«Պետությունը ոչ թե պետք է պարտքով փող տա, այլ ծախսերի մի մասն ուղղակի իր վրա վերցնի». տնտեսագետ

Past.am-ը զրուցել է ՀՅԴ Բյուրոյի տնտեսական հետազոտությունների գրասենյակի ծրագրերի համակարգող, տնտեսագետ Թադևոս Ավետիսյանի հետ՝ ՀՀ-ում առկա ճգնաժամային իրավիճակի մասին։

Yerkir.am-ը ներկայացնում է հարցազրույցն ամբողջությամբ՝ կից տեսանյութով.

«Առկա ճգնաժամային իրավիճակում, երբ կա նաև հնարավոր տնտեսական հետևանքների որոշակի պատկեր, կառավարությունը շարունակում է տնտեսական ու սոցիալական փաթեթներ ներկայացնել: Տնտեսագետ Թադևոս Ավետիսյանի խոսքով, ընդհանուր առմամբ, աջակցության այն գործիքները, որոնք միտված են լինելու տնտեսական ճգնաժամային իրավիճակի գնահատմանը, միտված են տնտեսվարող սուբյեկտների համար որոշակի լրացուցիչ ռեսուրսներ ներգրավելու հասանելիությանը: 

«Դրանք հիմնականում փոխատվական, արտոնյալ միջոցներ են: Ավելի կոնկրետ՝ պարտքով միջոցների ձեռքբերմանն են ուղղված: Բավարա՞ր են, թե՞ ոչ, դժվար է ասել, որովհետև չկա համեմատության հիմքը: Այսինքն, հստակ ձևակերպված չէ նպատակադրումը, պարզ չէ ռազմավարությունը: 

Բացի այդ, դրված նպատակների մեջ որոշակի հակասություններ կան: Հաշվի առնելով նաև մեր այսօրվա ոչ ստանդարտ իրավիճակը, մարտահրավերները՝ կարող ենք ասել, որ թե՛ որոշումներում, թե՛ մի շարք ծրագրերում դրված նպատակի ու աջակցության բնույթի միջև խզում կա,-«Փաստի» հետ զրույցում ասաց Թ. Ավետիսյանը:

Ընդգծելով, որ կառավարությունն առաջարկում է փաթեթներ, որտեղ իրական նպատակը տնտեսական գործունեության ակտիվացումն է, մեր զրուցակիցը միևնույն ժամանակ այլ խնդրի մասին շեշտեց. 

«Արտոնյալ վարկեր կամ տնտեսական գործունեության այլ գործիքներ են առաջարկվում: Այդուհանդերձ, երբ տնտեսվարողները վարկ են վերցնում, անկախ նրանից՝ այդ վարկն արտոնյալ է, թե ոչ, նշանակում է, որ նրանք պետք է մտածեն նաև այն մարելու մասին: Բազմաթիվ աջակցման գործիքներ կարող են լինել, բայց, ըստ էության, կառավարությունը գնացել է արտոնյալ պայմաններով վարկային ռեսուրսների, փոխատվական միջոցների հասանելիության հնարավորություն ստեղծելու ճանապարհով: 

Նպատակը պարզ է՝ անուղղակիորեն նպաստել, որ տնտեսվարող սուբյեկտները կարողանան իրենց հարկային և աշխատավարձային պարտավորությունները կատարել: Վերջնարդյունքում, սակայն, վարկային միջոցներն ուղղվելու են հարկերի վճարմանը և սոցիալական խնդիրների լուծմանը: Իրականում ստացվում է՝ պարտքով փող ենք տալիս, այսինքն, պետությունը նպաստում է, որ տնտեսվարողները էժան վարկային միջոցներ ստանան, որ դրանցով վճարեն հարկեր, մեղմեն աշխատավարձային պարտավորություններն ու սոցիալական խնդիրները: 

Բայց այս բանաձևի մեջ բիզնեսի շահը չկա, որովհետև բիզնեսի շահը պետք է արտացոլված լիներ շահույթով. շահույթին նպաստելու, տնտեսվարողների վնասները, ծախսերը կրճատելու հստակ ուղենիշը չի երևում: Այս պարագայում չի բացառվում, որ տնտեսվարողները կարող են գործունեությունը դադարեցնելու ճանապարհով գնալ, պարզապես չվճարել հարկերն ու աշխատանքից զանգվածային ազատումների դիմել: Այսպիսի այլընտրանքի դեպքում իրենք չեն ծախսում գումարներ, չեն վերցնում թեկուզև արտոնյալ վարկով տրված գումարները, չեն ստանձնում լրացուցիչ պարտավորություններ, պարտքեր չեն կուտակում ու վաղն էլ չեն պատրաստվում մարել այն պարտավորությունները, որոնք այսօրվա ծախսից են առաջանում»: 

Նա ընդգծեց՝ կարևոր է հասկանալ վերոնշյալը՝ գնահատելու համար նաև կառավարության ծրագրերը: «Իրականում կառավարության ծրագրերը մեկը մյուսից մի քիչ տարբեր են, բայց, մեծ հաշվով, կա՛մ վարկի տոկոսադրույքի սուբսիդավորում են, կա՛մ գործատուին միանվագ ինչ-որ աջակցության ձևեր, որոնք համարժեք չեն գործատուի կողմից ակնկալվող ծախսին: Իսկ եթե համարժեք չեն, ապա վնասը կրկին մնում է տնտեսական արդյունք ստեղծողների՝ գործատուի և աշխատողի ուսերին:

