«ԱՇԽԱՏԱՆՔ», Վան, 1915, թիւ 16-215, մայիսի 9
ՀԱՅ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԻՆ
Քաղաքացիներ,
...Դարերեու ստրկութեան եւ քաղաքական ճնշումներու վախճանն է, որ մենք կ’ապրինք այս օրերուն, հայ ժողովուրդի շինարար եւ ստեղծագործող ոգիի ծնունդն է, որ մենք կը տօնենք այժմ:
Ռուս զօրքերու հրամանատարը, Գեներալ Նիկօլաեվ գնահատելով Վասպուրականի հայ ժողովուրդի հերոսական ջանքերը թուրք կառավարութիւնը անզօր դարձնելու իր ազգասպան քաղաքականութեան մէջ եւ հաւանելով հայ ժողովուրդի ազգային կուլտուրական ձգտումները բարեհաճեցաւ 7 մայիս 1915, համար 16 մասնաւոր հրամանագրով ինձ նշանակել քաղաքի եւ շրջանի կառավարիչ, եւ կազմակերպել նոր գործը, իր բոլոր ճիւղերով:
Այսօր արդէն կազմակերպուեցանոստիկանական, դատական, գիւղատնտեսական-գաղթականական, քաղաքապետական եւ այլ վարչութիւններ:
Ասով կը յայտարարեմ ամբողջ ժողովուրդին, որ նոր կառավարութիւնը կազմակերպուած ըլլալով, անհրաժեշտ է բոլոր գործերու համար դիմել նոր կառավարութեան յանձնախումբերուն քաղաքի եւ շրջակայքի մէջ բնականոն վիճակ ստեղծելու համար:
Ներկայ պատմական պատասխանապու օրերուն մէջ հայ ժողովուրդը միայն մէկ նշանաբան պիտի ունենայ-համախմբվիլ ամբողջ եռանդով կառավարութեան շուրջը, վերակազմակերպելու համար կեանքը քաղաքի ու շրջանի մէջ-արժանի լինելու քառորդ դարէ աւելի մղած պայքարի մէջ ընկած հերոսներու յոյսերուն եւ յիշատակին ու միշտ բարձր պահելու համար հայ ազգի կուլտուրական պաշտօնի գիտակցութիւնը Փոքր Ասիոյ այս ծայրագաւառին մէջ:
Ռուս Գեներալը մեր այս յոյսերու լիակատար գիտակցութեամբ էր, որ հայ ժողովուրդի եւ իմ հանդէպ ցոյց տուաւ այդ մեծ վստահութիւնը:
Քաղաքացիներ ձեզ կը մնայ մեր այդ հաւակնութեանց եւ յոյսերուն ընդառաջ գնացող յաղթական բանակի եւ գեներալի վստահութիւնը բացարձակապէս արդարացնել եւ աւելի ու պատրաստ գտնուիլ:
Վանի շրջանի կառավարիչ
1915, մայիս 8
ԱՐԱՄ
ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՎՐԷԺԻ ՄԸ ԱՆՄՈՌԱՆԱԼԻ ՕՐԵՐ
ՀԱՅ ԿԱՄԱՎՈՐՆԵՐՈՒ ԵԻ ՌՈՒՍ ԲԱՆԱԿԻ ՄՈՒՏՔԸ Ի ՎԱՆ
Ապրիլի 7էն մինչև մայիս 3 Վանի հայ մարտիկներու մղած փառաւոր ու հերոսական պայքարէն ետք 600 տարուայ թուրք ջարդարար կառավարութիւնը տեղի տուաւ եւ փախաւ ամբողջ թուրք ազգաբնակութեան հետ, հայ քաջերու ձեռքը թողելով իր թնդանոթները, ռազմամթերքը եւ իր ամբողջ ստացուածքը: Այս պատմական անմոռանալի յաղթանակէն երկու օր ետք մայիս 5ի իրիկուն հայ մարտիկներ պատիւ ունեցան ընդունելու ռուս բանակի յառաջապահ հայ կամավորներու ջոկատներ և յաջորդ օրն ալ ռուս բանակը:
ՅԱՊԱՂԵԼԸ ՅԱՆՑԱՆՔ Է
Երբ այսօր նոր փաստերը հաստատում են, որ հայաջնջման սիստեմը Թիւրքահայաստանում առաջ է տարւում թիւրք կենտրոնական կառավարութեան թելադրանքով ու բացարձակ կամքով, մեզ հայերիս մնում է մեծ ցաւի առաջ ոչ թէ ընկճւել, այլ արիանալ և էլ աւելի եռանդուն ու կտրուկ միջոցների դիմել, որպէսզի հնար եղածին չափ պակասեցնել կարողանանք անմեղ զոհերի թիւը:
Հեռագիրները արդէն հաղորդում են, որ Ամերիկայի Միացեալ Նահանգների կառավարութիւնը առանձին նոտայով դիմել է թիւրք և պարսից իշխանություններին զգուշացնելով, որ պատասխանատու է ճանաչելու քրիստոնեայ խաղաղ ազգաբնակութեան նոր ջարդերի համար:
…արտաքին միջամտութիւններն ու ճնշումներն հազիւ թէ լուրջ հետևանքներ տան, հազիւ թէ չէզոք պետությունները կարողանան ընդհանուր կոտորածի առաջն առնել, այն էլ ներկայ պայմաններում, երբ ամբողջ Թիւրքիան գազազած և պատերազմի շնչով է բռնւած: Եթէ նոյնիսկ բացատրութեան կամ արդարանալու կարիք լինի, Թուրքիայի համար դժվար չէ կրկնել հին ֆորմուլը. «Հայերը ապստամբուեցին, մենք էլ պատժեցինք»…