Թուրքական գամբիտ, կամ ինչու էր Մինսկում շտապում Սերժ Սարգսյանը

Մինսկում կայացած Եվրասիական բարձրագույն տնտեսական խորհրդի նիստի շրջանակներում Ղազախստանի նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևը հայտարարել էր, թե Թուրքիան ցանկանում է անդամակցել Ռուսաստան-Ղազախստան-Բելառուս Մաքսային միությանը, ինչի մասին իրեն հայտնել է Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Էրդողանը: Այս հայտարարությունը մեծ ռեզոնանս առաջացրեց թե' ՄՄ անդամ երկրներում, թե', բնականաբար, Հայաստանում, որտեղ սկսել են լրջորեն քննարկել այն հարցը, թե Թուրքիան իսկապե՞ս ցանկություն ունի միանալու Մաքսային միությանը:

Պաշտոնական Անկարան ոչ մի կերպ չի մեկնաբանել Նազարբաևի հայտարարությունը` ըստ էության այն թողնելով անարձագանք: Սա առնվազն նշանակում է, որ թուրքերը տեղյակ են եղել Մինսկում Ղազախստանի նախագահի կողմից նման առաջարկության հնչեցմանը, և որ դա նրանց նախաձեռնությունն է: Այս իմաստով հետաքրքրական էր թուրքական «Սաբահ» թերթի միջոցով Թուրքիայի դիվանագիտական անանուն շրջանակների կողմից արված այն դիտարկումը, թե իրենք Մաքսային միության մեջ մտնելու առաջարկություն չեն ստացել: Ուշադրություն դարձնենք` Անկարան նման մեկնաբանությամբ ոչ թե հերքում է ՄՄ մտնելու հարցում իր հետաքրքրվածության իրողությունը, այլ ընդամենը հաստատում իրեն այդպիսի առաջարկություն չանելու փաստը: Տրամաբանությունն այն է, որ նման առաջարկ լինելու դեպքում կարող են դիտարկել նման հեռանկարի հնարավորությունը: Անկարան ձգտում է հարցը պահել ուշադրության կենտրոնում և տպավորություն ստեղծել, թե լուրջ է մոտենում ՄՄ-ին: Իսկ այդ ուղերձը հղելու համար ընտրվել է հենց Ղազախստանի նախագահը` գաղափարը որպես ոչ պաշտոնական և հենց ՄՄ-ի ներսից արվող նախաձեռնություն մատուցելու համար:

Սակայն տարօրինակ զուգադիպությամբ Մինսկում կայացած Եվրասիական բարձրագույն տնտեսական խորհրդի նիստի հենց նախօրյակին տեղեկատվություն տարածվեց այն մասին, որ ԵՄ-ի անդամ 28 երկրի Մշտական ներկայացուցիչների խորհուրդը (COREPER), Լյուքսեմբուգում որոշել է վերսկսել ԵՄ-ին Թուրքիայի անդամակցության շուրջ բանակցությունները, որոնք ընդհատվել էին այս տարվա հունիսին Անկարայում ծավալված բողոքի ակցիաները իշխանությունների կողմից բռնի կերպով ճնշելու պատճառով: Այսինքն` ստացվում է, որ Անկարան Մաքսային միությանն անդամակցելու ցանկություն է հայտնում ԵՄ-ին անդամակցելուն ուղղված բանակցությունների վերսկսման մեկնարկին զուգահեռ, ինչը ոչ միայն ինքնին հետաքրքրական է, այլև որոշակիորեն բացահայտում է Նազարբաևի միջոցով այդ գաղափարը ՄՄ անդամ երկրների քննարկման առարկա դարձնելու իմաստը: Ըստ այդմ` Անկարայի նպատակը, գոնե մոտավոր ապագայի կտրվածքով, ՄՄ-ին միանալը չէ: Նախ` լինելով ՆԱՏՕ-ի անդամ` Թուրքիան չի կարող հաշվի չառնել, թե քաղաքական ինչ հետեւանքներ կարող է ունենալ իր համար աշխարհաքաղաքական նման կտրուկ շրջադարձը: Երկրորդ` ըստ էության, Անկարան ՄՄ-ին միանալու մասին ցանկությունը կամ դրա տեսական հնարավորությունը դնում է շրջանառության մեջ` այն որպես Եվրամիության վրա ճնշամիջոց օգտագործելու համար: Այսինքն Նազարբաևի շուրթերով հղված ուղերձն ուղղված էր ոչ թե ՄՄ անդամ երկրներին, այլ հենց Բրյուսելին` կարծես վերջինիս ցույց տալու համար, որ Թուրիքան ունի այլընտրանք, եթե այդ բանակցությունները վերսկսվում են ոչ թե իր` ԵՄ անդամակցության հարցը վերջնականապես լուծելու, այլ բանակցությունների միջոցով իր նկատմամբ վերահսկողությունը պահպանելու նկատառումով, ինչպես եղել է տարիներ շարունակ:

