Ակտիվիստ` մի քանի ժամվա համար նախատեսված դե՞ր, թե՞ կենսաձև

Մաշտոցի պուրակ, Վիշապների այգի, պարտադիր կենսաթոշակային, տրանսպորտի թանկացում, «Շրջանառության հարկի մասին» ՀՀ օրենք... Սրանք այն խնդիրներն են, որոնց լուծման համար հարյուրավոր մարդիկ ոտքի կանգնեցին: Ամեն անգամ, երբ ակտիվիստների պայքարը, այս կամ այն հարցի հետ կապված, հաջողում է' քաղաքացիական ակտիվիզմի դերը, կարծես, վարագույրից փոքր-ինչ այս կողմ է մղվում, բայց, միևնույն ժամանակ, ակտիվիստի յուրաքանչյուր թերացումը կամ սխալը կարող է ուղղակի պարտության տանել:

Ակտիվիստ և քաղաքացիական ակտիվիզմ' ե՞րբ, ո՞ր դեպքերում են մարդիկ որոշում պայքարել, ինչո՞ւ է հանկարծ, հարցին լուծում չտրված, պայքարը մարում, կարելի՞ է դիտարկել ակտիվիզմը որպես սոցիալական դեր: Այս և շատ այլ հարցերի վերաբերյալ yerkir.am-ը զրուցել է «Թրանսփարենսի ինթերնեշնլ» հակակոռուպցիոն կենտրոնի հաղորդակցության համակարգող Արթուր Ավթանդիլյանի հետ:

-Ի՞նչ ասել է ակտիվիստ, ակտիվիստ' որպես սոցիալական դեր, գոյությո՞ւն ունի:

-Մեր օրերում ակտիվիստ հասկացությունը բավականաչափ ուռճացված է և այնքան էլ չի համապատասխանում այն գործառույթին, որը բնութագրելու համար այն կիրառվում է: Ակտիվիստ ասելով' շատերը հասկանում են  որոշակի մասնագիտություն կամ զբաղմունքի ձև, որին նվիրում ես օրվա մի մասը, իսկ մնացած մասը' զբաղվում ուրիշ գործերով: Իմ պատկերացմամբ' դա բավականաչափ նեղ և ոչ այդքան ճշգրիտ ձևակերպում է, քանի որ ակտիվ քաղաքացի լինելը պետք է կենսաձև լինի' արտաքին աշխարհին, երևույթներին վերաբերվելու և որոշակի արձագանք տալու «վիճակ»: Այլ կերպ ասած' դու ոչ թե պարտավորություն ունես' օրական 2 ժամ կռիվ անելու այսինչի կամ այնինչի դեմ, այլ օրվա բոլոր իրավիճակների ընթացքում պետք է ապացուցես, որ ունես այն սկզբունքները, որոնք հայտարարագրել ես: Այդ տեսակետից ակտիվիզմը որոշակի կենսափիլիսոփայություն է, որոշակի սկզբունքների անընդհատ իրագործում:

-Ի՞նչ սկզբունքով է որոշվում' ո՞ր դեպքին անդրադառնալ, ոտքի կանգնել ու պայքարել, որի՞ն' ոչ:

