Ադրբեջանի «խավիարային դիվանագիտությունը» հսկայական քայլերով նահանջել է, և հիմա Եվրոպայում մշակութային նախաձեռնություններ են փորձում հովանավորել. Հրաչ Վարժապետյան

Հայաստան-Արցախ ռազմաքաղաքական պայմանագիրը հեշտացնելու է  Արցախի միջազգային ճանաչման գործընթացը, և եվրոպացի քաղաքական գործիչներն այլևս չեն կարող ՀՀ-ի կողմից չճանաչումը որպես պատրվակ օգտագործել.  yerkir.am-ի հետ զրույցում ասաց Եվրոպայում գործունեություն ծավալող դաշնակցական քաղաքական և հասարակական գործիչ Հրաչ Վարժապետյանը:

- Հայաստան-Արցախ ռազմաքաղաքական պայմանագիրն ի՞նչ խնդիրներ է լուծելու Արցախի և Արցախի բնակչության համար միջազգային հարթակում:

-Այդ ռազմավարական պայմանագիրը, դաշինքը շատ է նպաստելու Արցախի անկախության միջազգային ճանաչման գործընթացին, եթե անգամ եվրոպական, արևմտյան պետություններն այդքան էլ հաշտ աչքով չնայեն դրան: Բայց մեր հարցերը մեզ են վերաբերում, մենք է, որ պետք է ճշտենք մեր առաջնահերթությունները: Մենք ասելով` նկատի ունեմ հայկական կողմին: Մեր շահերը վեր են ամեն ինչից: Այստեղ մեկ բան էլ կուզեմ նշել, որ խորքային առումով Հայաստան-Արցախ դաշինք դե ֆակտո արդեն իսկ գոյություն ունի, և հիմա պետք է այդ դե ֆակտո դաշինքը վերածել դե յուրեի: Այն, որ ՀՀ-ն տարեկան վարկ է տրամադրում Արցախին, որը ՀՀ ԱԺ-ի կողմից վավերացված է, այն, որ Արցախի Հանրապետությունը ներկայացուցիչ ունի Ֆրանսիայում, ԱՄՆ-ում, ՌԴ-ում, ՀՀ-ում, խոսում է Հայաստան-Արցախ դաշինքի դե ֆակտո գոյության մասին, բայց կրկնում եմ՝ այն պետք է դարձնել դե յուրե, որպեսզի ՀՀ-ի և Արցախի համար, աշխատանքային իմաստով, առավել հեշտ պայմաններ ստեղծվեն: Կա նաև հետևյալ հանգամանքը՝ նման դաշինքի կնքման դեպքում Բաքուն պիտի տասն անգամ մտածի` բանակցային գործընթացը շահարկելու, խաղի վերածելու և մեզ հետ խաղալու իմաստով: Այսինքն՝ Հայաստան-Արցախ պայմանագրի դեպքում Ադրբեջանը, բանակցությունները պատանդ պահելով, չի կարող շատ առաջանալ: Լավ իմանալով եվրոպական, հատկապես՝ ֆրանսիական դաշտը և ֆրանսիացիների տրամադրությունը` կարող եմ հաստատել՝ երբ նման դաշինք լինի, Արցախի անկախության միջազգային ճանաչման գործի վրա դրական է ազդելու, և այս դեպքում մեզ՝ Հայ դատի գործիչներիս համար, որ փորձում ենք ֆրանսիացի խորհրդարանականների հետ այս ուղղությամբ աշխատել,  աշխատանքը շատ ավելի կդյուրանա, և ամեն անգամ պատրվակ չի լինի այդ քաղաքական գործիչների համար, թե նախ ՀՀ-ն պետք է ճանաչի Արցախի անկախությունը կամ նման դաշինք ունենա, այսինքն՝ սրա բացակայությունն այլևս որպես պատրվակ չի օգտագործվի: 

-Հայաստան-Արցախ ռազմաքաղաքական դաշինքը, ըստ էության, դիվանագիտական փաստաթուղթ է, ուստի այն նաև ռիսկեր է պարունակում, հնարավոր հակասցենարները հաշվի առնվե՞լ են կամ առնվելո՞ւ են:

-Այո, հակասցենարներ կարող են լինել` դիվանագիտական հակասցենարներ, այլ հատուկ բան չեմ տեսնում, որ կարող է լինել: Բաքուն արդեն առավոտից իրիկուն ռազմական սպառնալիքներ է հնչեցնում՝  այս պայմանագիրը կնքված է, թե` ոչ:

-ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահող երկրներից որևէ հակազդեցություն բացառվո՞ւմ է, օրինակ՝  Ֆրանսիայից:

-Կրկնում եմ՝ շատ հաշտ աչքով կարող է չնայեն, բայց դրանք մեր շահերն են, և մենք պետք է կարողանանք նաև շրջանցել ու դուրս գալ այն բանից, թե ի՞նչ պիտի մտածեն, ինչպե՞ս պիտի հակազդեն, հակառակ դեպքում՝ չենք կարող մեր շահերը պարտադրել: Մինչդեռ` այլևս պետք է մեր շահերը պարտադրվեն, և Հայաստան-Արցախ դաշինքը կարող է այդ իմաստով հայկական կողմին մեծ ծառայություն մատուցել:

-Անդրադառնանք Ցեղասպանության հետևանքների վերացման և հատուցման հարցին, գործընթացին, որը պետք է դառնա օրակարգային՝ իհարկե, հետևում չթողնելով միջազգային ճանաչման խնդիրը: 

-Կարծում եմ, որ  հատուցման թղթածրարն առաջին հերթին համահայկական մակարդակի պետք է բարձրացնել: Հայությունը Ցեղասպանության ճանաչման գծով որոշ հանգրվաններից հետո դարձավ միահամուռ և միաձայն, և այսօր չկա հայկական կողմ, որն այլ բան խոսի, բոլոր կողմերը, բոլոր հոսանքները ճանաչման գծով նույն տեսակետն են պաշտպանում, սակայն հատուցման մասով նույն բանը չէ: Այս պարագայում կան տարբերություններ, զգայունություններ, անգամ՝ բացասական տրամադրություններ, և այս ամենը նախ ներսում պիտի հարթենք:

-Սփյուռքո՞ւմ էլ այս հարցում տարաձայնություններ կան:

-Անպայման, և սա չի վերաբերում Հայաստան-Սփյուռք տարաձայնություններին: Առաջին հերթին Սփյուռքի ներսում՝ քաղաքական հոսանքների միջև  կան տարաձայնություններ՝ երբեմն` տրամաբանված, երբեմն` անտրամաբանական, բայց մեզ համար հատուցման խնդիրն ընդհանուր փաթեթ է՝ հողային, բարոյական, ֆինանսական: Ճանապարհը երկար է, ապագայում ճանապարհ ունենք կտրելու ներազգային ճակատում, որպեսզի հատուցման գաղափարախոսության շուրջ ներազգային և համազգային կացություն ստեղծվի, որից հետո մեր աշխատանքը միջազգային իմաստով կհեշտանա: Այստեղ կա նաև Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացի շարունակականության խնդիր, և բացարձակապես չի նշանակում, որ այն պիտի դադարի, մի կողմ դրվի և առաջնահերթությունը տրվի հատուցմանը: Նման բան չկա, և հետո` մեկը մյուսով և' պայմանավորված չէ, և' պայմանավորված է: Միջազգային ճանաչման գործընթացն արդեն բավականին երկար ճանապարհ է անցել, և այդ ընթացքը պիտի շարունակվի: Պահի թելադրանքով կճշտվեն առաջնահերթությունները, և չենք կարող ասել, որ հասել ենք վերջնագծին, քանի որ դեռ կան պետություններ, որոնք չեն ճանաչել Ցեղասպանությունը՝ ԱՄՆ, Մեծ Բրիտանիա, Իսրայել, որտեղ պիտի շարունակել ճանաչման աշխատանքները: Այնպես որ՝ մեկը մյուսով պայմանավորված չէ: 

-Վերջին տարիներին Թուրքիայի նկատմամբ եվրոպական երկրների, օրինակ՝ Ֆրանսիայի վերաբերմունքը փոխվե՞լ է կամ ի՞նչ էվոլյուցիա է ապրել, ըստ այդմ՝ նաև Հայկական հարցի նկատմամբ: 

