Թուրքական էքսպանսիան՝ Վրաստանում. իսլամացումը սարերի հետևում չէ

Վրաստանի նախկին վարչապետ Մամուկա Բախտաձեն, որը հրաժարական տվեց սեպտեմբերի 2-ին, ավելի վաղ ՝ օգոստոսի 12-ին, վրացական ազգային տոնի ՝ Դիդգորոբայի տոնակատարության ժամանակ բարձրաձայն տեղեկացրեց բոլոր ներկաներին, որ «Դիդգորիի մարտը շարունակվում է վրացիներից յուրաքանչյուրի համար»: 1121 թ.-ին վրաց թագավոր Դավիթ Աղմաշենեբելին Դիդգորում ջախջախեց սելջուկյան թուրքերի բանակին, ինչը հանգեցրեց ապագա մայրաքաղաքի `Թբիլիսիի հետագա ազատագրմանը, ինչպես նաև Վրաստանի ընդհանուր միավորմանը. գրում է infoteka24-ը։ 

Բախտաձեն բարձրաձայնեց ներկայիս հրատապ խնդիրը՝ Թուրքիայի դանդաղ ընդլայնումն ամբողջ Հարավային Կովկասում: Կասկած չկա, որ վրացական հողերը գտնվում են Թուրքիայի հատուկ հետաքրքրությունների շրջանակներում: Բավական է մեջբերել Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Էրդողանի այն արտահայտությունը, որ նա արել է 2016 թվականի հոկտեմբերի 15-ին ՝ ելույթ ունենալով Թուրքիայի Ռիզե քաղաքի համալսարանում: Ըստ նրա՝ թուրքական պետությունն իրենն է Թուրքիայի այսօրվա «ոչ լեգիտիմ» սահմաններին հարող տարածքները:

«Մեր հետաքրքրությունների շրջանակում են Իրաքը, Սիրիան, Լիբիան, Ղրիմը, Ղարաբաղը, Ադրբեջանը, Բոսնիան և եղբայրական այլ շրջաններ: Շատ պատմաբաններ կարծում են, որ Կիպրոսը, Հալեպը, Մոսուլը, Էրբիլը, Քիրքուկը, Բաթումը, Սալոնիկը, Վառնան, Արևմտյան Թրակիան և Էգեյան ծովի կղզիները պետք է լինեն Թուրքիայի սահմաններ»,- ասել էր Թուրքիայի նախագահը:

Աջարիա, Սամցխե-Ջավախք, Քվեմո-Քարթլի և Կախեթի վրացական շրջաններն ավելի հաճախակի են բախվում Թուրքիայի ընդլայնմանը, քան մյուսները: Հատկանշական է, որ Անկարան օգտագործում է «փափուկ ուժ», փորձում է անտեսանելի լինել և չի վստահում ներդրված միջոցների ակնթարթային վերադարձին: Թուրքիան հիմնական շեշտը դնում է կրոնական, տնտեսական և կրթական բաղադրիչների վրա:

Բացի այդ՝ Քվեմո-Քարթլիի և Կախեթիի շրջաններում, որտեղ կոմպակտ բնակվում է ադրբեջանական համայնքը, Թուրքիան ակտիվորեն օգտագործում է եղբայրական Ադրբեջանի աջակցությունը: Հարկ է նշել, որ ներկայումս թուրքամետ հասարակական կազմակերպությունների և հումանիտար նախագծերի ամբողջ ցանցը գործում է Թուրքիայի միջազգային համագործակցության և զարգացման գործակալության՝ TIKA- ի հովանու ներքո: Այս կառույցը հաճախ MIT-ի՝ Թուրքիայի ազգային հետախուզական կազմակերպության համար է աշխատում:

Մշակութային և հումանիտար ոլորտները

Վրաստանի մուսուլման բնակչությունը կազմում է երկրի ընդհանուր բնակչության ավելի քան 10% -ը, և այդ ցուցանիշն անընդհատ աճում է: Ակտիվ իսլամացումը թուրք միսիոներներն իրականացրել են 2000-ականների սկզբից:

