Տնտեսագետ. «Ներգրավված միջոցների զգալի մասն ուղղակիորեն չի ներարկվում տնտեսության մեջ». «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է․ Տնտեսագետ Կարեն Սարգսյանի հետ զրուցել ենք պետական պարտքի մեծացման, Հայաստանից կապիտալի արտահոսքի մասին, անդրադարձել նաև սպառողական շուկայում առկա գնաճին ու դրա հետևանքներին:

Պետական պարտքի ծավալը մոտեցել է «կարմիր գծին»

Տնտեսագետի խոսքով, այսօրվա դրությամբ ՀՀ պետական պարտքի ծավալն արդեն հասել է 8,85 մլրդ դոլարի կամ մեր ՀՆԱ-ի շուրջ 70 տոկոսին, որից միայն արտաքին պարտքը կազմում է 6,73 մլրդ դոլար, ինչը կազմում է ՀՆԱ-ի 49 տոկոսը։ «Համավարակի հետևանքով 2020 թ. նախնական պլանավորվածի համեմատ ՀՀ պետական պարտքն աճել է շուրջ 14 տոկոսով։ Ընդ որում, այս աճը տեղի է ունեցել առավելապես արտաքին պարտքի հաշվին՝ 941 մլն դոլար չափով։ Ճգնաժամային իրավիճակում պետական եկամուտների կրճատման և ծախսերի անխուսափելի ավելացման պարագայում պետական պարտքի աճը ևս անխուսափելի է, և աշխարհի բոլոր երկրները բախվել են այս խնդրին։ 2020 թ. ընթացքում համաշխարհային համախառն պարտքն աճել է 15 %-ով, և, ըստ Արժույթի միջազգային հիմնադրամի հրապարակած զեկույցի, 2021 թ. սկզբի դրությամբ աշխարհի բոլոր երկրների պետական ընդհանուր պարտքի ծավալը կազմում է համաշխարհային ՀՆԱ-ի շուրջ 98 % -ը։

Կանխատեսվում է, որ ընթացիկ տարում այդ ցուցանիշը կրկին կաճի՝ տարեվերջին հասնելով համաշխարհային ՀՆԱ-ի 101,5 %-ի: Սա միանգամայն տրամաբանական է, եթե հաշվի առնենք 2020 թ. վերջին համավարակի պատճառով բազմաթիվ երկրների կառավարությունների կողմից ազգային տնտեսություններին տրամադրված մեծ ծավալով ֆինանսական աջակցությունը։ Հայաստանի պարագայում ներգրավված միջոցների զգալի մասն ուղղակիորեն չի ներարկվում տնտեսության մեջ, այլ ծախսվում է այլ ուղղություններով՝ կառավարության ընթացիկ ծախսերի համար։ Սակայն ակնհայտ է, որ այդ պարտքերի վերադարձը պետք է ապահովվի հենց տնտեսության գեներացրած ավելացված արժեքի հաշվին, իսկ եթե դա առկա չէ՝ ստիպված նոր պարտքերի ներգրավման ճանապարհով։ 

Բայց Հայաստանի ոչ բարվոք տնտեսական հիմնարարների առկայության պայմաններում շատ հնարավոր է, որ նոր վարկեր նաև չտրամադրվեն, իսկ եթե անգամ տրամադրեն, ապա շատ ավելի թանկ և ոչ բարենպաստ պայմաններով։ Պետական պարտքի ծավալը մեր տնտեսական իրողությունների դեպքում արդեն իսկ մոտեցել է «կարմիր գծին», և եթե տնտեսության կառավարման մոտեցումները չփոխվեն, ապա շատ մոտ ապագայում էլ ավելի լուրջ ֆինանսական ճգնաժամի մեջ կարող ենք հայտնվել»,-«Փաստի» հետ զրույցում ասաց Կարեն Սարգսյանը:

Ռիսկեր՝ կապիտալ ներդրումների համար

Պատճառներն ակնհայտ են՝ պատերազմական վիճակ, քաղաքական անկայունություն։ Սակայն մինչ այդ էլ Հայաստանի ներդրումային միջավայրը բարձր գրավչություն չի ունեցել ներդրողների համար՝ կապված ինչպես օրենսդրական դաշտի անկատարության, այնպես էլ անհրաժեշտ ենթակառուցվածքների թերզարգացածության հետ։ Բացի այդ, կառավարության ներկայիս տնտեսական քաղաքականությունը չի նպաստում ներդրումների խթանմանը»: Խոսելով տնտեսական անկման մասին՝ Կարեն Սարգսյանը շեշտեց, որ համավարակով պայմանավորված՝ 2020 թվականը համաշխարհային տնտեսության համար դարձավ անկման տարի:

Տնտեսության ոչ բավարար ֆինանսավորումը չի կարող բարձր տնտեսական աճ ապահովել

«Սակայն պետք է նշել, որ անկման չափն ըստ երկրների տարբեր է՝ կախված այդ երկրների կառավարությունների իրականացրած հակաճգնաժամային միջոցառումների բնույթից և ծավալից։Հայաստանի դեպքում համավարակի տնտեսական ազդեցություններին գումարվեցին նաև պատերազմական գործողությունների բացասական հետևանքները, նաև դրանով է պայմանավորված, որ Հայաստանի տնտեսական անկումն էապես գերազանցեց տարածաշրջանի համար կանխատեսված միջին ցուցանիշը՝ 3 %-ը, ու հասավ մինչև 8 %-ի: Պետք է փաստել, որ անցած տարվա բավական մեծ անկումից հետո ընթացիկ տարվա համար Հայաստանի տնտեսական աճի իրական հնարավորությունը կանխատեսվում է առավելագույնը 1-2 տոկոսի չափով, ու սա այն պարագայում, եթե տնտեսությունն այդ ընթացքում այլ շոկերի չբախվի (համավարակի երրորդ ալիք, էներգետիկ ճգնաժամ և այլն)։