-Մեր կյանքում, մանավանդ հիմա, անընդհատ կատարվում են այնպիսի իրադարձություններ, որոնք նվազագույնը որոշակի պարսավանքի տեղիք են տալիս' սկսած ամենավերջին դեպքից, ասենք' ոմն մարզպետի նշանակումը: Շատ դեպքերում խնդիրը վերաբերում է կոնկրետ հարցով զբաղվող, հետաքրքրվող մարդկանց կամ այդ ոլորտում իրենց առավել իրացրած մարդկանց. կենսաթոշակայինի մասին օրենքը միավորեց մարդկանց, ովքեր ամենաշատը կորցնելու բան ունեին: Մի կողմից` կա հարցի մասնագիտական կողմը, մյուս կողմից' սոցիալական կողմը, որը կապված է հասարակական «շահի» զգացողության հետ, այսինքն' այսինչը կամ այնինչը որ կատարվեց, որքանո՞վ կառնչվի ինձ հետ, որքանո՞վ է սահմանափակում այն պահանջմունքները, որ ես կենսական եմ համարում: Մի պահ այդպիսին էր ՄՄ-ին միանալու հարցի հետ կապված իրարանցումը, գտնվել էին մարդիկ, որոնք հավասարապես համարում էին, որ դա իրենց կենսական շահերին էլ է  սպառնում: Կա նաև հարցի մյուս կողմը' գործողությունների ազդեցությունը և արդյունավետության աստիճանը' մատուցման ձևից կախված:

-Ե՞րբ է որոշվում, որ ակտիվիստները պետք է դադարեցնեն իրենց պայքարը, քանի որ շատ դեպքերում դադարեցվում է' հարցին լուծում չտրված' սահմանափակվելով խոստումներով:

-Սա ուղղակիորեն բխում է ակտիվիստի մասին ընդունված պատկերացումից: Այն, ինչ ես անում եմ իմ օրվա մի քանի ժամերի ընթացքում,  ընկալվում է այսպես' ոչ թե ես իմ սկզբունքներն եմ իրականացնում, այլ, կարծես, որոշակի բոնուս աշխատանք կատարեմ: Այսինքն' ես անում եմ դա, քանի դեռ այլ առաջնահերթ անելիքներ չունեմ: Շատ հաճախ, երբ սկսվում են նման բռնկումները, չեն ուղեկցվում իրավիճակի հանգամանալից վերլուծությամբ, ի սկզբանե չի մշակվում այն ճանապարհը, որով դու պետք է անցնես` քո վերջնակետին հասնելու համար: Այդ անորոշությունն իրականում շատ վատ է ազդում մարդկանց մոտիվացիայի վրա, տպավորություն է ստեղծվում'  կարծես ճահճում ես աշխատում և, չիմանալով ճանապարհդ, չես կարողանում պլանավորել ռեսուրսներիդ ծախսը: Այս դեպքերում հաջորդ քայլն արդեն ձախողումն է: Պետք է ասեմ, որ Հայաստանն այնքան էլ բարենպաստ պայմաններ չի ստեղծում քաղաքացիական ակտիվության համար, բայց եթե նախկինում բավականաչափ կացնային եղանակներով էին ճնշում այդ շարժումները /որոնք, բնականաբար, լրացուցիչ հակազդեցություն էին առաջացնում/, հիմա  մեթոդները բավականաչափ բարդացել ու «նրբացել» են, հիմա դիրքային մարտերի են անցել, որի հիմնական նպատակը դիմացինին ուժասպառ անելն է:

-Քաղաքացիական ակտիվիզմն ինչո՞ւ մեզ մոտ համախմբված բնույթ չի կրում, նկատե՞լ եք, որ մեզ մոտ ակտիվիստներից յուրաքանչյուրը, կարծես, ուզում է լիդեր լինել, ոչ ոք չի ցանկանում հետևորդ լինել:

-Ցանկացած' քիչ թե շատ տարերային գործընթաց միշտ առաջացնում է լիդերներ և հետևորդներ: Հիմնականում լիդեր են լինում նրանք, ովքեր խոսքի ուժ ունեն և պատրաստ են կոնկրետ պահի իրենց վրա վերցրել որոշման պատասխանատվությունը /թե ինչպես են իրենք օգտագործում այդ ուժը, հարցի այլ կողմն է/: Մեզ մոտ կարողությունների պակասից առաջացող անձնավորված վարքի օրինակներ եմ տեսնում, որը եթե մի դեպքում բավականաչափ մտածված է արվում /այո, կան նման պարազիտային դեմքեր/, մյուս դեպքում'  չիմացությունից: Ընդհանրապես չկա միասնականության զգացումը, կան անջատ-անջատ իրավիճակներ, որոնք չեն բերում ընդհանուր հայտարարի: Ինչ վերաբերում է միասնական օրակարգ ստեղծելուն, բավականաչափ «ձանձրալի» գործ է' աշխատատար, երկարաժամկետ, արագ արդյունքներ չապահովող, «դրայվ» ու սուր զգացողություններ չառաջացնող: Մի խնդիր էլ կա' քաղաքական ուժերի' չհաղթահարված բարդույթն է, որ, իրենցից բացի և ի դեմս ակտիվիստների, կարող են լինել հասարակական ակտիվության այլընտրանքային ձևեր: Մինչև հիմա էլ կա այդ թյուր պատկերացումը, որ դրանք մրցակցային գործընթացներ են, ինչն աբսուրդ է: Իրականում' նրանք շատ քիչ են հատվում և կոչված են խնդիրը սպասարկելու տարբեր տեսանկյուններից, սա մոտավորապես նման է նրան, որ միմյանց հետ մրցակցեն մուրճն ու պտուտակահանը:

-Որքանո՞վ է կարևոր ակտիվիստի' ապակուսակցական լինելը:

-Ինքս բավականին երկար ժամանակ քաղաքացիական գործունեությունը համատեղել եմ կուսակցական գործունեության հետ: Մտահոգությունը հետևյալն է, որ կուսակցականը կարող է քաղաքացիական շարժումը, էներգետիկան, ստացված արդյունքն օգտագործել նեղ կորպորատիվ շահերի համար: Նման դեպքեր եղել են: Եթե այդ ֆակտորը հանում ենք, որևէ խնդիր չեմ տեսնում, ավելին' կարելի է փորձի փոխանակում անել: Իհարկե, այդ երկու ձևաչափերն ունեն տարբեր մեթոդաբանություններ, բայց որոշ հարցերում դրանք իրար նման են:

-Մինչև ո՞ւր է հասնում ակտիվիստների բողոքի ձայնը մեզ մոտ, այսինքն' ակտիվիստի' այս կամ այն գործողությունից ելնելով' որքանո՞վ է հնարավոր հարցին' հօգուտ հասարակության լուծում տալ: Եվ հետո' որքանո՞վ է քաղաքական ուժերին ձեռնտու ակտիվ քաղաքացի ունենալը:

-Ամեն ինչ կախված է մտահոգ քաղաքացիների պատկերացումներից, թե իրական խնդիրը որն է: Օրինակ' Վիշապների պուրակի դեպքը հաջողությամբ պսակվեց, քանի որ հստակ էր' տարածքը չպետք է օգտագործվի մասնավոր շահի համար, քանի որ հանրային տարածք է և ունի այսինչ-այսինչ գործառույթները: Բայց դրա կողքին զուգահեռ տեսնում ենք այլ գործընթացներ, որոնք գիտակցաբար կամ ոչ գիտակցաբար խնդրի իրական պատկերն աղավաղում են: Դա խոսում է այն մասին, որ սեղանին դրված չէ խնդրի լուծումը, այլ այն ակտիվացնելու կամ շահագործելու միջոցով որոշակի դիվիդենդներ շահելու մտադրությունը:  Ինչ վերաբերում է հարցին, թե որքանով է ձեռնտու ակտիվ քաղաքացի ունենալը, ապա պետք է նշեմ, որ Հայաստանին /և ոչ միայն/ ձեռնտու է այնքանով, ինչքանով նա ուզում է արևի տակ իր տեղն ունենալ ու զարգանալ: Մեզ օդ ու ջրի պես անհրաժեշտ են ակտիվ քաղաքացիներ, քանի որ ակտիվ քաղաքացին պահանջատեր քաղաքացին է: Պետությունը հիմնվում է ակտիվ քաղաքացիների վրա, որոշ դեպքերում իրենք են ազդեցություն ունենում իրավիճակի ելքի վրա, որոշ դեպքերում հայտնվում են լուսանցքում կամ բանտի ճաղերից ներս, բայց, ընդհանուր առմամբ, ակտիվ քաղաքացին է հասարակության շարժիչ ուժը:

