Մալխասի հին և միշտ նոր կտակարանը

Մալխասի յայտնի հատորաշարը վերստին լոյս կը տեսնէ Պէյրութի մէջ Համազգայինի «Վահէ Սէթեան» Հրատարակչութեան նախաձեռնութեամբ արդի տպագրական արուեստի բոլոր պերճագեղ յատկանիշներով։ Եւ ես կը յուսամ գտնուիլ զայն պատուիրողներու առաջին խումբին մէջ։ Եւ ասիկա՝ ոչ այն պատճառով, որ կ՚ուզեմ օգտուիլ ծանուցուած զեղջէն, այլ այն պատճառով, որ մեր տան մէջ այս հատորաշարը առեղծուածային կենսագրութիւն մը ունի։ Իմ լուսահոգի հօր՝ Գրիգոր Արմենեանի գրադարանէն մեզի անցած են Մալխասի գործին առաջին հրատարակութիւնները։ Այնուհետև մենք բախտը ունեցած ենք ձեռք ձգելու «Զարթօնք» վիպաշարի բոլոր յաջորդական հրատարակութիւնները։ Առեղծուածը այն է, որ այսօր անոնք չկան...

Անոնք չքացած են մեր գրադարանէն...Մեր հետզհետէ ծաւալող գերդաստանի նորահաս սերունդներն են, որ տարած են զանոնք։ Անոնց էջերը յոգնած են և գունաթափ։ Անոնք կարդացուա՛ծ են։ Անոնք պատմուած են իրարու։ Անոնք խլուած են ձեռքէ ձեռք։ Անոնք խմուած են անյագ ծարաւով։ Եղաւ նոյնիսկ ժամանակ, որ մեր տան հերոսուհիներէն մէկը մերժեց հայերէնի իր դասագիրքը գործածել և պնդեց, որ ինք կ՚ուզէր Մալխասի վէպը գործածել որպէս դասագիրք...

Ես կը յիշեմ անցեալ դարու քառասունական և յիսունական թուականներու Սփիւռքի մեր գրական միջավայրը։ Օրուան բոլոր գրականագէտները -- ներառեա՛լ Յակոբ Օշականը -- մեծ դժուարութիւն ունէին Մալխասը ընդունելու հայ գրականութեան մեհեանէն ներս։ Իսկ Մալխաս կը թուէր անտարբեր մնալ այս վճիռին հանդէպ։ Ինք գրեց յամառօրէն։ Ինք գիտէր, որ զինք կոչողը հայոց նորօրեայ դիւցազնավէպի չմեռնող ձայներն էին։ Ինք գրեց վիպելու թէկուզ անվարժ գիտութեամբ։ Գրեց ու վերակենդանացուց այն հրաբուխը, որուն կրակներէն անցած էր նաև ինք։ Գրեց և քանդակեց անմոռանալի դէմքերը Լևոնին, Առիւծ Գևոյին, Թոփալ Սատանային և բոլոր միւսներուն, որոնք այսօր ևս խենթօրէն կ՚ապրին այս ոգիներու մատեանին մէջ։ Կ՚ուզէք Երևա՞նը տեսնել Սարդարապատի նախօրեակին, պիտի բանաք այս մատեանին էջերը։ Կ՚ուզէք գտնել հետքերը ձեր նախապապերուն, պիտի բանաք այս հրեղէն տոմարը։ Կ՚ուզէք գիտնալ, թէ ինչպէ՞ս հասանք հոս և թէ ու՞ր պիտի երթանք ասկէ անդին, պիտի կանգ առնէք Հանրապետութեան Հրապարակի մայթերէն մէկուն վրայ և Մալխասի աչքերով նայիք հայոց մայրաքաղաքի թաւալող կեանքին և փնտռէք իմաստը և այն խօսքը, որ Թումանեանի բառերով մենք դեռ «տի ասենք աշխարհին և պիտ դառնանք էն երկիրը ուր ձգտում է մեր հոգին»...

Մի՛շտ կեցցէ Մալխասը և իր այս մեծ կտակարանը։ Ան Մալխասին սրտաբուխ նուէրն է քեզի, հրա՛շք ժողովուրդ։

Կարօ Արմենեան

 Փետրուար 26, 2019 Ուաշինկթըն