Թուրքերը տեղահանված կանանց ու երեխաներին կամրջից նետում էին գետը

Մխիթար Միրզոյանի վկայությունը

1916 թ., Բիթլիս

Ցեղասպանությունը վերապրած Մխիթար  Միրզոյանը պատմում է, որ 1914-ի հուլիսին Տոփից  զինվորագրել են 18-45 տարեկան բոլոր տղամարդկանց: Բացի այդ` վառել են բոլոր նրանց տները, ով չի ներկայացել զինվորագրմանը, բռնաբարել նրանց կանանց: Ոստիկանների մտրակներին ենթարկվելով՝ գյուղում մնացած կանայք ու երեխաները տեղահանվել և քշվել են դեպի Սղերդ, որի ճանապարհին կամրջից բոլորին գետն են նետել: Կանանցից և երեխաներից տասին գերի են տարել Ալբերդ գյուղ և մահմեդականացրել:

«1914 թ. յուլիսի վերջերը Տոփէն զինուոր տարին 18-45 տարեկան բոլոր տղամարդիկը: Ոևէ զինուորացու եթէ ատենին չներկայանար, ոստիկանները կը վառէին անոր տունը` տան մէջ եղած-չեղածովը հանդերձ: Կը գրաւէին անոր բոլոր ստացուածքը և կը բռնաբարէին անոր կինը: Օրինակ` վանեցի միւրտիր Շևքէթ էֆէնդին վառել տուաւ Ասլան Ամիրխանեանի եւ Յովհաննէս Սահակեանի տուները, գրաւեց անոնց ստացուածքը և ոստիկաններու քմահաճոյքին յանձնեց անոնց կիները:

1915 թ. մայիսի 17-18-ին 1000 քիւրտեր` ղեկավարութեամբ ալաշկերտցի Ֆարխօ և Սլէման աղաներու, յարձակեցան Տոփի վրայ: Գիւղին տղամարդիկը բոլորը նախապէս լեռները քաշուած ըլլալով` խուժանը տասը մարդ միայն գտաւ գիւղին մէջ և իրարու կապելով` սպաննեց: Լեռը ապաստանած 28 մարդերը տասը օր սոված մնալով` իջան Խարթ անուն հայ գիւղը, ուր կը գտնուէր Նասլ էֆէնդին (պիթլիսցի), որանոնցմէ 18 հոգի ղրկեց Պիթլիս և մնացած տասը տոփեցիները տասնեակ մը խարթցիներու հետ 40 օր հոն սպասելէ ետք, Նասլ էֆէնդիի ծառաներէն մէկը՝ Հաճօ, լուր տուաւ անոնց, թէ վաղը կառավարութեան հրամանով ձեզ պիտի կոտորեն: Այս լուրին վրայ անոնք փախան, և փախչելու միջոցին 5 հոգի սպաննուեցան անոնցմէ:

Գիւղին մէջ մնացած բոլոր կիները և երեխաները ոստիկաններու մտրակներու հարուածին տակ տեղահանուեցան և քշուեցան դէպի Սղերդ, ուր կամուրջէ մը գետը նետուած են բոլորը: Կիներէն և երեխաներէն տասը անձ գերի տարուեցան Ալբերդ գիւղը և հոն մահմեդականացուցած են զանոնք:

Տոփեցի Սալուէ անունով կինը իր աչքով տեսեր է նոյն գիւղի ռէս Կիրակոսի և Տէր Մովսէս քահանայի սպաննուիլը լերան վրայ (նոյն գիւղին լեռը): Նախ հրացանով զարկին և յետոյ դաշոյնով և քարով անոնց գլուխերը ջախջախեցին, ռէսին մարմինը կտոր-կտոր ըրին»:

ՀԱԱ, ֆ. 227, ց. 1, գ. 423, թ. 29 և շրջ., բնագիր, ձեռագիր:

Հայոց ցեղասպանությունը Օսմանյան Թուրքիայում. Վերապրածների վկայություններ, փաստաթղթերի ժողովածու, հ. 2, Բիթլիսի նահանգ, ՀԱԱ, Երևան, 2012, էջ 76 – 77:

 Աղբյուրը՝ armeniangenocide100