Ինչպես 2020 թ. անկումը, այնպես էլ ընթացիկ տարվա բավական աննշան աճի հնարավորությունը մեծապես նաև կառավարության կողմից տնտեսության մեջ կատարած բավական փոքրածավալ ֆինանսական ներարկումների հետևանքն են։ Եթե ասվածին թվային գնահատական տանք, ապա անցած մեկ տարում մեզ մոտ պետական պարտքն ավելացել է մեր երկրի ՀՆԱ-ի շուրջ 14 տոկոսով, սակայն համավարակի սոցիալ-տնտեսական հետևանքների հաղթահարման նպատակով տնտեսության մեջ կատարված ներարկումների ծավալը կազմել է ՀՆԱ ընդամենը 2,3 տոկոսը։ Ինքնին մտահոգիչն ավելի շատ այս հանգամանքն է, քանի որ տնտեսության ոչ բավարար ֆինանսավորումը չի կարող բարձր տնտեսական աճ ապահովել։ Ուստի, անհրաժեշտ է փոխել տնտեսության հակաճգնաժամային կառավարման մոտեցումները և սկզբունքները»,շեշտեց մեր զրուցակիցը:

Գնաճը սոցիալական անապահով խավի համար շատ լուրջ հարված կարող է լինել

Ինչ վերաբերում է սպառողական շուկայում արձանագրված 4,5 տոկոս գնաճին, տնտեսագետը նկատեց, որ առհասարակ համաշխարհային շուկայում հիմնական պարենային ապրանքների գները վերջին ութ ամիսներին անընդմեջ վերելք են ապրել բերքի ծավալների անկման, ասիական երկրների կողմից խոշորածավալ պահուստային գնումների, ինչպես նաև սպեկուլ յատիվ կապիտալի հոսքի ավելացման հաշվին, ինչն այդ շուկաներում անխուսափելիորեն գնաճ է առաջացնում: «Ըստ FAO-ի (ՄԱԿ-ի պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպություն) հրապարակած տվյալների, պարենի համաշխարհային գների ցուցիչը 2021 թվականի հունվարին գերազանցել է նախորդ 6 տարիների ռեկորդը: Բնականաբար, հանդիսանալով պարեն ներկրող երկիր՝ Հայաստանը չէր կարող խուսափել նման գնային տատանումներից, ինչին գումարվեց նաև դրամի արժեզրկումը։ Ընդ որում, 2021թ. հունվարին պարենային մի շարք ապրանքատեսակների գծով 2020թ. հունվարի համեմատ արձանագրվել է բավական բարձր երկնիշ գնաճ. բուսական յուղը թանկացել է 44,3 %-ով, շաքարավազը թանկացել է 40,7 %-ով, ձուն թանկացել է 26,4 %-ով, ալ յուրը թանկացել է 12,5 %-ով, միրգը թանկացել է 12 %-ով։

Նման բարձր գնաճը փաստացիորեն վերացնում է ԿԲ-ի դրամավարկային քաղաքականության հետագա մեղմացման հնարավորությունը, և, թերևս, սա էր պատճառը, որ վերջին 2 ամիսների ընթացքում վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը երկու անգամ բարձրացվեց: Թեև սննդամթերքի պակասի սպառնալիք այս պահին առկա չէ, սակայն սոցիալական անապահով խավի համար սա շատ լուրջ հարված կարող է լինել։ Համավարակի արդյունքում նաև բազմաթիվ քաղաքացիներ կորցրել են իրենց եկամուտները, և եթե կտրուկ միջոցառումներ չիրականացվեն կառավարության կողմից, սա կարող է սոցիալական լուրջ հետևանքներ ունենալ մեր երկրի ազգաբնակչության համար»,-նշեց նա: Ամփոփելով՝ Կարեն Սարգսյանը հավելեց. «Որպեսզի տնտեսությունը բնականոն գործի և պարտքերի սպասարկման հետ կապված խնդիրներ չառաջանան՝ տնտեսական աճի տեմպը պետք է առնվազն գերազանցի վարկային տոկոսադրույքի մակարդակը։

Այսինքն, պետք է ապահովել շուրջ 6 տոկոսանոց տնտեսական աճ, որը նման քաղաքականության շարունակության պայմաններում իրատեսական չի կարող համարվել։ Նախևառաջ, անհրաժեշտ է որդեգրել համակարգված ընդլայնողական մակրոտնտեսական քաղաքականություն՝ ինչպես հարկա-բյուջետային, այնպես էլ դրամավարկային ուղղություններով։ Տնտեսության մեջ ֆինանսական ներարկումների ծավալ ը պետք է կտրուկ մեծացնել, որպեսզի տնտեսական կայուն բարձր աճ հնարավոր լինի գեներացնել։ Միաժամանակ, ներդրումային միջավայրի բարելավման ուղղությամբ օրենսդրական լուրջ բարեփոխումներ են անհրաժեշտ»:

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում