Իրավունք չունենք հոգնելու և մեզ պարտված համարելու. Հրանտ Մարգարյան

ՀՅԴ Բյուրոյի ներկայացուցիչ Հրանտ Մարգարյանի հարցազրույցը` Ֆրանսիայում հեռարձակվող AYP FM ռադիոկայանին

-Այսօր առիթ է ընձեռվել մեզ մեկ անգամ ևս խոսելու Հայաստանի և հայ ժողովրդի խնդիրների մասին: Ամեն առիթով ասում ենք՝ ճակատագրական է պահը: Բայց մյուս կողմից էլ մեզ համար պահը միշտ է ճակատագրական: Ի՞նչն է այսօր մեզ համար նորություն, ինչ հանգրվանում ենք գտնվում: Հայաստանում անցյալ և այս տարի տեղի ունեցան ընտրություններ, եղան ընդվզումներ, այս ամենին զուգահեռ ստիպված էինք նաև զբաղվել ցավոտ համազգային խնդիրներով, ինչպիսիք են սիրիահայության և Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակին նվիրված խնդիրները և այլն:

Այսօր մեր հյուրն է ՀՅԴ Բյուրոյի ներկայացուցիչ Հրանտ Մարգարյանը, և մենք կփորձենք մեր ունեցած կարճ ժամանակի մեջ գտնել մեզ բոլորիս հուզող որոշ հարցերի պատասխաններ: Արդեն խոսեցի ընտրությունների մասին՝ խորհրդարանական, նախագահական և քաղաքապետական: Դրանցից երկուսին Դուք մասնակցեցիք որպես Դաշնակցություն: Առաջին հարցս կուսակցության մասին է: Ինչպե՞ս պատահեց, որ Դաշնակցությունը քաղաքապետական ընտրություններում անցողիկ տոկոսներ չստացավ և ինչու խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում ստացավ տեղերի նվազագույն քանակ: Ո՞րն է, ուրեմն, Դաշնակցության բերելիք նպաստը իշխանափոխության գործին, որի մասին դուք, որպես կուսակցություն, խոսում եք Հայաստանում, եթե այդ ընտրական գործընթացներում, կուսակցությունը փայլուն հաջողություններ չունի:

-Շնորհակալ եմ հրավերի համար և կարծում եմ՝ սա ևս մեկ առիթ է անկեղծ զրույցի համար: Իսկապես շատ են հարցումները, թե ինչո՞ւ են Հայաստանում ընտրություններն այսպիսի արդյունքներ տալիս: Հասկանալու համար հայաստանյան ընտրությունների տրամաբանությունը՝ հարցին պետք է առավել խորքային մոտեցում ցուցաբերել: Տեսեք՝ տեղի են ունեցել խորհրդարանական ընտրություններ: Այդ ընտրություններում իշխող ուժը ստացել է 80 տոկոս ձայն: Դրան հետևել է նախագահական ընտրություն, որտեղ նույն իշխող ուժը ստացել է 57 տոկոս քվե: Ապա տեղի են ունեցել Երևան քաղաքի ավագանու ընտրություններ, որտեղ իշխող ուժը ստացել է 70 տոկոս քվե: Հարցն այսպես է դրվում՝ եթե այս ընտրություններն իսկապես արտահայտում են ժողովրդի ցանկությունը, եթե այդ ընտրություններով արձանագրվել է ժողովրդի կամքը, ուրեմն մեկ եզրակացություն պետք է անել. Հայաստանում ամեն ինչ լավ է, ժողովուրդը գոհ է իր իշխանություններից և հենց այդ պատճառով էլ իշխանությունները ձեռք են բերում 70-80 տոկոս քվե: Բայց չէ՞ որ փաստ է, որ դա իրականությանը չի համապատասխանում, որ Հայաստանում վիճակը լավ չէ և ժողովուրդն էլ գոհ չէ իշխանություններից: Եվ սա մեկ բան է նշանակում՝ եթե իրական չէ իշխանությունների 70-80 տոկոս քվեն, ապա իրական չէ նաև քվեների այն քանակը, որ ամեն ընտրության ձեռք է բերում ընդդիմության այս կամ այն ուժը:

-Մենք Սփյուռքում գրեթե համոզված ենք, որ, արձանագրվող թվերի հետ կապված, ինչ-որ խնդիր, այնուամենայնիվ, կա:

-Այո, ասելիքս էլ այն է, որ մեր ընտրությունները չեն արտահայտում ժողովրդի իրական կամքը: Կուսակցությունները հնարավորություն չունեն ընտրություններով չափել իրենց ժողովրդականության իրական մակարդակը: Սա մի իրողություն է, որ մենք իրավունք չունենք անտեսելու, որպեսզի չսխալվենք մեր հետագա դատողությունների մեջ: Եթե փորձեմ արդարանալ, իսկ ես հետո կասեմ, թե ինչու չեմ ուզում արդարանալ, քանի որ այստեղ մեր թերությունն էլ կա, ապա պետք է ասեմ, որ Դաշնակցության անվան դիմաց արձանագրված թիվը չի համապատասխանում իրականությանը, քանի որ իշխանության անվան դիմաց արձանագրվող թվերը չեն համապատասխանում իրականությանը: Սա, կարծում եմ, կարևոր մեկնակետ է մեր խոսակցության համար, այլապես մենք կսխալվենք մեր դատողություններում:

Մտածել, որ ընտրությունները Հայաստանում բռնի ուժով կեղծվում են, նույնպես ճիշտ չէ և իրականության հետ կապ չունի: Եվ խորհրդարանական և քաղաքապետական ընտրություններն անցան համեմատաբար նորմալ պայմաններում, առանց բռնի միջամտությունների ու ճնշումների: Բայց դրա փոխարեն այդ ընտրություններում առկա էր համընդհանուր ճնշման մթնոլորտ, մեկ ուժի ճնշող ներկայություն, որը անխնա օգտագործում էր թե իր նյութական հնարավորությունները, թե քրեական հանցագործ աշխարհը, թե պետական ապարատը, թե պետական լծակները, թե դատական համակարգը: Դիմել էին բոլոր հնարավոր միջոցներին, որ դրսում ստեղծվեր այնպիսի մթնոլորտ, որպեսզի ընտրատեղամասերում, ի վերջո, արձանագրվեն իրենց համար ցանկալի արդյունքներ: Սա մի իրողություն է, որ մենք պետք է նկատի ունենանք:

Կա նաև մեկ այլ իրողություն: Ցավոք, թեև անկախությունից արդեն 20 տարի է անցել, բայց քաղաքական ուժերը Հայաստանում դասական առումով դեռևս կազմավորված չեն, չեն ավարտել իրենց կազմավորման պրոցեսը: Նկատի ունենալով երկրի տնտեսական վիճակը, նկատի ունենալով ժողովրդի ծանր սոցիալ-տնտեսական վիճակը, պետք է ասել, որ քաղաքական կազմակերպությունները դեռ չեն կարողացել հասարակությանը քաղաքականապես կազմակերպել իրենց շուրջ: Դա է պատճառը, որ Հայաստանում ժողովուրդը մասնակցում է ընտրությունների, հաճախ չտեսնելով այդ ընտրությունների իմաստը և կամ էլ, իհարկե հազվադեպ, առաջնորդվում է ընդդեմի ոգով:

Ընտրությունների նախօրյակին հաճախ ժողովուրդը շվարում է: Բոլորը նույն բաներն են ասում: Երբեմն նույնիսկ իշխանական ուժերն են նույն բաներն ասում, ինչ ընդդիմադիրները: Ժողովուրդը հայտնվում է անելանելի վիճակում՝ այս բոլորի մեջ իմաստ ունի՞, արդյոք ընտրություն անելը: Իսկ եթե մեկ անգամ էլ արձանագրվում է բացասական արդյունք, ընտրություն հասկացությունն այլևս կորցնում է իր իմաստը մասնավորապես քաղաքականապես չկազմակերպված զանգվածի համար:

-Այստեղից ծագում է Դաշնակցության գաղափարների՝ ժողովրդին հասանելության խնդիրը: Տեղի են ունեցել քարոզարշավներ, բացի նախագահական ընտրություններից, բայց այդ ընտրություններից առաջ էլ եղան փորձեր՝ կուսակցություններին Դաշնակցության առաջարկած 7 կետերի շուրջ համախմբելու, Դաշնակցության կողմից մեծ աշխատանք է տարվել ժողովրդին գաղափարներ մատուցելու ուղղությամբ: Կարո՞ղ ենք ասել, որ այդ գաղափարները ընկալված են ժողովրդի կողմից, Ժողովրդի, եթե չասենք քանի տոկոսը իր քվեն կտա Դաշնակցությանը, ապա ո՞ր մասն է ընդունում Դաշնակցության այդ գաղափարները, որոնք կարող են տանել իշխանափոխության:

- Նախագահական ընտրությունների նախօրյակին մենք բավականին լուրջ քաղաքական աշխատանք կատարեցինք: Գաղտնիք չէ, որ Հայաստանում ամենաքաղաքականացված ընտրությունը հենց նախագահական ընտրությունն է: Մենք մեծ աշխատանք տարանք, որպեսզի ոչ թե ընդդեմի, այլ հանունի հասկացողությամբ համախմբում ստեղծենք: Այդ նպատակով մենք հրապարակ բերեցինք յոթ կետանոց մեր օրակարգը և ասացինք, որ այս կետերի շուրջ միայն կարող է ձևավորվել մեր միասնականությունը: Մենք բավականին ծավալուն աշխատանք տարանք և մեզ թվում էր, որ քաղաքական ուժերի շրջանում հաջողել ենք: Քաղաքական ուժերը, մեկը մյուսի հետևից, ամբողջությամբ կամ առանձին տարաձայնություններով, ընդունում էին մեր ծրագիրը: Նույնիսկ իշխանական առանձին ուժերի ներկայացուցիչներն էին իրենց համակրանքն արտահայտում այդ ծրագրին: Բայց երբ թևակոխեցինք նախընտրական փուլ, թեև մեզ թվում էր, որ հաջողում ենք, միանգամից փուլ եկավ այդ ամենը: Հանկարծ բոլորի համար կարևորվեց, թե ով պետք է լինի միասնական թեկնածուն:

-Բայց պարզ էր չէ՞, որ այդ հարցը ծագելու էր հենց սկզբից:

-Մենք, ճիշտն ասած, ասում էինք նախ համաձայնվենք օրակարգի շուրջ: Եթե համաձայնեինք օրակարգի շուրջ՝ միասնական թեկնածուի հարցը կդառնար երկրորդական հարց: Դա շատ դյուրին կլիներ, եթե արդեն ունենայինք համախոհություն իմանայինք որ գալիս ենք հստակ այս բանը փոխելու:

-Պարո'ն Մարգարյան, այստեղից մի շատ կարևոր խնդիր է ծագում: Դուք ասացիք, որ կուսակցությունները դեռևս անհրաժեշտ չափով չեն կայացել: Չխոսելով համակիրների և ժողովրդի մասին որպես դաշնակիցներ, մենք դրան կանդրադառանանք, ինչպիսի՞ համախոհներ պետք է փնտրել ու գտնել կուսակցությունների ղեկավարների շրջանում, որպեսզի այսպիսի մի ծրագիր ինչպիսին ձերն էր, հաջողություն ունենա: Մենք տեսանք, որ, օրինակ,  «Բարգավաճ Հայաստանը», որ ընդդիմություն էր խաղում, դարձավ այլընտրանք, հետո էլ հայտարարեց որ ընդդիմություն չէ: Ոզում եմ ասել՝ չկա այն քաղաքական դաշտը, որ դուք կարողանաք ձեր ծրագրի շուրջը հավաքել մարդկանց:

-Այո, բայց նախագահական ընտրություններից առաջ կար մի կարևոր հանգամանք: Խորհրդարանական ընտրությունները տեղի էին ունեցել այնպիսի դաժան ու ճնշող մթնոլորտում, որ բոլոր կուսակցությունները, գրեթե առանց բացառության համոզվել էին, որ սեփական ուժերով չէին կարողանալու հաղթել: Բոլորը հասկանում էին, որ միասնաբար հանդես գալու անհրաժեշտություն կա: Եթե որոշ ուժեր ցանկանում էին միասնականությունը ստեղծել հենց իրենց թեկնածուի շուրջ, որի հաղթանակը շատ քիչ հավանական էր, ապա մենք որոշեցինք խաղը շուռ տալ: Նախ՝ միասնականություն ստեղծել ծրագրի հիման վրա: Եվ իսկապես դրանից հետո երկրորդական հարց կդառնար, թե ով էր լինելու միասնական թեկնածուն: Կարող էր դա լինել նույնիսկ մեկը, որ այդ պահին սեղանի շուրջ հավաքված կուսակցություններից որևէ մեկի անդամ էլ չլիներ: Բայց բանը դրան չհասավ: Շաբաթը ուրբաթից շուտ եկավ և շտապեցին մեկը մյուսի հետևից իրենց թեկնածությունները առաջադրել: Բայց դրանից բոլորովին այլ բան ստացվեց: Երբ ակնհայտ դարձավ, որ միասնաբար հանդես գալն արդեն անհնար է լինելու, կարծես, առանց պայմանավորվելու, առանց գրավոր պարտավորություններ ստանձնելու, առանց խոստումների, ինքնաբերաբար գնացինք այլ ուղղությամբ, որ այս իշխանություններին, որ ընդունակ է բոլոր լծակների շնորհիվ ու ուժով կորզել ժողովրդի քվեն, թողնել միայնակ մեր չմասնակցելով, թույլ չտալ, որ երկրում հերթական անգամ ընտրության իմիտացիա տեղի ունենա:

- Դա համաձայնեցվա՞ծ քայլ էր, թե՞...

