Չմարող անցեալը. Հաւա՛տք` Հայ դատի արդարութեան եւ անոր յաղթանակի անխուսափելիութեան

1998 թուականի ՀՅԴ 27-րդ Ընդհանուր (Արտակարգ) Ժողովով հաստատուած ՀՅԴ ծրագիրը ամրագրում է. «Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը ձգտում է Հայ դատի լուծմանը` ամբողջական հայութեամբ ամբողջական հայրենիքի կերտմանը»:

Նոյն ծրագիրը իր պատմական հիմնաւորման տակ նշում է. «Օսմանեան բռնութիւններուն հետեւանքով եւ հայութեան զոյգ հատուածներու մտաւոր Զարթօնքով յառաջ եկաւ հայկական հարցի սկզբնական ըմբռնումը, որ կը պահանջէր հայութեան մարդկային տարրական իրաւունքերուն յարգումը:

…Հայ Յեղափոխութիւնը նոր նկարագրով օժտեց Հայկական Հարցը` զայն վերածելով ազատագրական սեփական պայքարով հետապնդուող Դատի»։

Հայկական հարցի՝ Հայ Դատի պաշտպանութիւնը, Հայոց ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչումն ու դատապարտումը, հայերի պահանջատիրութիւնը դարձան Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան գերխնդիրները, որի լուծման համար ներդրեց իր բոլոր հնարաւոր եւ անհնար ուժերը։

Եւ ահա ՀՅԴ Գանատայի Մեկուսի Կոմիտէի 11-9-1975 թուականի թիւ 7 Շրջաբերականում՝ յղուած Գանատայի բոլոր կոմիտէներին եւ կոմիտէութիւններին, կարդում ենք.

Սիրելի ընկերներ՝

Անսահման ուրախութեամբ կու գանք տեղեկացնելու բոլորիդ, որ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան աշխարհով մէկ տարածուած բոլոր կազմերի, Հայ Դատի Կեդրոնական Մարմնի եւ Հայ Դատի տեղական յանձնախումբերու ծրագրուած եւ մտածուած քայլերն ու գործունէութիւնը՝ Ժընեւին մէջ, արդիւնաւորուեցան։

Մէկ անգամ եւս, հայ ժողովուրդը առաջնորդութեամբ Հ.Յ.Դաշնակցութեան, կրցաւ ծառանալ թուրքին եւ թուրք կառավարութեան դաւադրութեանց դէմ՝ միջազգային ատեանի մ’առջեւ։

ՄԱԿ–ի Մարդկային Իրաւանց Ենթայանձնաժողովը, երէկ՝ Չորեքշաբթի 10-1975-ի նիստի ընթացքին, քննեց Ցեղասպանութեան յատուկ ներկայացուած տեղեկագիրը, տեղեկաբեր՝ պրն. Ուհաշեանքիքոյի, ներկայութեամբ։

Ներկայացուած նոր տեղեկագրին մէջէն, ամբողջութեամբ դուրս էր դրուած Ցեղասպանութեան պատմական բաժինը, բնականաբար նաեւ հայ ժողովուրդի Եղեռնը յիշատակող՝ 30-րդ պարբերութիւնը։

Ժողովականներն ու անդամներու մեծամասնութիւնը՝ բուռն կերպով հակառակելով, ժողովի ընթացքին արտայայտած են ի նպաստ նախկին տեղեկագրութեան 30-րդ պարբերութեան եւ պահանջած ու յանձնարարած են տեղեկաբերին՝ անփոփոխ պահելու 30-րդ պարբերութիւնը։ Առ աւելին՝ ժողովն ուղղութիւն է տուած պարոն տեղեկաբերին, որպէսզի իր աշխատանքները՝ այդ գծով, շարունակէ գիտականօրէն, առարկայօրէն եւ անկախօրէն, առանց ենթարկուելու օտար ազդեցութեանց։

Ժողովին ներկայացած եւ ելոյթ է ունեցած ընկեր Շաւարշ Թորիկեանը։

Այդ գծով եւ ի նպաստ հայերու ելոյթ են ունեցած շարք մը պատգամաւորներ եւս, որոնցմէ յիշատակի արժանի է Մեծն Բրիտանիոյ ներկայացուցչի հոյակապ ճառը։