Սակայն հարցն այն է` արդյո՞ք ՄՄ անդամ պետությունները հակված են Թուրքիայի` Նազարբաևի բերանով արտահայտված, այսպես կոչված, ցանկությունը լուրջ ընդունել: Ղազախստանը միանշանակ կողմ կլիներ իրադարձությունների նման ընթացքին: Մի կողմից` այդպիսով ՄՄ-ն կվերածվեր թուրքալեզու երկրների տնտեսա-քաղաքական յուրօրինակ ինտեգրացիոն նախագծի` հաշվի առնելով նաև Ղրղզստանին ՄՄ ընդգրկելու մասին Մինսկում արդեն իսկ կայացված որոշումը: Իսկ Թուրքիայի ներգրավումից հետո նաև Ադրբեջանին ՄՄ ներքաշելը կդառնար տեխնիկայի հարց: Երկրորդ` Թուրքիայի գործոնն օգտագործելով` Ղազախստանը կարող էր փորձել նվազեցնել Հայաստանին ՄՄ ընդգրկելու հարցում Ռուսաստանի շահագրգռությունը, որովհետև Մոսկվաի համար ՄՄ-ի միջազգային հեղինակությունը մեծացնելու և քաղաքական ուժեղ գործոն դարձնելու տեսանկյունից, անկասկած, Թուրքիայի ներգրավվածությունն ավելի հզոր ազդակ կարող է լինել, քան, օրինակ, Հայաստանինը: Այդ դեպքում թե' Ղազախստանը և թե' Բելառուսը կարող էին ազատվել Հայաստանին ԼՂ հիմնահարցի «բեռով» ՄՄ-ում ընդգրկելու, այդպիսով` Ադրբեջանի հետ խնդիրներ ունենալու` իրենց համար անցանկալի հեռանկարից: Թե ինչ ազդեցություն դա կունենար Հայաստանի համար, նույնիսկ քննարկման ենթակա չէ: Տեղի կունենար մոտավորապես այն, ինչ եղավ Հայաստանի հետ, երբ Քեմալ Աթաթուրքը բարեկամացավ ռուս բոլշևիկների հետ և կոմունիզմը ողջ տարածաշրջանում տարածելու շինծու առաքելություն ստանձնեց:

Առայժմ Մոսկվայում, կարծես, անլուրջ են վերաբերվում Նազարբաևի այդ հայտարարությանը, թեև չի բացառվում, որ մինչ այդ Թուրքիայի հետ կարող էին քննարկած լինել նման հեռանկարը: Բոլոր դեպքերում սա չափազանց լուրջ ահազանգ է Հայաստանի համար: Չի կարելի բացառել, որ Սերժ Սարգսյանը հենց այդ հեռանկարից խուսափելու նպատակով էր Մինսկում հայտարարում հնարավորինս արագ ՄՄ-ին միանալու և իրեն առաջադրված բոլոր պայմաններին համաձայնելու` Հայաստանի պատրաստակամության մասին` թերևս այդ կերպ փորձելով չեզոքացնել թուրքական գործոնի մեծացումը ՄՄ-ում: Որևէ այլ կերպ գործընթացների արագացման` Երևանի այս տրամադրվածությունը հնարավոր չէ բացատրել: Եթե Հայաստանի իշխանության նման շտապողականության հիմքում իսկապես այդ մտավախությունն է, ապա լիովին հասկանալի է դառնում նաև, թե ինչու էր Զորի Բալայանը իր բաց նամակով ՌԴ նախագահին հորդորում Հարավային Կովկասը չթողնել թուրք-ադրբեջանական տանդեմին:

Գևորգ ԴԱՐԲԻՆՅԱՆ