-Ինչո՞ւ դեպքերը, դրանցից քաղված լավ ու վատ օրինակները չեն դառնում նախադեպեր հաջորդ անգամվա համար:

-Չեն ստեղծվում այն մեխանիզմները, որոնք կկարողանան, որոշակի ընդհանրացումներ կատարելով, օգտագործել կուտակված  դրական փորձը, և դրա հիմնական բացասական կողմն այն է, որ ամեն անգամ նորից ենք սկսում, ամեն անգամ նորից նույն խութերին կպչում, նույն խնդիրները փորձում լուծել: Շատ քիչ են լինում նաև քննարկումներ,  թե ինչպես կարող են հաջողված կամ չհաջողված դեպքերը դառնալ նախադեպեր:

-Հերթական անգամ, երբ առիթ կլինի` նոր էջից սկսելու ու պայքարելու, առաջին հերթին ինչի՞ն պետք է ուշադրություն դարձնենք, ի՞նչ հերթականությամբ ի՞նչ քայլեր անենք: Որքանո՞վ ենք պատրաստ հաջորդ «առիթին»:

-Ամեն նոր էջն իրականում ավելի դժվար է բացվում: Պետք չէ թերագնահատել այն համակարգը, որն ի պաշտոնե կանգնած է քո դեմ' որպես այն խնդիրների ծնող, որոնք դու անընդունելի ես համարում: Այդ համակարգը բավականաչափ ուշադիր է, ունակ է դասեր քաղելու, որովհետև, ի տարբերություն քեզ, նա հասկանում է իր կենսական շահը, հասկանում է, որ խնդիրը վերաբերում է իր սեփական անվտանգությանը: Այդ զգացողությունն է, որ բացակայում է մյուս' ակտիվ քաղաքացիների կողմում: Կարիք չկա սպասել հաջորդ նմանատիպ առիթին, քանի որ առիթներ շատ կլինեն. մեր ղեկավարությունը խրոնիկ հիվանդություն ունի օդից առիթներ ստեղծելու, նրանք բավականաչափ կրեատիվ են այս առումով: Ամբողջ հարցն այն է, թե արդյոք դու դրան պատրա՞ստ ես, թե քեզ պետք է քնից արթնացնեն, և դու էլ, աչքերդ տրորելով, արագ-արագ, քնաթաթախ վազես մարտադաշտ: Դժվար է ասել' որքանո՞վ ենք պատրաստ, քանի որ կա որոշակի անկանխատեսելիության գործոն: Օրինակ` շատ անսպասելի և անկանխատեսելի էր այն ալիքը, որն առաջացավ տրանսպորտի թանկացման ժամանակ: Ակտիվությունը, ինչպես ցանկացած երևույթ, օդից չի առաջանում և վակուումի մեջ չէ, այն պետք է դիտարկել նաև հնարավորինս ամբողջական ու ընդհանուր ներպետական, հասարակական համայնապատկերի մեջ, որը մտահոգիչ է: Եթե վերջնականապես պարտվեն հակազդեցության քաղաքացիական ցիվիլ միջոցները, կարծում եմ' այդ ձևերին կգան փոխարինելու շատ ավելի ոչ խաղաղասիրական դիմադրության ձևեր: Սյունիքի մարզպետի նշանակումը, ոսկու շուկայի դեպքը և տասնյակ այլ օրինակներ իրականում վիշապի ատամներ են ցանում: Դա պետք է հասու լինի թե՛ երկրի իշխանությանը' որպես անխուսափելի հետևանք, թե՛ նրան հակազդողներին' որպես հնարավոր զարգացումներին պատրաստ լինելու հուշում:

Կարինե Հարությունյան