Ընկերնե՛ր, այս երեւոյթը հայկական Հարցի գծով յաղթանակ մը նկատի պիտի առնուի։

Վստա՛հ ենք, որ միահամուռ եւ համաշխարհային չափանիշին վրայ տարուող նման աշխատանքներ, օր աւելին թափ պիտի ստանան եւ մեր Կազմակերպութիւնը, մի՛շտ արթուն, առիթները օգտագործելով, քուլիսեան իր ուժը պիտի ցուցնէ միջազգային ատեաններուն կամ ժողովներուն. միշտ պարզելով իրականութիւնները, վերցնելով «Իրաւատէր։- շողոքորթ քօղը՝ թուրք բարբարոսին դէմքէն, պաշտպանելով հայ ժողովուրդի արդար իրաւունքները։

Այս առթիւ կը շնորհաւորենք բոլորիդ, որ արթուն կեցուածքով եւ Ձեր ուղարկած բազմաթիւ հեռագիրներով, բաժին եւ մասնակցութիւն ունեցաք նման մէկ կարեւոր յաջողութեան խնդրում։

Ընկերական ջերմ բարեւներով՝

Հ.Յ.Դ. Գանատայի Մեկուսի Կոմիտէ

Այսպիսով Դաշնակցութիւնը որպէս Հայ Դատի լուծման հիմնական կռուան, երբեք չդադարեց պետութիւններին յիշեցնել Հայ Դատի գոյութիւնը` մեր ժողովրդի ոտնահարուած իրաւունքների վերականգնման հարցը։

Շրջաբերականում յիշւում է Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան անդամ, Հայ դատի անձնուրաց նուիրեալ, միջազգային իրաւունքի մասնագէտ, քաղաքական կեանքի ու մտքի եզակի մեծերից Շաւարշ Թորիկեանի անունը։ 1975 թուականին որպէս միջազգային իրաւունքի փորձագէտ եւ Եկեղեցիների համաշխարհային խորհրդի ներկայացուցիչ, Թորիկեանը, որ գլխաւորում էր Հայ Դատի թիմը, պաշտպանում էր հայկական կողմի տեսակէտները ՄԱԿ-ի Մարդու իրաւունքների յանձնաժողովում ցեղասպանութեան կանխման և դրա համար պատժի վերաբերեալ զեկուցման քննարկմանը։ Ան առաջ քաշեց հետեւեալ տեսակէտները. քաղաքական ճնշում պէտք չէ կիրարկուի պատմական ճշմարտութիւններու պարագային, ապագայ ցեղասպանութիւնները կանխարգիլելու համար պէտք է դատապարտուին տեղի ունեցածները, մարդկային գիտակցութեան համար ծանր բեռ է Հայոց ցեղասպանութիւնը։ Թորիկեանը նշում էր, որ Օսմանեան կայսրութիւնում հայերի կոտորածը «20-րդ դարում ցեղասպանութեան առաջին դէպքն է»։ Թորիկեանը հայերի ցեղասպանութիւնը դիտելով որպէս թուրքական կառավարութեան կողմից կազմակերպուած կանխամտածուած յանցագործութիւն, նշում է, որ ՄԱԿ-ի 1948 թուականի «ցեղասպանութեան համաձայնագիրը ուղղակիօրէն կ’առնչուի 1915-ի հայկական ջարդերուն, որովհետեւ անոնք գերազանցապէս կը համապատասխանեն ցեղասպանութեան ոճիրին։ Թրքական իշխանութեանը կողմէ գործուած հայկական ցեղասպանութիւնը կը հանդիսանայ մարդկային պատմութեան մէջ երբեւիցէ գործադրուած ցեղասպանութեան ամենէն ամբողջական արարքը»։ Թորիկեանը հայկական պահաջատիրութիւնը կը հիմնաւորէ Միջազգային օրէնքին սկզբունքներուն վրայ և կը հաստատէ Հայ ազգի իրաւունքներու նկատմամբ եւրոպական պետութիւններու ու Միացեալ Նահանգներուն պատասխանատուութիւնն ու Արեւմտեան Հայաստանը բռնագրաւուած պահելու՝ Թուրքիոյ անօրինականութիւնը՝ վեր առնելով հայութեան (Սփիւռք և Խորհրդային Հայաստան) պահանջատէրի իրաւացիութիւնը։

