Երբ խաղի կանոններ թելադրողը պետությունն է

Բարձր եկամտաբերությամբ պետական պարտատոմսերի թողարկումը դարձել է լուրջ խոչընդոտ առեւտրային բանկերի մատչելիության եւ արժեթղթերի շուկայի կայացման առումով: Պետությունն այսօր թողարկում է պարտատոմսեր, որոնց միջին եկամտաբերությունը խիստ բարձր է: Մասնավորապես, պարտատոմսերի թողարկման ծավալներում ամենամեծ` 53,4 տոկոս, միջին ժամկետայնության պարտատոմսերի եկամտաբերությունը 13,21 տոկոս է: Թողարկման ծավալներով երկրորդ տեղում գտնվող երկարաժամկետ պարտատոմսերի միջին եկամտաբերությունն էլ ավելի բարձր է` 13,94 տոկոս:

Զգալիորեն ցածր է միայն կարճաժամկետ պարտատոմսերի` մինչեւ 136 օր, եկամտաբերությունը` կազմելով 8,69 տոկոս: Մինչդեռ կարճաժամկետ պարտատոմսերը կազմում են թողարկման ծավալների ընդամենը 15,8 տոկոսը: Հականալի է, որ պետությունը լավ օրից չէ, որ տարեցտարի մեծացնում է իր ներքին պարտքը, որի մասին, չգիտես ինչու, այնքան էլ չի խոսվում: Միչդեռ այս պահի դրությամբ ներքին պետական պարտքը կազմում է 202 մլրդ 301 մլն դրամ:

Մինչեւ տարեվերջ այն կհասնի 216 մլրդ 300 մլն դրամի: 2011թ. նախատեսվում է բյուջեի դեֆիցիտի ֆինանսավորում պետական պարտատոմսերի միջոցով` 30 մլրդ դրամ, եւ սպասարկման ծախս` 24 մլրդ 78 մլն դրամ: Եթե նկատենք, որ եկող տարվա բյուջեի 132,2 մլրդ դրամի դեֆիցիտի փակման մեջ էլ էական տեղ է հատկացվում ներքին աղբյուրներից ֆինանսավորմանը` շուրջ 72 մլրդ 589 մլն դրամ, ապա հասկանալի է, որ եկող տարի եւս պետությունն ամեն ինչ անելու է պարտատոմսերի թողարկումն ավելացնելու եւ դրանք իրացնելու խնդրում: Ըստ այդմ` ենթադրվում է, որ եկող տարի պարտատոմսերի միջին եկամտաբերությունը եւս կավելանա, կամ լավագույն դեպքում` եղած միտումները կպահպանվեն: Ինչ վերաբերում է առևտրային բանկերին, ապա նրանց ոչինչ չի մնում անել, եթե ոչ ընդունել խաղի կանոններն այնպես, ինչպես կթելադրի պետությունը:

Եթե պետությունն իր կողմից թողարկվող պարտատոսերի համար մինչև 14 տոկոս եկամտաբերություն է ապահովում, ապա առևտրային բանկերին, կանխիկ միջոցներ ներգրավելու համար, մնում է ապահովել ավանդների համադրելի եկամտաբերություն: Եվ անգամ այս դեպքում նրանք չեն հայտնվում մրցակցային հավասար պայմաններում, քանի որ պետական պարտատոմսերը, հասկանալիորեն, անհամեմատ հուսալի են և պետության կողմից երաշխավորված: Նաև պետական պարտատոմսերի դեպքում ավանդատուների ստացած եկամուտները չեն հարկվում:

Մինչդեռ առևտրային բանկերում 10 տոկոս եկամտահարկ է գանձվում: Ներկայում առևտրային բանկերը ֆիզիկական և իրավաբանական անձանցից տարբեր ժամկետայնության ավանդներ ներգրավում են մինչև 12-12,5 տոկոս եկամտաբերությամբ: Հատկապես ֆիզիկական անձանց մասով ավանդների ամենամեծ ներգրավում ունեցող «Յունիբանկն», օրինակ, այս պահին սպասարկում է մինչև մեկ տարի ժամկետով նվազագույնը 400 հազար դրամ կամ 1000 ԱՄՆ դոլարից ոչ պակաս գումարի ավանդ` տարեկան 12,5 տոկոս եկամտաբերությամբ:

Պատահականության սկզբունքով ընտրված մի քանի բանկեր ևս` «Պրոկրեդիտ», «ՎՏԲ» և այլն, սպասարկում են մինչև 12 տոկոս եկամտաբերությամբ ավանդներ: Հասկանալիորեն, բարձր տոկոսադրույքներով ավանդներ ներգրավող առևտրային բանկերը չեն կարող ցածր տոկոսադրույքներով վարկեր տրամադրել: Սպառողական վարկեր կոչվածը, որն ավելի շատ հետաքրքրում է միջին եկամուտներ ոնեցող ոչ այնքան ստվար մի հատվածի, իրականում բավական բարձր են` մինչև 16-17 տոկոս:

Վարկային այս տոկոսները, ելնելով վերոշարադրյալից, առաջիկայում նվազման միտում չեն ունենալու: Ավելին, առևտրային բանկերը գնալով ավելի շատ են նախընտրում վարկեր տրամադրողից դառնալ պետական պարտատոմսերի ավանդատուներ. ռիսկերն ապահովագրված են, բարձր տոկոսները` երաշխավորված: Այս դեպքում երկրի բանկային համակարգը վերածվում է ինքնաբավ ֆինանսական կառույցի, որը չի խթանում ոչ տնտեսական համակարգի զարգացումն ու մասնավոր ձեռնարկատիրությունը, ոչ քաղաքացու բարեկեցությունը: Պատճառներից մեկն էլ, ինչպես ասացինք, պետության կողմից իրականացվող քաղաքականությունն է` ի դեմս պետական պարտատոմսերի: Ինչ վերաբերում է կորպորատիվ արժեթղթերի շուկայի`այսքան տարիներ չկայացմանը, ապա սրա պատճառներից մեկը, գուցեև կարևորագույնը, դարձյալ բարձր եկամտաբերության մեծածավալ պետական պարտատոմսերն են:

Թերթերից մեկին վերջերս տված հարցազրույցում «ՆԱՍԴԱՔ-ՕԷՄԷՔՍ-Արմենիա»-ի գլխավոր տնօրեն Կոնստանտին Սարոյանը բառացիորեն ասում է. «Եթե կա պետական պարտատոմս, որը տվյալ երկրի ամենացածր ռիսկայնությամբ արժեթուղթն է եւ ունի, օրինակ, մինչև 15 տոկոս եկամտաբերություն, ապա որքա՞ն պետք է լինի կորպորատիվ պարտատոմսերի եկամտաբերությունը, որպեսզի դրանք շուկայում հետաքրքրություն առաջացնեն. բանկերն, օրինակ, կորպորատիվ պարտատոմսերի եկամտաբերությունը տեսնում են 18-20 տոկոսի սահմաններում»:

Այս դեպքում էլ ստացվում է, որ ընկերությունների համար ավելի լավ է բանկերց վարկեր վերցնել, քան արժեթղթեր թողարկել: Ստացվում է փակ շղթա, որից դուրս գալ առայժմ չի հաջողվում:

Թամարա ՂԱԼԵՉՅԱՆ