Պետությունն այդ ծախսերն իր վրա վերցնելու ուղիղ մասնակցային դերը հնարավորինս փորձում է նվազեցնել՝ փոխարենն առաջարկելով փոխատվական ու արտոնյալ միջոցներ: Չեմ կարծում, որ սա կլուծի խնդիրը, հատկապես, երբ վիրուսով պայմանավորված այս իրավիճակը երկարաձգվի»,-ասաց նա՝ ընդգծելով, որ նման դեպքում հնարավոր է ուղղակի գործունեության դադարեցումներ լինեն: 

«Սա ամենավատ սցենարը կլինի, որի դեմն առնելու համար պետությունը պետք է իր ուղիղ մասնակցությունը բերի. «Կարճ ասած՝ պետությունը ոչ թե պետք է պարտքով փող տա, այլ ծախսերի մի մասն ուղղակի իր վրա վերցնի: Մասնավորապես, կա՛մ կարող է հարկային բեռը ժամանակավորապես նվազեցնել, կա՛մ փոխատվական միջոցներ տրամադրելու փոխարեն, օրինակ, աշխատավարձի վճարման հարցում իր ուղիղ աջակցությունը տրամադրել: 

Այս ճանապարհը ձեռնտու է նաև հենց պետության համար, քանի որ եթե տնտեսվարողները գործունեությունը դադարեցնելու կամ լուծարման որոշում կայացնեն, հարկեր չեն վճարվելու, իսկ աշխատանքից ազատվածների սոցիալական բեռը ևս կրելու է պետությունը: Օր առաջ պետք է կանխարգելել այս սցենարը՝ պետությունն իր ուղիղ մասնակցությունը պետք է ունենա, որպեսզի բեռը համարժեք կիսվի գործատուների, աշխատողների և պետության միջև»:   

Հարցին՝ վերոնշյալն իրականացնելու համար ի՞նչ ռեսուրսներ, մասնավորապես, ֆինանսական ի՞նչ հնարավորություններ ունենք, Թ. Ավետիսյանը պատասխանեց.

«Առհասարակ յուրաքանչյուր երկրի ունեցած ռեսուրսներն ու միջոցները սահմանափակ են լինում, մինչդեռ ծախսային ուղղությունները միշտ ավելի շատ են ու կան անսահմանափակ պահանջմունքներ: Սա՝ անկախ երկրի զարգացածության աստիճանից: 

Ինչ վերաբերում է մեզ, ապա 2018, 2019, 2020 թվականներից սկսած հարկային մուտքերը պերմանենտ աճել են: Հենց երեկ կառավարության նիստի ժամանակ վարչապետը նշեց, որ ընդհանուր հարկային մուտքերն այս տարվա առաջին եռամսյակի նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ աճել են 8 տոկոսով: Այսինքն, մենք, բարեբախտաբար, հարկային մուտքերի ավելացում ունենք, ինչն աղբյուր է: Երկրորդ՝ սա ստանդարտ իրավիճակ չէ, և չենք կարող այս պարագայում մեզ մոտ «ընդունված» ձևով ասել՝ բերված ծրագիրը, գաղափարը լավն է, բայց միջոցներ դեռ չկան, երբ լինեն՝ կանդրադառնանք:  

Հիմա ճգնաժամային իրավիճակ է, և անորոշությունն այն աստիճանի է, որ որևէ մեկը չի կարող հստակ կանխատեսել՝ ո՞ր սցենարը կյանքի կկոչվի, ինչպիսի՞ հետևանքներ կունենանք, ու որքա՞ն սա կտևի: Այս պարագայում պետք է առաջնորդվել հետևյալ տրամաբանությամբ. խնդիրը ոչ թե հետևանքները վերացնելու, այլ կանխարգելման վրա պետք է դրվի: Օրինակ՝ չպետք է սպասել, տեսնել, թե քանի մարդ է ազատվում աշխատանքից, քանի ընտանիք է այդ պատճառով դառնում աղքատ, որ հետո նրանց աղքատության նպաստ տանք: Ծախսերն ամբողջությամբ պետք է կոնսոլիդացվեն ու ծառայեցվեն կանխարգելմանը: Կանխարգելման պարագայում նվազ կլինի թե՛ պետության բեռը, թե՛ տնտեսական ու սոցիալական հետևանքները: Սա շատ կարևոր է հատկապես սահմանափակ ռեսուրսների պարագայում: 

Երրորդ կարևոր հանգամանքն այն է, որ այս պահին եղած ռեսուրսները պետք է առավելագույն արդյունավետությամբ ծախսվեն: Չպետք է լինի որևէ ծրագիր, որում ձևակերպված նպատակն ու իրականացման մեխանիզմն իրարից տարբեր լինեն: Օրինակ՝ երբ աշխատանքը կորցրած մարդկանց միանվագ դրամական աջակցություն ես տալիս, դա խնդրի լուծում չէ: 

Նույն 100 հազար միանվագ դրամական աջակցությունը բավարար չի լինի անգամ երկու անձի մեկ ամսվա կենսապահովման նվազագույն զամբյուղի ձեռքբերման համար: Միանվագ աջակցությունը միանշանակ համարժեք չէ այս իրավիճակին: 

Այդ աջակցությունը պետք է շատ հստակ ու թիրախավորված խմբերին տրվի, ու պետք է լինի այնքան ժամանակ, քանի դեռ այս իրավիճակը հաղթահարված չէ: Մեծ հաշվով, երբ կան ոչ համարժեք ծրագրեր, հաշվի չի առնվել օբյեկտիվ իրավիճակը, կա ռիսկ, որ վերոնշյալ միջոցները պարզապես կփոշիանան»:

ԱՆՆԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