Ոստիկանության ագրեսիվ արձագանքները ծառայում են Փաշինյանին և իշխող կուսակցության շահերին, քան հայ ժողովրդի․ Լեմկինի ինստիտուտի հայտարարությունը

Լեմկինի ինստիտուտը հայտարարություն է տարածել` դատապարտելով տարբեր երկրներում՝ մասնավորապես ԱՄՆ-ում, Վրաստանում, Հայաստանում, Հնդկաստանում և ողջ Եվրոպայում խաղաղ հավաքների նկատմամբ ոստիկանության բռնությունները։ Հայտարարության մեջ ծավալուն անդրադարձ է կատարվել Հայաստանում հավաքների մասնակիցների նկատմամբ ոստիկանական ապօրինի բռնի ուժի կիրառմանը։

«Մենք միանում ենք Amnesty International-ին, Freedom House-ին և «Թրանսփարենսի ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոնին»՝ մտահոգություն հայտնելով և դատապարտելով Հայաստանում ոստիկանության բռնությունն ու բռնաճնշումները։ Բողոքի ցույցերը և դրան հաջորդած ոստիկանական ճնշումները Հայաստանում ավելացել են՝ կապված սահմանների սահմանազատման գործընթացի շրջանակներում Ադրբեջանին տարածքային միակողմանի զիջումների հետ կապված դժգոհությունների հետ: Ինչպես նշում են քննադատները, ոստիկանության ագրեսիվ արձագանքները՝ այլակարծությանը, թվում է, ավելի շուտ ծառայում են Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին և իշխող կուսակցության շահերին, քան հայ ժողովրդի շահերին։

Հայաստանում ոստիկանական դաժանության քննադատներն այնուհետև պնդում են, որ վարչապետը հրամաններ է ընդունում Արևմուտքից, իսկ Արևմուտքի շահերը՝ շահույթն ու իշխանությունն են, քան Հայաստանին ու նրա ժողովրդին հզորացնելը: Այս հեռանկարն ամրապնդվել է Հայաստանի վերջին աշխարհաքաղաքական տեղաշարժով Ռուսաստանից, ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու մտադրություններով և Արևմուտքի՝ մասնավորապես ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունների ջերմացմամբ: Որոշ օրինակներ ներառում են Հայաստան-ԱՄՆ ռազմավարական գործընկերության հանձնաժողովի ամփոփիչ նիստի գործունեությունը և ԱՄՆ կենտրոնական հետախուզական վարչության ղեկավարի տեղակալ Դեյվիդ Քոհենի այցը: Այդ հանձնաժողովի հանդիպման ժամանակ ԱԳ նախարար Արարատ Միզորյանը ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնական Օ’Բրայենին հավաստիացրել է, որ «ժողովրդավարական սկզբունքներին ամուր նվիրվածությունը մեր գործընկերության հիմքում է»։ Զավեշտալի է, որ ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալությունը շարունակում է զգալի օգնություն տրամադրել Հայաստանի ոստիկանությանը` չնայած ժողովրդավարական ընդդիմության, լրագրողների և այլախոհների նկատմամբ մարդու իրավունքների ոտնահարման և դաժանության մասին հավաստի զեկույցներին:

Կիրանցը՝ Տավուշի մարզի զիջված գյուղերից մեկը, որն այժմ մասամբ ադրբեջանական վերահսկողության տակ է, ի սկզբանե եղել է բողոքի ցույցերի էպիկենտրոնը։ Բազմիցս ոստիկանները խախտել են Հայաստանի քաղաքացիների հավաքների ազատությունը և բռնությամբ ցրել ու բերման ենթարկել գյուղերի հանձնման դեմ բողոքող ցուցարարներին։ Այս բողոքի ակցիաները դարձան «Տավուշը հանուն հայրենիքի» շարժումը և շարունակվեցին մայրաքաղաք Երևանում։ Հատկանշական է, որ մայիսի 27-ին Երևանում ցուցարարների նկատմամբ ոստիկանների դաժանության զգալի աճ է գրանցվել՝ ոստիկանները դաժան ծեծի են ենթարկել պատգամավորներին, խախտել նրանց պատգամավորական անձեռնմխելիությունը և սահմանափակել նրանց ազատ տեղաշարժը: Ոստիկանությունը որոշ փողոցներում արցունքաբեր գազ է կիրառել, իսկ Արցախի համայնքի ղեկավարները ձերբակալվել են՝ իբր Արցախի մյուս քաղաքացիներին միանալու հանրահավաքներին և քաղաքացիական անհնազանդության գործողություններին հետ պահելու նպատակով։ Այս ձերբակալությունները տեղի են ունենում այն ​​բանից հետո, երբ Հայաստանի մարզերի տեղական համայնքները զգուշացվել են, նրանց սպառնացել են, որ բողոքի ցույցերին մասնակցելը կհանգեցնի պետական ​​օգնության չեղարկմանը:

Հաջորդ օրը լրացուցիչ ուշադրություն գրավեց, երբ ոստիկանները ֆիզիկապես փակեցին կաթողիկոս Գարեգին Բ-ի և բարձրաստիճան հոգևորականների՝ Հայաստանի անկախության 106-րդ տարեդարձին Սարդարապատի ազգային հուշահամալիր այցելելու ճանապարհը։ Հոգևորականները ստիպված են եղել ճեղքել ոստիկանական բազմաթիվ շղթաներ՝ ծաղկեպսակներ դնելու և աղոթելու հուշահամալիրի մոտ:

Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը և իշխող կուսակցության անդամները պաշտպանել են Սարդարապատի ազգային հուշահամալիրում ոստիկանության գործողությունները՝ պաշտպանելով դրանք իբրև ըստ անհրաժեշտության՝ հնարավոր խափանումները կամ սադրանքները կանխելու համար և պնդելով, որ իշխանությունները պարզաբանում են պահանջել հոգևորականների մտադրության մասին, սակայն տեսագրությունները հակասում են իշխող կուսակցության պնդումներին։

Այս առիթով ոստիկանության գործողությունները լայնորեն դատապարտվել են տարբեր կառույցների կողմից, այդ թվում՝ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի, Սփյուռքի թեմերի, ընդդիմության առաջնորդների և Հայաստանի իշխանությանը քննադատողների կողմից։ Նրանք կատարվածը բնութագրել են որպես ավտորիտար բռնազավթման և ազգային խորհրդանիշների նկատմամբ անհարգալից վերաբերմունքի վառ օրինակ: Այս միջադեպը ընդգծում է խորը արմատացած հասարակության բևեռացումը, որտեղ իրավապահների պարտականությունների և քաղաքական մանևրների միջև սահմանները գնալով լղոզվում են:

Հունիսի 9-ից ցուցարարները հավաքվել էին Երևանի խորհրդարանի շենքի մոտ՝ Բաղրամյան պողոտայում և Պռոշյան փողոցում՝ պահանջելով անվստահություն հայտնել գործող ռեժիմին։ Հունիսի 12-ին լրացուցիչ հաղորդումներ հայտնվեցին ոստիկանության դաժանության մասին, որոնց համաձայն՝ սպաները մեղադրվում էին չափից ավելի ուժի կիրառման համար: Սպաները տասնյակ ծխային և ցնցող նռնակներ են գործարկել՝ ուղիղ ցուցարարների և լրագրողների վրա, ինչի հետևանքով գրեթե հարյուր մարդ վիրավորվել է: Բախումների ժամանակ ոստիկանության աշխատակիցները թեթև վնասվածքներ են ստացել, իսկ ցուցարարներից մեկը ծանր վնասվածք է ստացել, երբ նռնակը պայթել է նրա ձեռքին։

Իրազեկ քաղաքացիների միավորումը կարևորեց որևէ ապացույցի բացակայությունը, որ ոստիկանությունը նախազգուշացումներ է արել ցուցարարներին մինչև խլացուցիչ նռնակներ կիրառելը։ Ավելին, այդ զենքի կիրառման համար անհրաժեշտ նվազագույն հեռավորությունը՝ 2,5 մետր, չի պահպանվել՝ ուղղակիորեն հանգեցնելով ֆիզիկական վնասվածքների։ Բողոքի ցույցերի մեկնարկից ի վեր, ոստիկանական ուժերի ոչ մի անդամ, այդ թվում՝ «կարմիր բերետավորներից», քրեական պատասխանատվության չի ենթարկվել չափից ավելի ուժի կիրառման համար։ Իշխանությունները պաշտպանել են ոստիկանության գործողությունները՝ չնայած ոստիկանության բռնությանը վերջ տալու և անպատժելիության խնդիրները լուծելու նախկինում հայտարարված պարտավորություններին: Այդուհանդերձ, բազմաթիվ միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպություններ քննադատել են Հայաստանի ոստիկանության գործունեությունը։

Լեմկինի ինստիտուտը դատապարտում է ոստիկանության այս բռնությունը և կրկնում է Amnesty International-ի խոսքերն առ այն, որ իշխանությունների արձագանքը բողոքի ցույցերին, նույնիսկ երբ դրանք դառնում են բռնի, պետք է խստորեն համապատասխանեն մարդու իրավունքների միջազգային իրավունքին և չափանիշներին:

Հունիսի 12-ի բողոքի ցույցերի ժամանակ Հայաստանի ոստիկանության կողմից մարդու իրավունքների խախտումներին ԱՄՆ-ի ոչ պատշաճ արձագանքը օրինականացնում է պետական ​​ռեպրեսիան՝ ի դեմս ժողովրդավարական արտահայտման: Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատունը հայտարարեց, որ ժողովրդավարական գործընթացը քաղաքական վեճերի լուծման ճանապարհն է։ Այս առումով, ԱՄՆ-ը նախընտրում է ոստիկանական բռնությունը, քան հավաքների և խոսքի ազատությունը․ գաղափարախոսություն, որը նույնպես այդ երկիրը ոտնահարել է ԱՄՆ-ում ուսանողների կողմից ղեկավարվող, պաղեստինամետ բողոքի ցույցերի բռնի ճնշումների ժամանակ: ԱՄՆ-ի կողմից վրացական ոստիկանության դատապարտումը, բայց ոչ Հայաստանի ոստիկանության գործողությունները ցույց են տալիս, որ արտաքին քաղաքական նախապատվությունները գերակա են մարդու իրավունքների խախտումների նկատմամբ։

Կարևոր է նշել, որ ամերիկյան իրավապահ մարմինները մեծ դեր են ունեցել հայ ոստիկանների վերապատրաստման գործում այնպիսի նախաձեռնությունների միջոցով, ինչպիսին է Ոստիկանության պետերի միջազգային ասոցիացիան (IACP) փորձնական ծրագիրը: Ավելին, 2024 թվականի հունիսի 11-ին հանդիպման ժամանակ ԱՄՆ-Հայաստան ռազմավարական երկխոսության մասին համատեղ հայտարարության մեջ մասնակիցներն ընդգծեցին Միացյալ Նահանգների և Հայաստանի միջև կայուն գործընկերությունը՝ ընդգծելով ԱՄՆ-ի աջակցությունը Հայաստանի պաշտպանության և իրավապահ մարմինների առաջխաղացման գործում։ Միացյալ Նահանգները վերահաստատել է իր շարունակական հանձնառությունը բարձրացնելու Հայաստանի իրավապահ կարողությունները խորհրդատվական ծրագրերի, զինվորական ներգրավվածության, Միջազգային ռազմական կրթության և ուսուցման (IMET) շրջանակներում մասնագիտական ​​ռազմական կրթության և Կանզասի ազգային գվարդիայի հետ երկարամյա պետական ​​գործընկերության ծրագրի միջոցով։ Հետևաբար, ԱՄՆ գործակալությունների կողմից տրամադրվող ուսուցումը կարող է ներառել ամերիկյան իրավապահներին բնորոշ պրակտիկա և մեթոդոլոգիա, ներառյալ վիճելի կոպիտ ուժի կիրառումը: Միացյալ Նահանգները ենթարկվել է զգալի հսկողության և քննադատության՝ քաղաքացիական անկարգությունների հետ կապված իր կառավարման համար, որոնք հաճախ ներառում են ագրեսիվ մարտավարություն: Եթե ​​նմանատիպ մոտեցումներ են ուսուցանվում և իրականացվում Հայաստանում, դա կարող է բացատրել երկրում ոստիկանական դաժանության դեպքերը:

Երկու երկրներում էլ ցուցարարների և լրագրողների դեմ կիրառվող ագրեսիվ ցրման մարտավարությունն արտացոլում է բացարձակ հակասություն խաղաղությանը, ժողովրդավարական սկզբունքներին և մարդու իրավունքներին հռչակված հավատարմությանը: Այս հանձնառությունը պետք է նշանակի խաղաղ հավաքների և ազատ խոսքի իրավունքի պաշտպանություն, այլ ոչ թե բռնության և արյունահեղության միջոցով ճնշելու այլախոհությունը: Հայաստանի իշխանությունների համար հրամայական է դադարեցնել ցանկացած բռնի ճնշում խաղաղ ցույցերի նկատմամբ և պարտավորվել պահպանել ժողովրդավարական սկզբունքները, որոնց նրանք պնդում են, որ հետևում են: Միայն հարգելով խաղաղ հավաքների իրավունքը և երկխոսության, այլ ոչ ուժի միջոցով դժգոհություններին անդրադառնալով, Հայաստանը կարող է ամրապնդել իր հանձնառությունը՝ դիմակայելու և կանխելու Ադրբեջանի կողմից պարտադրված ցեղասպանական գործելակերպը և պաշտպանելու մարդու իրավունքները իր բոլոր քաղաքացիների համար»: