ղարաբաղի պատերազմին: Մեր ժողովուրդները ունակ են վերացնելու այդ վրիպումը: Միևնույն ժամանակ, այս օրինակը դաս պիտի լինի նրանց, ովքեր Արցախ են գալիս թշնամական նպատակներով: Այսօր էլ մենք ունենք անգերազանցելի ուսուցիչներ, ովքեր կարող են արժանի դաս տալ նրանց:

Վիտալի Բալասանյան

ԼՂՀ Ազգային ժողովի պատգամավոր, Արցախի հերոս