Փաշինյան-Եկեղեցի վեճը իրակա՞ն, թե՞ պատմական Հայաստան

Ֆրանսիական լրատվամիջոցները գրել են, որ Հայաստանում եկեղեցու և պետության միջև «պատմական Հայաստանի» և «իրական Հայաստանի» երկու գաղափարախոսական հայացքների շուրջ հակամարտությունները կսրվեն երկրի խորհրդարանական ընտրությունների մոտենալուն զուգընթաց։

ISNA-ի փոխանցմամբ՝ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի մոտեցումը, որը հավատարիմ է «իրական Հայաստանի» գաղափարին՝ իր ներկայիս և միջազգայնորեն ճանաչված սահմաններում, հակասում է Առաքելական եկեղեցու բարձրագույն իշխանության՝ Ամենայն հայոց արքեպիսկոպոս և կաթողիկոս Գարեգին Բ-ի դիրքորոշումներին, որը պաշտպանում է «պատմական Հայաստանի» առասպելական տարածքը։

Երկու անձինք համաձայն չեն այս հարցի շուրջ և կոչ են արել միմյանց հրաժարական տալ։

Ֆրանսիական «Le Monde» թերթը այս մասին գրել է. «Սովորականից տարբերվող՝ Էջմիածնի տաճարում՝ հզոր Հայ Առաքելական եկեղեցու սուրբ նստավայրում, որը աննախադեպ բախման մեջ է կառավարության հետ, աննախադեպ տենդ է տիրում»։ Ամեն ինչ սկսվեց հունիսի 10-ին, երբ Փաշինյանը կոչ արեց հավատացյալներին հեռացնել Գարգին Բ-ին՝ բարձրագույն կրոնական իշխանությանը։

Կաթողիկոսը նաև կոչ էր արել վարչապետին հրաժարական տալ 2020 թվականին Ղարաբաղյան պատերազմում Հայաստանի պարտությունից հետո։ Հուլիսի 20-ին Փաշինյանը կրկին կոչ արեց հեռացնել հոգևոր առաջնորդին։ Ֆեյսբուքում գրված հաղորդագրության մեջ նա գրել է, որ Գարգին Բ-ն «դեռ չի լքել կաթողիկոսական աթոռը և, հետևաբար, անհարգալից վերաբերմունք է ցուցաբերել մեր սրբության անձնական կյանքի նկատմամբ»։

Իր ուղերձում Հայաստանի վարչապետը կոչ արեց իր կողմնակիցներին զանգվածային ցույց անցկացնել Էջմիածնի տաճարի՝ Երևանի ծայրամասում գտնվող կաթողիկոսի նստավայրի առջև՝ նրան կաթողհկոսական աթոռից հեռացնելու համար։ Նա կոնկրետ ամսաթիվ չի նշել, սակայն այդ ժամանակվանից ի վեր ենթադրություններ են շրջանառվում այն մասին, թե երբ նա կձեռնարկի գործողություններ։ Ոմանք ակնկալում էին, որ նա գործողություններ կձեռնարկի կիրակի՝ հուլիսի 27-ին, ամենահայտնի «Վարդավառ» արարողություններից մեկի ժամանակ, որի ընթացքում հայերը կատարում են խորհրդանշական մաքրագործման ծես՝ միմյանց վրա ջուր ցողելով։

Հայերը վրդովված են Փաշինյանի կողմից եկեղեցու և անձամբ կաթողիկոսի հասցեին ուղղված կոշտ քննադատությունից

Ավելին, նշվեց, որ վարչապետի սպառնալիքները Էջմիածնի տաճարում զայրացրել և վշտացրել են հավատացյալներին, ովքեր մտահոգված են նրա հարձակումով այս եկեղեցու վրա, որը հայ ինքնության և պատմության սյուն է, որի հետևորդների ավելի քան 80 տոկոսը երկրում է, իսկ ավելի քան 6 միլիոնը՝ ցրված ամբողջ աշխարհում։ «Կաթղիկոսը սուրբ չէ, բայց Փաշինյանը իրավունք չունի միջամտել եկեղեցական գործերին», - ասաց 35-ամյա Անդրանիկ Մաչուրյանը, որը եկել էր մկրտության արարողությանը մասնակցելու։