-Խնդիրը երկու ուղղություն ունի: Արևմտյան պետությունները, այս պարագայում հատկապես Ֆրանսիան, որի քաղաքականությանը լավ եմ տիրապետում և կարող եմ ֆրանսիական մոդելի մասին խոսել, այն վայրկյանին, երբ իրենց շահերը համընկնեն Թուրքիայի շահերի հետ, բնականաբար, մեր հարցերը կմղվեն երկրորդ պլան: Իհարկե, Ֆրանսիայի պարագայում լուսանցք չեն գցվի, այդ բարեբախտությունը Ֆրանսիայի դեպքում կա, որովհետև այնտեղ Հայ դատի աշխատանքները երկար ճանապարհ են անցել, ուստի ամեն անգամ տեսնում ենք, որ Ֆրանսիան մեխն ավելի խորը կխրի Թուրքիայի ճակատն այս հարցում՝ Ցեղասպանության ճանաչումից անցնելով տարբեր օրենքների և որոշումների կայացման դաշտը. վերջինը նախագահ Մակրոնի՝ ապրիլի 24-ը Ֆրանսիայում Հայոց ցեղասպանության հիշատակի ազգային օր հռչակելու մասին հրամանագիրն էր: Այս իմաստով լուսանցքային չի դառնա Հայկական հարցը, բայց ընդհանուր համատեքստում կարող է երկրորդ պլան մղվել: Իսկ այն օրը,  երբ Ֆրանսիայի և Թուրքիայի հարաբերությունները նրանց շահերի, Սիրիայի հարցի, փախստականների օրակարգի կամ այլ պատճառով վատթարանան, հայկական թղթածրարն ինքնաբերաբար առաջ  կմղվի: Սա կա, և պետք է հասկանանք, որ այս հարցը միշտ էլ պիտի շահարկվի, բայց սրա մեջ միայն ժխտական բան չպետք է տեսնել, այլ մենք այդ շահարկումներից պիտի օգուտներ քաղենք: Մենք այս տրամաբանության մեջ ենք հարցերը դիտարկում, և ամեն անգամ, երբ Եվրոպայում, հենց` Ֆրանսիայում, Հայկական հարցի` երկրորդ պլան մղվելու խնդիր է լինում, կազմակերպությունները, որոնց առաջնագծում Հայ դատի գրասենյակն է, շատ արագ և կազմակերպված հակազդեցություն են ցուցաբերում, որը, անպայման, իր արդյունքն ունենում է: 1965-ից հետո ամեն տեղ սկսեցին Հայ դատի հանձնախմբեր կազմավորվել, որպեսզի Հայ դատի քարոզչական աշխատանքներն առաջ ընթանան, և մինչ այսօր եղած սերունդների ճակատի քրտինքը կա այս աշխատանքներում, և այս աշխատանքների շնորհիվ է, որ այսօր արևմտյան պետություններից շատ բան ենք ստացել: 

-Հայկական լոբբիստական կազմակերպությունները չպե՞տք է վերաիմաստավորեն իրենց աշխատանքը, մարտավարությունը՝ հաշվի առնելով այսօրվա աշխարհի` արագ փոփոխվելու փաստը, պե՞տք չէ մարտավարությունը համապատասխանեցնել այսօրվա աշխարհի պահանջներին, չափանիշներին, մարտահրավերներին:

-Ես ասացի, որ Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը պետք է շարունակվի, որը պայմանավորված չէ հատուցման թղթածրարով, բայց մենք այսօր գործում ենք նաև Արցախի անկախության միջազգային ճանաչման դաշտում, որի համար ևս Հայ դատի կողմից մեծ աշխատանքներ են տարվում: Հայ դատի աշխատանքները միայն Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումով չեն պայմանավորված, ինչպես ասացի՝ պահի թելադրանքով առաջնահերթությունները կարող են փոխվել, միայն մեկ ուղղությամբ չէ, որ աշխատանքներ են տարվում: Արցախի անկախության միջազգային ճանաչման գործընթացը Հայ դատի լոբբիստական  կազմակերպություններն արդեն իսկ սկսել են ԱՄՆ-ում, Եվրոպայի տարածքում և Միջին Արևելքում: 

-Մենք միշտ ասել ենք, որ Ադրբեջանը քարոզչության վրա լուրջ գումարներ է ծախսում, եվրոպացի պատգամավորներ է «գնում», և քանի որ Հայաստանը չունի այդ գումարները, քարոզչական դաշտում զիջում է նրանց: Այսօր ի՞նչ մակարդակի վրա է Եվրոպայում Ադրբեջանի «խավիարային դիվանագիտությունը»՝ հաշվի առնելով, որ տարիներ առաջ այս առումով շատ գործեր բացահայտվեցին: Գուցե ա՞յլ մարտավարություն են որդեգրել:

- Որոշ բաներ փոխվել են Ադրբեջանի և Ֆրանսիայի, Ադրբեջանի և եվրոպական երկրների  հետ հարաբերություններում, ինչը պետք է  դիտարկել միջազգային քաղաքական, ինչպես նաև Ադրբեջանի և Թուրքիայի հարաբերությունների համատեքստում: Երկրորդ՝ Եվրոպայում լուրջ խնդիրներ կան նաև Թուրքիայի հետ՝ կապված գաղթականների թղթածրարի հետ: Այս բոլորը որոշ չափով արգելակում է ադրբեջանական քարոզչությունը: Իհարկե, կա նաև Սիրիայում, Իրաքում Թուրքիայի դերակատարության փաստը, որը հակասում է եվրոպական երկրների վարած քաղաքականությանը: Այո, տարիներ առաջ Ադրբեջանի «խավիարային դիվանագիտության» ակտիվ շրջան էր, սակայն այսօր հսկայական քայլերով նահանջել են: Փոխարենը Ադրբեջանը փորձում է այլ հնարքներ բանեցնել Եվրոպայում, թեև այնքան էլ չեն հաջողում, բայց նրանց այս կարողականությունը չպետք է անտեսենք: Օրինակ՝ հիմա Ադրբեջանը սկսել է  Եվրոպայում, Ֆրանսիայում մշակութային նախաձեռնություններ հովանավորել, որոնց շրջանակում Լուվրի թանգարանին են նվիրատվություններ արել: Այս ձևով են հիմա փորձում քարոզչական քայլեր անել, բայց եվրոպացի պատգամավորների հետ ուղղակի աշխատանքը դադարեցված չէ, դա միշտ էլ կա, միշտ էլ լինելու է: Միշտ էլ պիտի լինեն եվրոպացի քաղաքական գործիչներ և պատգամավորներ, որոնք ընկնելու են ադրբեջանական թակարդը կամ տարվելու են այդ քաղաքականությամբ: Ֆրանսիայի պարագայում նման դեպքերը «մեղմացել են»՝ պայմանավորված երկու երկրների միջև ոչ փայլուն հարաբերություններով: Իհարկե, ռազմական համագործակցության հարթությունում Ֆրանսիան շարունակում է Ադրբեջանին դրոններ և արբանյակներ վաճառել, ինչը «երկու չափ, երկու կշռի» տպավորություն է ստեղծում: Այս հարցը Ֆրանսիան տեղավորում է տնտեսական համատեքստում, բայց պիտի ասեմ, որ սրա հետ կապված հզոր հակազդեցություն է լինում ֆրանսահայ համայնքի կողմից, որոնց առաջատարներից է Հայ դատը: Ֆրանսիայում գործում է նաև Ֆրանսահայ կազմակերպությունների համակարգող խորհուրդ (CCAF), որի համանախագահներից մեկը ՀՅԴ Բյուրոյի մեր ընկերն է՝ Մուրադ Փափազյանը, և նրանց միջոցով է, որ այսօրինակ հարցերի դեպքում համայնքի անունից պատնեշ ենք փորձում դնել, հակազդել: Իհարկե, այդ ամենի կորիզը Հայ դատի գրասենյակն է, և Հայ դատի մեքենան է, որ քարոզչական իմաստով  աշխատանքներն առաջ է տանում և փորձում տեղափոխել դրանք գործնական, քաղաքական հարթություն: Երկու կողմերին գոհացնելու` եվրոպական, արևմտյան քաղաքականությունը նոր չէ. մի տեղ Թուրքիային փորձում են սիրաշահել, հետո ցուցադրական հզոր քայլեր են անում նրա դեմ: Վերջին օրինակը Մակրոնի հրամանագիրն էր` Ցեղասպանության հետ կապված, Ֆրանսիայի վարչապետ Էդուար Ֆիլիպի՝ ապրիլի 24-ին Փարիզում Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին նվիրված արարողությանը մասնակցելը: Այս ձևով փորձում են հավասարակշռել երկու կողմերի հետ հարաբերությունները: Մյուս կողմից՝ Ֆրանսիան հաշվի է առնում կես միլիոնանոց հայ համայնքին, որոնք առաջին հերթին Ֆրանսիայի քաղաքացիներ են, այսինքն՝ հայ համայնքի անդամներն իրենց պապերի ժառանգությունը պահանջում են որպես Ֆրանսիայի քաղաքացիներ` այդ երկրի օրենքի շրջանակում: Սա թուրքական շրջանակների դեպքում չկա, որը մեզ համար լուրջ առավելություն է: Դա լավ գիտեն թուրքական շրջանակները: Երբ ասում եմ՝ թուրքական, նաև ադրբեջանականը նկատի ունեմ: Այս առումով նրանք բավականին նեղ կացության մեջ են հայտնվում: Այսօր թուրքերը փորձում են մեզ նմանվել և մեր քաղաքականությունը վարել, հատկապես` երբ այսօր Եվրոպայում և Ֆրանսիայում նրանց թիվը սկսել է աճել, կամաց-կամաց կազմակերպվող համայնքի փորձեր են անում, բայց Ֆրանսիայում մեր հարյուր տարվա կենսափորձը կա, որը թուրքերը չունեն, բացի այդ` երկրի քաղաքակրթությանը, մշակույթին, առհասարակ, ֆրանսիական պայմաններին մերված լինելու խնդիր ունեն: Մեզ համար շատ կարևոր է մերված լինելը, բայց ոչ` ձուլվելը: Մեզ համար կարևոր է ինտեգրվելը, որը թուրքերը չունեն, քանի որ հսկայական քաղաքակրթական, մշակութային, կրոնական տարբերություններ ունեն Ֆրանսիայի հետ: Մինչդեռ` ֆրանսահայ համայնքը քաղաքական առումով իրապես հասուն և կազմակերպված համայնք է, 100 տարվա համայնք՝ իրար հաջորդող սերունդների:

-Ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստան-Սփյուռք հարաբերությունները, և Սփյուռքի նախարարության փակումն ի՞նչ խնդիրներ է այսուհետ առաջացնելու, կամ ի՞նչ հարցեր է դժվար լինելու լուծել:

-Սփյուռքի նախարարության փակումը բարոյական իմաստով ծանր է առաջին հերթին սփյուռքահայ զանգվածի համար, բայց նաև հուշում է  ՀՀ քաղաքական մտածողության մեջ վտանգավոր փոփոխության առկայության մասին, որովհետև մեզ համար, հատկապես՝ Դաշնակցության, համահայկական և համազգային մտածողությունը ոչ թե առաջնահերթություն է, այլ նախապայման: Մենք մեր սերունդները դաստիարակում ենք համազգային մտածողությամբ, որից հետո միայն` կուսակցական: Հիմա ես համազգային մտածողության առումով ՀՀ իշխանությունների մեջ թերացումներ եմ նկատում, և այդ թերացումը ցուցանիշ է համազգային ու համահայկական մտածողության նկատմամբ նրանց վարած քաղաքականության: Այս հարցն այլ կերպ չեմ կարող տեսնել: Երբ  Սփյուռքի հարցերով զբաղվող հատուկ նախարարություն չկա, հանձնակատարը չի հասցնելու դա անել: Խորհրդային միության ժամանակ կար Սփյուռքի հարցերով զբաղվող կոմիտե, հիմա մենք, կարծես, այս տրամաբանությանն ենք վերադառնում, այսինքն՝ առաջ գնալու փոխարեն, 50 տարով հետ ենք գնում, որը ոչ միայն արդյունք չի տալու, ավելին՝ հակառակ արդյունքն է ունենալու Սփյուռքում: Հատուկ նախարարության գոյությունն անհրաժեշտություն է, որպեսզի հնարավոր լինի Սփյուռքի բոլոր հարցերը կանոնակարգել, իսկ փակումը իշխանությունների կողմից ծրագրված քաղաքականություն է՝ նեղացնելու համահայկական մտածողությունը: 

-Ձեզ համար` Սփյուռքում, հասկանալի՞ է Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հարցում ՀՀ այսօրվա իշխանությունների դիրքորոշումը, և ինչպե՞ս է ընդունվում «ՀՀ-ի ժողովուրդ, Արցախի ժողովուրդ, Ադրբեջանի ժողովուրդ» ձևակերպումը, նաև՝ մի քանի անգամ օգտագործված «գործընկերը»՝ ուղղված  Ադրբեջանին:

-Տերմիններն արտահայտում են քաղաքական հստակ մտածողություն: Ես կտրականապես մերժում եմ այդ նոր տերմինները: Նախ՝ ինձ համար գոյություն չունի Արցախի ժողովուրդ, ՀՀ-ի ժողովուրդ, Սփյուռքի ժողովուրդ, ինձ համար գոյություն ունի հայ ժողովուրդ: Այս նոր տերմիններով ՀՀ իշխանությունները որոշ հաջողություններ «ջրում են», որոնք ամրագրված էին Համահայկական հռչակագրում: Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանին «գործընկեր» համարելուն, ես անգամ հակառակորդ բառը չեմ ընդունում, նա մեր թշնամին է: Ադրբեջանը և Թուրքիան պիտի շարունակեն մնալ մեր թշնամին այնքան ժամանակ, քանի դեռ չեն հատուցել մեր բոլոր իրավունքները: Բառեր օգտագործելիս չպետք է վախենանք, անգամ՝ դիվանագիտական մակարդակում: Իսրայելը և Պաղեստինը դարավոր թշնամիներ են, և Իսրայելը` վարչապետի մակարդակով, Պաղեստինին թշնամի է անվանում: Մենք նույն իրավիճակի մեջ ենք: Հակամարտության խաղաղ կարգավորում հնարավոր չէ այնքան ժամանակ, քանի դեռ կարգավորված չէ իրավունքի խնդիրը: Նախահարձակն Ադրբեջանն է եղել, մենք մեր իրավունքներն ու հողն ենք պաշտպանում: Հիմա այստեղ ի՞նչ գործընկերոջ մասին կարող է խոսք լինել կամ ի՞նչ վստահության: Եթե դիվանագիտական բառամթերքում պիտի բառեր օգտագործենք, որ հաճույք պատճառենք ՄԽ-ին կամ միջազգային ընտանիքին, դա ոչ թե հաճելի է դիտվում, այլ՝ որպես տկարություն: Ինչո՞ւ Ադրբեջանը մեզ «գործընկեր» պիտի չասի, բայց մենք` պիտի: Դիվանագիտության մեջ կարող ենք կիրառել «բանակցող կողմ» ձևակերպումը, բայց ոչ` գործընկեր: Ինչ վերաբերում է մտահոգություններին, ապա քանի դեռ Արցախի հարցով թղթածրարի հետ կապված կոնկրետ հայտարարություն չի արվում երկրի առաջին դեմքի կողմից, բնականաբար, կմնամ վերապահ: Պետք են ոչ թե հայտարարություններ, այլ հստակ և ապահովեցնող քայլեր, որոնք կհանգեցնեն Հայաստան-Արցախ ռազմաքաղաքական դաշինքի կնքման, որը չենք տեսնում:

-Սփյուռքում անցյալ տարի բավական աջակցություն կար ժողովրդական շարժմանը` «թավշյա հեղափոխությանը», մեկ տարի անց ի՞նչ տրամադրություն է տիրում, կա՞ն տրամադրվածության փոփոխություններ:

-Հայաստան երկրի և պետության նկատմամբ ոչինչ չի փոխվել, որովհետև Սփյուռքի հայի հայրենասիրությունը պայմանավորված չէ իշխանություններով և դրանց փոփոխությամբ: Ես սփյուռքահայ եմ, ծնվել և մեծացել եմ Սփյուռքում ու Լևոն Տեր-Պետրոսյանի, Ռոբերտ Քոչարյանի, Սերժ Սարգսյանի կամ Նիկոլ Փաշինյանի համար չէ, որ հայրենասեր եմ դարձել: Ես մեծացել եմ Սփյուռքում, երբ հայրենիք հասկացությունը մեզ համար բռնազավթված էր՝ խորհրդային ժամանակներում, արգելված պտուղ էր: Իսկ Սփյուռքի երազած Հայաստանը բարգավաճ, օրենքի երկիր Հայաստանն է, դաշնակցական մարդու երազած Հայաստանն ամբողջական Հայաստանն է, որից հեռու ենք, բայց որի համար կշարունակենք պայքարել, եթե նույնիսկ սա շատերի համար ռոմանտիկ դիտվի, բայց մենք մեր ռոմանտիկ հասկացությամբ պիտի շարունակենք մեր հավատամքն առաջ տանել: Ի վերջո, այդ նույն ռոմանտիկ հասկացության արդյունք էր Մայիսի 28-ը, Առաջին Հանրապետությունը, որի շարունակությունը մեր ներկայիս հայրենիքն է:

Զրուցեց Մարիամ Պետրոսյանը