Չմարող անցեալը․ ՀՅԴ Համիլթըն կոմիտէի 1920 թուականի Դրօշակի օծման արարողութիւնը

Մեր դրօշը կարելի չէր «գնել»… Ան կը պատրաստուէր «աչքի լոյսով»

Գանատայի ՀՅԴ 1900-ականների արխիւների ուսումնասիրութեան ընթացքում արձանագրութիւններում ուշադրութիւնս գրաւեց տարբեր թուականներում պարբերաբար հանդիպող դրօշի օծման արարողութիւնների մասին յիշատակումները։ Սակայն այդ յիշատակումները կարճ էին, հակիրճ, բայց կարևոր էր հասկանալ ի՞նչ դրօշի մասին է խօսքը և ինչպէ՞ս մեկնաբանել դրօշի օծելը։

ՀՅԴ Համիլթըն կոմիտէի 1920 թուականի, փետրուարի 1-ի արձանագրութեան մէջ կարդում ենք․ «Դրօշակի օծում․ Կօմիտէի ընկերների մէկ քանի տպաւորիչ խօսքերով կատարուեցաւ օծման արարողութիւնը, ընկերները գոյացուցին 20 դոլար, որոշուեցաւ յատկացնել գրադարանին»։ Այստեղ հարկ է նշել, որ սփիւռքում ձևաւորման օրուանից Դաշնակցութեան համար հայ կրթութիւնն ու մշակոյթը եղել է գերակայ և, չնայած նիւթական շատ դժուար պայմաններին, ոչ մէկ սենթ չի խնայուել յանուն այդ նպատակի։ Յաջորդիւ առանձին կ՚անդրադառնանք Գանատայի ՀՅԴ կառոյցի հայկական վարժարանների, մշակութային, բարեսիրական, մարզական միութիւնների հիմնման պատմութիւններին։

Դրօշի օծման մասին պատմում է ՀՅԴ վաստակաւոր ընկեր, գրող, հրապարակախօս Կարօ Արմէնեանը․

– Առաջին Հանրապետութեան օրով, Մայր Աթոռի կողմէ կեանքի կոչուեցաւ ազգային  եռագոյն դրօշի օծման և մեծարման  եկեղեցական արարողակարգ մը և սակայն մեզի ծանօթ և լայն ժողվրդականութիւն վայելող արարողակարգին հեղինակը Երուսաղէմի Թորգոմ Պատրիարք Գուշակեանն է, որուն պատրաստած նախատիպին հիման վրայ ձևաւորուած են քանի մը այլ տարբերակներ։ Հանրապետութիւնը յատուկ ճիգ ըրաւ, որ ազգային դրօշի օրհնութեան արարողութիւնը լայնօրէն նուիրագործուի նաև Սփիւռքի գաղթօճախներէն ներս։ Եւ անշուշտ այդ բանին ջերմօրէն ընդառաջեցին բոլոր համայնքները աշխարհով մէկ։ Դրօշը դարձաւ սրբութիւն և գաղութէ գաղութ մեծ խանդավառութեամբ տեղի ունեցան դրօշի արարողութիւնները։ Ամէն եկեղեցի, ամէն ակումբ և ամէն դպրոց ունէր իր դրօշը, որուն հովանիին տակ տեղի կ՚ունենային ամէն կարգի երդման արարողութիւններ։

 Դրօշը մեծ նուիրականութիւն ունէր նաև տուներէն ներս ամէնուրեք։ Այս բանը աւելի շեշտուեցաւ, երբ սկսան բոլշևիկեան ոտնձգութիւնները եռագոյն դրօշին դէմ։ Բոլշևիկեան իշխանութիւնը կը փորձէր բնաջինջ ընել Դաշնակցութեան հետքերը թէ՛ Երկրի և թէ՛ Արտերկրի մէջ և այդ գործը Սփիւռքի մէջ կը ղեկավարուէր Խորհրդային Դեսպանութիւններուն կողմէ։ Բոլշևիկ գործակալները ամէն ինչ ըրին Եռագոյնը նոյնացնելու Դաշնակցութեան հետ հակառակ այն բանին, որ Եռագոյնը սեփականութիւնն էր ամէն հայու։ Դաշնակցութիւնը պատուով ընդառաջեց այս սադրանքին և ազգային դրօշը պաշտպանելու պարտականութիւնը իրը ըրաւ։ Դժբախտաբար Եռագոյնը անարգելու  արշաւին գործիք ծառայեցին նաև հակադաշնակցական թևի կուսակցութիւններն ու կազմակերպութիւնները։ Գործիք ծառայեցին նաև Հայց. Եկեղեցւոյ քանի մը տխրահռչակ դէմքեր։ Բոլշևիզմի գործակալները յաջողեցան, որոշ ժամանակ, ազգային դրօշի մեծ խորհրդանիշը վերածել պառակտման գործիքի։ Այդ մէկը տխուր էջ մըն է, զոր ի վերջոյ կրցաւ յաղթահարել  մեր ժողովուրդը և մեր նորանկախ պետականութեան հետ կրցանք ջնջել մեր հաւաքական կեանքի այդ արատը։

 Կարևոր է նաև յիշել, որ, այդ տարիներուն, ամէն համայնքի մէջ գոյութիւն ունէին «դրօշը գործողներ»։  Այսինքն դրօշը իրենց ձեռքերով հրաշագործող մեծ մայրիկները իրենց դուստրերով և հարսներով։  Մեր դրօշը կարելի չէր «գնել»…Ան կը պատրաստուէր «աչքի լոյսով»։ Շքեղ ձեռագործներ էին մեր դրօշները ամէն համայնքի մէջ, որոնք կը շարունակէին աւանդութիւնը մեր օրհներգին՝ …«որ իմ ձեռքով գործեցի» (Միքայէլ Նալբանդեան)։ Իսկ մեր օրհներգը կ՚երգուէր իր հարազատ բառերով՝ տեղ մը միայն «թող կործանի Աւստրիան» փոխելով «թող կործանի Տաճկաստան»ի…

 Այս առումով, յաղթանակի մեծ օր մը եղած էր այն օրը, երբ Պոլիս էր ժամաներ Հայաստանի Հանրապետութեան Պատուիրակութիւնը Ալեքսանդր Խատիսեանի գլխաւորութեամբ (Դաշնակից Ուժերու գրաւման օրերուն)։ Պատուիրակութիւնը իջևանած էր Բերայի յայտնի Թոքաթլեան Հիւրանոցը և որուն ճակտին այժմ կը ծածանէր մեր յաղթական եռագոյնը…

 Մեր դրօշը մենք ենք, մեր հողն ու ջուրը, մեր պատմութիւնը,  մեր հաւատքը, մեր յաղթանակները, մեր դրօշը հաստատումն է մեր պետականութեան, հաստատումն է, որ հայն ապրում է՝  ապրեցնելով ու ծածանելով մեր օծուած ու օրհնուած դրօշը Արարատից մինչև Կիլիկա։

Արմինէ Մուքոյեան Թաշճեան