«Le Monde»-ը նաև գրել է. «Ամիրյանը ներկա է եղել հունիսի 27-ին, երբ մի քանի հարյուր ոստիկաններ հանկարծակի ներխուժել են Էջմիածնի տաճար՝ ձերբակալելու ազդեցիկ արքեպիսկոպոս Միքայել Աջապահյանին, որը մեղադրվում էր իշխանությունը զավթելու մեջ։ Նա (արքեպիսկոպոսը) վերջապես հանձնվեց։ Ուժի դրամատիկ ցուցադրությունը տեղի ունեցավ իշխանությունների կողմից ձախողված պետական հեղաշրջումը կանխելու մասին հայտարարությունից երկու օր անց։ Խուզարկության ընթացքում ձերբակալվել է տասնհինգ մարդ, այդ թվում՝ ազդեցիկ արքեպիսկոպոս և վարչապետի համառ հակառակորդ Բագրատ արքեպիսկոպոս  Գալստանյանը, ով մեղադրվում էր հեղաշրջման փորձը կազմակերպելու մեջ։ Փաշինյանը քայլը անվանեց «կոռումպացված օլիգարխիկ հոգևորականության չարագործ ծրագիր»՝ Ռուսաստանի աջակցությամբ իշխանությունը զավթելու համար։ Երկու կրոնական առաջնորդներն էլ երկու ամիս ժամանակավոր կալանքի տակ են պահվել։ Այս զեկույցը, որը պարունակում է Հայ առաքելական եկեղեցու դեմ մեղադրանքներ, գրել է թե նա Ռուսաստանին է մոտ կանգնած:

Երկու գաղափարական հայացքների միջև պայքարը

«Le Monde»-ը շարունակեց՝ անդրադառնալով Փաշինյանի և Գարեգին կաթողիկոսի միջև տարաձայնությունների պատմությանը, գրելով. «2018 թվականի խաղաղ, ժողովրդավարամետ հեղափոխությունից հետո իշխանության եկած Հայաստանի վարչապետը Գարգին Բ-ին համարում է քաղաքական մրցակից և Ռուսաստանի հետ սերտ կապեր ունեցող նախկին Հայաստանի կառավարության վերջին վերապրողը»։ Սակայն նրա միջամտությունը եկեղեցական գործերին, որը հակառակորդներն ու քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունները անվանել են «հակասահմանադրական», և նրա երբեմն կոշտ հայտարարությունները Ֆեյսբուքում զայրացրել են նույնիսկ կաթողիկոսի քննադատներին։

Երկու արքեպիսկոպոսների ձերբակալությունը և տասնյակ ընդդիմության անդամների տների խուզարկությունը հեղաշրջման մասին հայտարարությունից հետո հարուցել են նրա դեմ «բռնապետության հակվածության» մեղադրանքներ։ «Տարածաշրջանային հետազոտությունների կենտրոն» վերլուծական կենտրոնի տնօրեն Ռիչարդ Կիրակոսյանը կարծում է, որ «Փաշինյանը ցանկանում է եկեղեցուն մղել նոր ղեկավարության ձևավորման, սակայն նրա արձագանքը հակառակ ազդեցությունն ունի, քանի որ այն վրեժխնդրության հոտ է գալիս։ Սա թուլություն է և քաղաքական սխալ»։

«Le Monde»-ը վերլուծել է. Այս վարքագիծը կարող է ավելի թուլացնել նրա դիրքերը, քանի որ մինչև 2026 թվականի հունիսին նախատեսված խորհրդարանական ընտրությունները մնացել է մեկ տարուց էլ պակաս, չնայած Միջազգային հանրապետական ինստիտուտի կողմից հուլիսի 22-ին անցկացված հարցման համաձայն, նույնիսկ եթե նա մնա ամենաանպարկեշտ քաղաքական գործիչը՝ 13 տոկոս աջակցությամբ, նա իր մրցակցից՝ նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանից, առաջ է 5 տոկոս ժողովրդականությամբ։

Ֆրանսիական լրատվամիջոցները վերլուծել են. Եկեղեցու և պետության միջև պայքարը, հավանաբար, կսրվի ընտրությունների մոտենալուն զուգընթաց։ Այս հակամարտությունը խորհրդանշում է ավելի լայն գաղափարախոսական դիմակայություն և ներկայացնում է երկու տարբեր տեսանկյուններ Հայաստանում։ Առաջին տեսակետը արմատավորված է նախկին իշխող շրջանակի և Առաքելական եկեղեցու հետխորհրդային ժառանգության մեջ և վերաբերում է «պատմական Հայաստանին», որը, ներկայիս Հայաստանից բացի, ներառում է նաև այն տարածքները, որոնք այսօր հարևան երկրների, այդ թվում՝ Թուրքիայի և Ադրբեջանի մաս են կազմում։

Սակայն երկրորդ տեսակետը, որի հետ համակարծիք է Փաշինյանը, շեշտը դնում է «իրական Հայաստանի» վրա՝ ներկայիս և միջազգային սահմանների շրջանակներում։ Նա ձևակերպեց և առաջ մղեց այս տեսլականը 2025 թվականի փետրվարին, որը կվերացներ վիճելի Ղարաբաղի շրջանը, որի համար Ադրբեջանն ու Հայաստանը պայքարում էին ավելի քան երեսուն տարի։ Բաքուն իր վերահսկողությունը ստանձնեց 2023 թվականի սեպտեմբերին՝ հանկարծակի հարձակումից հետո, որը հանգեցրեց տարածաշրջանում բնակվող 100,000 հայերի փախուստի։

Ըստ Le Monde-ի վերլուծության՝ «Այս պրագմատիկ դոկտրինը վերաիմաստավորում է ազգի և պետության սահմանները՝ նպատակ ունենալով փակել Ղարաբաղի գործը և կենտրոնանալ հասարակության արդիականացման և երկրի տնտեսական զարգացման վրա։ Այս ռազմավարական տեղաշարժի մի մասը աշխարհաքաղաքական տեղաշարժն է դեպի Եվրամիություն և Միացյալ Նահանգներ՝ Ռուսաստանից կախվածությունը նվազեցնելու համար։

«Իրական Հայաստանը» ընդունելու գինը

Շարունակությամբ բարձրացվեց հետևյալ հարցը. «Իրական Հայաստանը» ընդունելով՝ կառավարությունը փաստացի ընդունում է երկրի թուլությունը 2020 թվականի պատերազմում կրած ծանր պարտությունից և 2023 թվականին Ղարաբաղի լիակատար անկումից հետո։ Կիրակոսյանը կարծում է, որ «2020 թվականից առաջ եղած ամբարտավանության ավարտը և Հայաստանի նոր իրականության ընդունումը, անկախ նրանից՝ դա դուր է գալիս արտերկրի հայերին, թե ոչ, ցավոտ գնահատական է, որը կենտրոնանում է հայկական պետության ներկայիս վիճակի վրա»։

Այս որոշմամբ Հայաստանի վարչապետը պետությունը գերադասում է առասպելական ոլորտից, քաղաքացիական ազգը՝ էթնիկ ազգից, նույնիսկ եթե դրա գինը եկեղեցու զայրույթն է, որը նա համարում է իր նախագծի խոչընդոտ, և արտերկրում ապրող հայերի ու որոշ Հայաստանի քաղաքացիների զայրույթը։ Այս խզումը տարածվել է նույնիսկ խորհրդանիշների վրա։ Փաշինյանը 2023 թվականից ի վեր քննարկում է Հայաստանի պետական զինանշանը փոխելու հարցը, որը, նրա խոսքով, որևէ կապ չունի ժամանակակից Հայաստանի հետ։ Նա նաև պնդեց, որ Արարատ լեռը, որը հայերի համար սրբազան և կարևոր խորհրդանիշ է, չի գտնվում իր երկրի միջազգային տարածքում, այլ 1923 թվականից ի վեր գտնվում է թուրքական տիրապետության տակ։

«Le Monde»-ի զեկույցի վերջին բաժնում ասվում էր. «Վարչապետի կարծիքով, տարածքային նկրտումները մի կողմ դնելը և Ադրբեջանի Հանրապետության ու Թուրքիայի հետ հարաբերությունները կարգավորելը նոր պատերազմները կանխելու լավագույն միջոցն է, նույնիսկ եթե դա նշանակում է զիջումներ բազմաթիվ դեպքերում։ Նրա խոսքով՝ երկրի գոյատևումը լրջորեն խաթարվել է՝ շրջապատված լինելով իր վաղեմի թշնամիներով, իսկ Ռուսաստանը՝ իր վաղեմի դաշնակիցը, որը ներքաշված է Ուկրաինայի պատերազմում, այլևս չի երաշխավորում նրա անվտանգությունը։ Մարտի 13-ին Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության համաձայնագրի մասին հայտարարությունը կարևոր քայլ էր, չնայած դրա ստորագրումը դեռևս տեղի չի ունեցել Բաքվի որոշ պահանջների պատճառով։

Թերթը հարց էր բարձրացնում. «Ի՞նչ գնով պետք է Հայաստանը խաղաղությունն ընդունի» և գրել է. «Այս հարցը պառակտել է հասարակությունը»։ Չնայած նոր հակամարտության վախերին, 2020 թվականին ավելի քան 3800 զինվոր է զոհվել 3 միլիոնից պակաս բնակչություն ունեցող երկրում։ Էջմիածնի վեհարանի գրասենյակի ղեկավար Հայր Տիգրան Բադիրյանը «Le Monde»-ին ասել է. «Մենք չենք կարող մոռանալ, որ Ղարաբաղը մեր ինքնության անբաժանելի մասն է կազմում»։

Նա հավելեց. - «Փաշինյանը նույն տեսակետն ունի Թուրքիայի և Ադրբեջանի վերաբերյալ՝ Հայաստանի վերաբերյալ, և յուրաքանչյուր ոք, ով դեմ կլինի նրան, կարող է թիրախավորվել։ Եթե խաղաղ ապրելը նշանակում է ժխտել մեր ինքնությունը, ժխտել Ղարաբաղի հայերի վերադարձի իրավունքը և ժխտել մեր պատմական անցյալը, մենք դրա հետ համաձայն չենք»:

Աղբյուրը՝ isna.ir