Այսպես՝ 2002-ին Քվեմո Քարթլիում, Մառնեուլի շրջանի Մեորե-Կեսալո գյուղում, Ադրբեջանի հետ սահմանին, Թուրքիայի ֆինանսական աջակցությամբ, բացվեց իսլամական մեդրեսե, որը հավաքեց մեծ թվով տեղական երիտասարդության: Շուտով ուսանողները սկսեցին թուրքամետ քարոզչությունը դպրոցի պատերից դուրս: Թուրքական կողմը հյուրընկալեց լավագույն ուսանողներին ՝ հետագա ուսումնառության համար:

2006-2008 թվականներին, կրթություն ստանալով Թուրքիայում, նախկին ուսանողները Վրաստանում հիմնել են մի շարք թուրքամետ երիտասարդական կազմակերպություններ, ինչպիսիք են «Խուզուր»-ը, Վրաստանի մուսուլմանների ընկերակցությունը և Վրաստանի երիտասարդության կրթության և աջակցության ընկերակցությունը: Այս կազմակերպությունների գործունեությունը վերահսկում էր վրաց-թուրքական բարեկամության ասոցիացիայի ղեկավար Էմին Շեքերջին: Երկար ժամանակ նա ղեկավարում էր Մեորե-Կեսալոյի մեդրեսեն և այդ ժամանակ արդեն թուրքական հատուկ ծառայությունների «ազդեցության գործակալ» էր: Թուրքիայի շահերից բխող ջանքերի ընդհանուր համակարգումն իրականացվել է Թուրքիայի դեսպանությանկրոնական հարցերով  նախկին կցորդ Ահմեդ Էրդեմի կողմից:

Անցած տարիների ընթացքում այդ կազմակերպությունները զգալիորեն ավելացրել են իրենց անդամների թիվը և տեղական իշխանությունների շրջանում հեղինակություն ու համակրանք ձեռք բերել: Դրանում մեծ դեր խաղաց կրոնական տոների ընթացքում անապահով ընտանիքներին տրվող անհատույց օգնությունը: Նման բարեգործության համար միջոցներ են հատկացվել արդեն նշված TIKA գործակալության միջոցով: 

Հիմնադրման պահից ի վեր  «Խուզուր»-ը և Վրաստանի մուսուլմանների ընկերակցությունն ակտիվորեն ներգրավված են եղել Վրաստանում թուրք միսիոներների կողմից իրականացվող սոցիալական, կրոնական և մարդասիրական գործընթացներում: Թուրքերենը, վրացերենը և անգլերենը, ինչպես նաև համակարգչային գրագիտությունը դասավանդվում էին մուսուլմանական համայնքներում կրթական դասընթացներով՝ կրոնի հետ միասին:

Վերջին տարիներին Վրաստանի երիտասարդության կրթության և աջակցության ընկերակցությունն անցկացրել է նախապատրաստական դասընթացներ այն դիմորդների համար, որոնք ցանկանում են ուսումը շարունակել թուրքական բուհերում: Ծրագիրն իրականացվել է նաև Թուրքիայի դեսպանատան ակտիվ աջակցությամբ: Կազմակերպությունը թողարկել է նաև «Ուգուր» հուանիտար ամսագիրը՝ նվիրված կրոնական քարոզչությանը, և երիտասարդությանը ներգրավել թուրքամետ կազմակերպություններում: Վերջին տարիներին Ադրբեջանի երիտասարդական աջակցության հիմնադրամը և Վրաստանում աշխատող թուրք գործարարները միացել են հասարակական ասոցիացիայի ֆինանսավորմանը: 

Իսլամի մասսայականացումը Ռուսթավի քաղաքում թուրքական «Չագլար» ընկերությունն է իրականացնում: Դրա հովանու ներքո ստեղծվել է վարժարան-դպրոց, որում թուրք ուսուցիչները երեխաներին դասավանդում են առաջինից մինչև վեցերորդ դասարան:

Բիզնես հետաքրքրություններ

TIKA գործակալության միջոցով Վրաստանում իրականացվում են տարբեր տնտեսական նախագծեր: Հիմնականում թուրք «գործարարները» հետաքրքրված են շինարարության, տրանսպորտի և բժշկական ոլորտներով: Իրենց գործունեությունը ծավալելու համար միջոցները նրանք առանց խնդիրների գտնում են թուրքական բանկերում՝ վարկերի տեսքով: 

Բացի այդ՝ թուրքերը մեծ հետաքրքրություն են ցուցաբերել ցամաքային ռեսուրսների նկատմամբ և ակտիվորեն գնել գյուղատնտեսական հողեր Վրաստանում: Այնուամենայնիվ, 2018-ի վերջին կառավարությունը լսեց բնակչության պահանջները և արգելք դրեց օտարերկրյա քաղաքացիների կողմից վրացական հողերի տնօրինման վրա:

2007 թվականից ի վեր թուրքական TAV Airports Holdings ընկերությունը Թբիլիսիում և Բաթումում կառուցել և վերակառուցել է վրացական երկու օդանավակայաններ: Ներկայումս այս ընկերությունը շարունակում է կառավարել դրանք: Ավելին՝ թուրքական Հոպա քաղաքի՝ Բաթումի օդային նավահանգստի մոտակայքում գտնվելու պատճառով թուրքերը օդանավակայանն օգտագործում են որպես իրենց ներքին և նույնիսկ ունեն լրացուցիչ արտոնություններ: Թուրքիայի քաղաքացիներն ավիատոմսեր են գնում դեպի Բաթումի, որտեղ նրանց առանձին ավտոբուսով են դիմավորում և տեղափոխում թուրքական տարածք ՝ շրջանցելով մաքսակետը:

Վրաստանը՝ Թուրքիայի հետաքրքրության գոտում

Վրացիների իսլամացման և «թուրքացման» միտումները չեն կարող չանհանգստացնել: Վրաստանի ղեկավարությունը, կարծես, դրսից է հետևում այս գործընթացներին: Ես կցանկանայի, որ ՆԳՆ-ն և Պետական անվտանգության ծառայությունը ունենան գործողությունների պլան, երբ արտասահմանյան պետությունները նախաձեռնում են երկրի հարավային շրջանների աստիճանական իսլամացումը: Առավել ևս, որ Վրաստանի ապագա կառավարությունը կձևավորվի անվտանգության ուժերի կողմից։ 

Ներկայումս վարչապետի պաշտոնի գլխավոր թեկնածուն ներքին գործերի նախարար Գեորգի Գախարիան է, որն արդեն փոփոխություններ է մտցրել կառավարությունում: Այսպես՝ Գախարիան Պետական անվտանգության ծառայության ղեկավար Վախթանգ Գոմելաուրին առաջարկել է Վրաստանի ներքին գործերի նախարարի թափուր պաշտոնը: 

Այնուամենայնիվ, երկրի զարգացման վեկտորի արմատական փոփոխություն չի սպասվում: Մինչդեռ՝ իրավապահ մարմինների և նրանց ղեկավարության գործունեությունն ավելի ու ավելի է քննադատվում: Ըստ վրաց բնակչության հարցման՝ տնտեսական անվտանգության անկման և գործազրկության խնդիրներից հետո երկրորդ տեղում է անվտանգության ուժերի աշխատանքից դժգոհությունը: Ավելին՝ հնարավոր է ներքին ճգնաժամի սրացում, ինչը բացատրվում է Թբիլիսիում ընդդիմության ցույցերով, որոնց հիմնական պահանջը պարզապես Գախարիայի հրաժարականն է հունիսի 20-ի բողոքի ապօրինի ծանր գործողությունների պատճառով:

Նման իրադարձությունները ևս մեկ անգամ շեղում են ուշադրությունը Վրաստանում Թուրքիայի էքսպանսիայի խնդրից, ինչն ավելի շատ տեղ է տալիս նրա գործունեության համար։

Դավիթ Տաբատաձե