Արևմուտքի ճնշման տակ ՀՀ-ն կարող է համաձայնվել Զանգեզուրի միջանցքին/Իրանը, Ռուսաստանը և Չինաստանը տուժում են ամերիկյան միջանցքից

Թուրքական հարցերի փորձագետն ասում է. «Հաշվի առնելով Արևմուտքի ճնշումը և որոշ տնտեսական կամ անվտանգության խոստումներ՝ Հայաստանը կարող է համաձայնվել Զանգեզուրի միջանցքի այնպիսի բանաձևի հետ, որը հաշվի չի առնի Իրանի շահերը»:

Թուրքական հարցերով փորձագետ Իրանցի Սեյեդ Ալի Ղաեմ Մաղամին ասել է, որ Զանգեզուրի միջանցքը կարող է դառնալ ամերիկյան ազդեցության նոր օղակ Կենտրոնական Ասիայում՝ Թուրքիայի, Ադրբեջանի Հանրապետության և Կասպից ծովի միջոցով։

«Թաբնակ միջազգային ծառայության» հաղորդմամբ՝ Սիրիայի հարցերով ԱՄՆ հատուկ ներկայացուցիչ և Թուրքիայում Վաշինգտոնի դեսպան Թոմ Բարաքը հայտարարել է, որ մասնավոր ամերիկյան ընկերությունը կարող է վերահսկողություն հաստատել Զանգեզուրի միջանցքի նկատմամբ, որպեսզի Բաքվի և Երևանի միջև խաղաղության բանակցությունները կարողանան առաջընթաց գրանցել։

«Հայաստանն ու Ադրբեջանը վեճ ունեն 32 կիլոմետրանոց ճանապարհի շուրջ, բայց սա կատակ չէ», - ուրբաթ օրը Նյու Յորքում լրագրողներին ասաց Բարաքը մամուլի ասուլիսի ժամանակ։

Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպանը հավելեց. -«Այսպիսով, Ամերիկան ասում է. «Մենք վերահսկողություն ենք ստանձնում դրա նկատմամբ։ Վարձակալության հանձնեք մեզ այս 32 կիլոմետրանոց ճանապարհը հարյուր տարով, և դուք բոլորդ կարող եք օգտագործել այն»։ Բայց այս ցեղային հայացքները դեռևս պահպանվում են և չեն անհետանալու։»

Բացի այդ, ԱՄՆ ներկայացուցիչը մամուլի ասուլիսում ասաց, որ «Թուրքիան այս ամենի կենտրոնում է», չնայած երկիրը սահմանային կապ չունի տվյալ տարածաշրջանի հետ։

Բարաքի խոսքերը առաջին պաշտոնական հաստատումն են այն մասին, որ ԱՄՆ նոր նախագահ Դոնալդ Թրամփի վարչակազմը առաջարկել է, որ երթուղին կառավարվի ամերիկյան մասնավոր առևտրային ընկերության կողմից, որը, օրինակ, կխաղա «անաչառ երաշխավորի» դերը։

Միաժամանակ, ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը նույնպես հայտարարել է, որ մենք լուծել ենք Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խնդիրը։ Թվում է, թե մեր գործողությունները լավ արդյունքներ են տվել։

Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպան Թոմ Բարաքի պնդումներին ի պատասխան՝ Հայաստանի վարչապետի մամուլի խոսնակ Նազլի Բաղդասարյանը երկուշաբթի օրը «ԱրմենՊրես» լրատվական գործակալության հարցին պատասխանելով ասել է. «Հայաստանը չի քննարկում կամ բանակցություններ չի վարում իր ինքնիշխան տարածքի վերահսկողության որևէ երրորդ կողմի փոխանցման շուրջ:

Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի կառավարությունը երկուշաբթի օրը «ՌԻԱ Նովոստի» լրատվական գործակալությանը հայտնել է, որ տեղյակ չէ ԱՄՆ-ի կողմից Հայաստանում այսպես կոչված Զանգեզուրի միջանցքը կառավարելու ցանկության մասին հաղորդագրություններից։

Սակայն, ավելի վաղ տեղեկացված աղբյուրը Middle East Eye կայքին հայտնել էր, որ սկզբնապես Թուրքիան էր առաջարկել միջանցքը երկու կողմերի (Հայաստանի և Ադրբեջանի) կողմից հաստատված մասնավոր ընկերության կողմից կառավարելու գաղափարը։ Աղբյուրը հավելել է. -«Այնուամենայնիվ, հայկական կողմը խնդրել է, որ ընկերությունը գործի նաև միջանցքի Նախիջևանի հատվածում, ինչը անընդունելի էր Բաքվի համար»։

Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպան և Սիրիայի հարցերով երկրի հատուկ ներկայացուցիչ Թոմաս Բարաքի կողմից հայտարարված դիրքորոշմանը ի պատասխան՝ Հայաստանի վարչապետի մամուլի խոսնակը ընդգծել է. «Մենք բազմիցս հայտարարել ենք, որ Հայաստանը տարածաշրջանային ենթակառուցվածքների ապաշրջափակման հարցը քննարկում է բացառապես իր ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության և իրավասության շրջանակներում։ Մենք չենք կարող որևէ այլ տրամաբանություն դիտարկել»։ Հետևաբար, ԱՄՆ դեսպանի նշած տարբերակը հնարավոր չէ։

«Թաբնակի» թղթակիցը այս թեմայով հարցազրույց է վարել թուրքական հարցերի փորձագետ Սեյեդ Ալի Ղաեմ Մաղամիի հետ, որը հետևյալն է.

*Վերջերս Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպանը առաջարկեց Զանգեզուրի միջանցքը 100 տարով վարձակալության տալ ամերիկյան մի ընկերության՝ Հարավային Կովկասում խաղաղություն հաստատելու համար։Որո՞նք են Ամերիկայի նպատակները՝ ներկայացնելով նման ծրագիր։

Այս ծրագրով ԱՄՆ նպատակն է ռազմավարական առումով մտնել Հարավային Կովկասի աշխարհաքաղաքական հավասարումների մեջ և հաստատել երկարաժամկետ տնտեսական և անվտանգության ներկայություն այս տարածաշրջանում։

Այս միջանցքը կարող է դառնալ ամերիկյան ազդեցության նոր օղակ Կենտրոնական Ասիայում՝ Թուրքիայի, Ադրբեջանի Հանրապետության և Կասպից ծովի միջոցով։

Մյուս կողմից, նման ներկայությունը կնվազեցնի Ռուսաստանի, Իրանի և նույնիսկ Չինաստանի ազդեցությունը այս տարածաշրջանում և արդյունավետորեն կստեղծի տարանցիկ-աշխարհաքաղաքական երթուղի, որը զուգահեռ կլինի և մրցակցի Իրան-Ռուսաստան-Չինաստան առանցքի երթուղիների հետ։

*Այս առաջարկն առաջին անգամ, ըստ երևույթին, բարձրացվել է Թուրքիայի կողմից։ Ի՞նչ շահեր ունի Թուրքիան այս առաջարկության մեջ, և արդյո՞ք Ռուսաստանը կհամաձայնվի նման ծրագրի հետ։

Այս միջանցքը ստեղծելով՝ Թուրքիան փորձում է ուղիղ ցամաքային կապ հաստատել Ադրբեջանի Հանրապետության և Կենտրոնական Ասիայի մյուս թյուրքալեզու երկրների հետ։ Այս ուղին Թուրքիայի ռազմավարության մի մասն է՝ ընդլայնելու իր ազդեցությունը «թյուրքական պետական կազմավորումների» տեսքով։ Այս միջանցքը նաև ամրապնդում է Թուրքիայի դիրքերը էներգամատակարարման շղթայում և ապրանքների տարանցման մեջ։

Սակայն, Ռուսաստանի համաձայնությունը պլանին կախված է դրա իրականացման բանաձևից։ Եթե այս միջանցքը գտնվում է ԱՄՆ-ի կամ ՆԱՏՕ-ի ազդեցության տակ, Ռուսաստանը, որպես Հարավային Կովկասի ավանդական խաղացող, կդիմադրի դրան, հատկապես 2020 թվականի ղարաբաղյան պատերազմից հետո։

Սակայն, եթե ուղին համապատասխանում է Ռուսաստանի աշխարհաքաղաքական շահերին և դեր չի խաղում Իրանի և Չինաստանի մեկուսացման գործում, հնարավոր է նաև ռուսական համագործակցության կամ մարտավարական լռության հնարավորությունը։

*Իրանը հայտարարել է, որ դեմ չէ Հարավային Կովկասում տրանսպորտային ուղիներին, եթե երկրներն ունենան ինքնիշխանություն այդ ուղիների նկատմամբ, և դրանք չվնասեն որևէ երկրի։Զանգեզուրի միջանցքի վերաբերյալ այս հայտարարության իմաստն այն է, որ Հայաստանն ունի դրա նկատմամբ ինքնիշխանություն, և որ այն չի կտրում Իրանից դեպի Հայաստան տանող ցամաքային ճանապարհը։Հնարավո՞ր է ստեղծել միջանցք, որը հաշվի կառնի Իրանի շահերը։

Այո՛, նման միջանցքի ստեղծումը հնարավոր է, եթե երթուղին գտնվում է Հայաստանի լիակատար ինքնիշխանության ներքո և շեղվում է «արտատարածքային միջանցքի» մոդելից։ Իրանի և Հայաստանի միջև սահմանը պետք է պահպանվի, և Թեհրանը չպետք է հեռացվի կամ շրջանցվի տրանսպորտային ճանապարհից։ Այլընտրանքային տարանցիկ նախագծերը, ինչպիսին է Արասի միջանցքը (Իրանի տարածքով), պետք է միաժամանակ առաջ մղվեն և ամրապնդվեն։

Եթե Իրանի մասնակցությամբ նախագծվեն նոր երթուղիներ և Իրանի՝ որպես խաչմերուկի դերը պահպանելու համար, Իսլամական Հանրապետությունը նույնպես կաջակցի դրան։

*Հնարավո՞ր է, որ Հայաստանը համաձայնի այնպիսի բանաձևի, որը հաշվի չի առնում Իրանի շահերը։Ի՞նչ մոտեցում կցուցաբերի Իրանը նման իրավիճակում։

Այո՛, հաշվի առնելով Արևմուտքի ճնշումը և որոշ տնտեսական կամ անվտանգության խոստումներ, Հայաստանը կարող է համաձայնել մի բանաձևի, որը հաշվի չի առնում Իրանի շահերը։

Նման դեպքում Իրանը, որը միշտ շեշտը դրել է Հայաստանի հետ սահմանի պահպանման և ցանկացած արտատարածքային միջանցքի մերժման վրա, լրջորեն կհակադրվի դրան և կձեռնարկի իր զսպման միջոցառումները դիվանագիտական և դաշտային մակարդակներում։

Իրանի պաշտոնական դիրքորոշումը հիմնված է այն նախադրյալի վրա, որ ցանկացած տրանսպորտային երթուղի պետք է լինի «հավասարակշռված» և «ուղղված լինի տարածաշրջանային համագործակցության ավելացմանը», այլ ոչ թե Իրանի նման կարևոր խաղացողի վերացմանը։

*Եթե Զանգեզուրի միջանցքը ձևավորվի Միացյալ Նահանգների կողմից պահանջվող բանաձևով, ի՞նչ հետևանքներ կունենա դա Չինաստանի համար և ի՞նչ ազդեցություն կունենա Չինաստանի Կասպյան միջանցքով դեպի Կովկաս տանող տրանսպորտային ուղու վրա։

Նման պլանի իրականացումը Միացյալ Նահանգների կողմից ցանկալի ձևով կխաթարի Չինաստանի ավանդական երթուղիները, այդ թվում՝ Կասպյան միջանցքը և «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախագծի մի մասը։

2013 թվականից ի վեր Չինաստանը «Մետաքսի ճանապարհ» նախաձեռնության շրջանակներում առևտրային և տարանցիկ համաձայնագրեր է կնքել տարածաշրջանային երկրների՝ Ադրբեջանի, Հայաստանի, Վրաստանի և Կենտրոնական Ասիայի երկրների հետ։

Եթե Զանգեզուրի միջանցքը ընկնի Արևմուտքի ազդեցության տակ, այն գործնականում կդառնա չինական նախագծերի մրցակցային ուղի և կարող է Չինաստանի վերահսկողությունից դուրս բերել Արևելք-Արևմուտք կապող երթուղիների մի մասը։

Այս երթուղին նաև կսպառնար Չինաստանի առավելությանը Հարավային Կովկասի նավահանգիստներն ու երկաթուղիները Եվրոպա մուտք գործելու հարցում՝ ստեղծելով նոր աշխարհաքաղաքական մրցակցություն տարածաշրջանում։

Աղբյուրը՝ tabnak.ir