Թորիկեանը պնդում է, որ ՄԱԿ-ի 1948 թուականի համաձայնագիրը կիրառելի է 1915-1923 թուականների հայերի ոչնչացման փաստի նկատմամբ և տալիս է  վաղեմութեան ժամկէտի անկիրառելիութեան իրաւական վերլուծութիւնը․ «1915-ի հայկական ցեղասպանութիւնը կը համընկնի 1948-ի համաձայնագրին, որովհետև, 1915-ին, թրքական իշխանութիւններուն կողմէ գործադրուած ցեղասպանութիւնը տակավին կը շարունակուի։ Այսօրուան Թուրքիոյ ներքին շրջաններուն մեջ բնակող հայերը իրենց ինքնութիւնը աստիճանաբար կորսնցուցած են կամ կորսնցնելու ընթացքին մէջ կը գտնուին։ Ամէն անգամ, որ հայ մը կորսնցնէ իր ինքնութիւնը, 1915-ի ծրագրուած և գործադրութեան դրուած ցեղասպանութիւնն է որ կը շարունակէ տալ իր պտուղները»։

Թորիկեանը հիմնաւորելով Արեւմտեան Հայաստանի նկատմամբ սփիւռքահայերի պահանջների արդարացիութիւնը, մշտապէս պայքարել է այդ Դատի համար։ Հայ Դատի աշխատանքներում նա կարեւորում էր յստակատեսութիւնն ու իրապաշտութիւնը եւ նշում. «Միշտ յիշել, թէ քաղաքականութեան նպատակը ուժերու վերաբաշխումը եւ կարելիին հետապնդումն է»:

Իսկ ո՞վ էր յիշատակի արժանի Մեծն Բրիտանիոյ ներկայացուցիչը. անգլիացի իրաւաբան Պենճամին Ուիթաքըրը՝ Միաւորուած ազգերի կազմակերպութիւնում հայկական զանգուածային սպանութիւնները որպէս ցեղասպանութիւն որակող զեկոյցի հեղինակը: Նա իր զեկոյցը ներկայացրեց 1975 թուականին, ոչ հայանպաստ մի ժամանակաշրջանում, յատկապէս երբ ՄԱԿ-ում Հայոց ցեղասպանութեան յիշատակման վերաբերեալ հարցը բուռն վէճերի առիթ էր եղել: Նախորդ զեկուցաբերը  ճնշումների էր ենթարկուել Թուրքիայի կողմից՝ պահանջով՝ ջնջել Հայոց ցեղասպանութեան յիշատակումը:

Եւ այսժամ է, որ, ինչպէս Շրջաբերականում է նշուած. «Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութան աշխարհով մէկ տարածուած բոլոր կազմերի, Հայ Դատի Կեդրոնական Մարմնի եւ Հայ Դատի տեղական Յանձնախմբերու ծրագրուած եւ մտածուած քայլերն ու գործունէութիւնը՝ Ժընեւին մէջ, արդիւնաւորուեցաւ», նրանք կարողացան հակազդել թուրքական ճնշումներին եւ խափանեցին այն զեկոյցը, որում, մէջբերեմ Շրջաբերականից. «ամբողջութեամբ դուրս էր դրուած Ցեղասպանութեան պատմական բաժինը, բնականաբար նաեւ հայ ժողովուրդի Եղեռնը յիշատակող՝ 30-րդ պարբերութիւնը»:

Այսպիսով Ուիթաքըրի զեկոյցը, որ խօսում էր Հայոց ցեղասպանութեան մասին եւ նշում է, որ ոչնչացուել է ամենաքիչը 1 միլիոն մարդ, որը կազմում է հայերի կէսից աւելին, դրւում է քուէարկութեան եւ ընդունւում։ Զեկոյցը կարելի է կարդալ ներքոգրեալ յղումով։

Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւնը ցայսօր հաստատում է, որ պիտի շարժուի առաջ «միշտ պարզելով իրականութիւնները, վերցնելով «Իրաւատէր։- շողոքորթ քօղը՝ թուրք բարբարոսին դէմքէն, պաշտպանելով հայ ժողովուրդի արդար իրաւունքները»։

Պատրաստեց՝ Արմինէ Մուքոյեան Թաշճեանը

Horizon Weekly