-Ոչ, ոչ, ես արդեն ասացի որ դա հատուկ համաձայնեցված քայլ չէր, բայց այն ուժերը, որ չմասնակցեցին, գուցե և ներքին քննարկումների արդյունքում եկան նմանատիպ որոշման և մեկը մյուսի հետևից հայտարարեցին, որ թեկնածու չեն առաջադրելու և չեն մասնակցելու ընտրությանը՝ գործող նախագահին՝ իշխանությանը, միայնակ թողնելով ընտրապայքարում: Սա կարող էր ինչ-որ առումով արդյունավետ լինել, դաս լիներ իշխանությունների համար: Մեր չմասնակցելը նպաստեց, որ իշխանությունը ավելորդ ինքնավստահություն ձեռք բերի: Եվ նախագահական ընտրությունները տեղի ունեցան համեմատաբար ավելի ազատ պայմաններում: Այդ ճնշող մեքենան, կարծես մի պահ դադարեց գործել կամ նվազագույն արագություններով սկսեց աշխատել: Հենց դա էլ թույլ տվեց ժողովրդին իր տեսակետը արտահայտել: Հիմա ընդդեմի՞ հասկացողությամբ, իշխանական ուժին չընդունելո՞ւ պատճառով ժողովուրդը ձայն տվեց այսպես ասած միակ ընդդիմադիր թեկնածուին, թե՞ ուղղակի իր կամքը արտահայտեց, փաստ է, որ ընտրությունների հանդեպ նրա վերաբերմունքի մեջ դրական փոփոխություն տեղի ունեցավ: Դա նպաստեց նաև, որ քաղաքական ուժերի մեջ քաղաքական մորալը բարձրանա, որովհետև ժողովուրդն ի վերջո կարողացել էր քաղաքական կազմակերպվածություն հանդես բերել: Բայց, ցավոք սրտի, այդ կապիտալը մսխվեց, և մենք երկու ամիս անց ընդամենը, քաղաքապետական ընտրությունների ժամանակ, կանգնեցինք նույն կոտրած տաշտակի առաջ:

-Այսօր Հայաստանում Դաշնակցության հիմնական նպատակը իշխանափոխություն իրականացնելն է: Այդ մասին ՀՅԴ-ն խոսում է արդեն քանի տարի: Իշխանափոխության երկու ճանապարհ կա՝ կամ հեղափոխական ճանապարհով և կամ օրինական պայքարի՝ քվեի միջոցով իշխանափոխություն իրականացնելը: Եթե ձեր նշած գումարներով, ճնշումներով վարչական աղբյուրներ և լծակներ, ինչպես նաև քրեական դաշտը օգտագործելով պետք է տեղի ունենան նաև հետագա ընտրությունները, ուրեմն այդ ընտրություններից մեծ սպասելիքներ, երևի, պետք չէ ունենալ: Ո՞րն է ելքը, որ ժողովրդին դարձյալ կարողանաք վերահամոզել, որ իր ընտրությունն ու իր քվեն ուժ ունեն:

-Ես ապրում եմ Հայաստանի ժողովրդի մեջ: Իմ օրը սկսվում և ավարտվում է ժողովրդի մեջ: Ունեմ հարևաններ, ունեմ գործընկերներ, կան մարդիկ, ում հետ հարաբերվում եմ առավոտից մինչև գիշեր: Եվ որովհետև հարաբերվում եմ, ես ձեզ պես միայն սև և սպիտակ չեմ տեսնում վիճակը: Ես չեմ կարծում, որ իշխանությունները այլևս հաղթած են և, ինչպես ասում են, խաղ չկա իրենց դեմ, որ մենք, իբր, Հայաստանում դատապարտված ենք նույնը անընդհատ ապրելու: Ճիշտ հակառակը: Ճիշտ է, այս ընտրություններին իշխանություններն անհամեմատ բարձր քվեներ են ստացել, բայց հոգեբանական առումով այսօր իշխանությունները շատ ավելի ընկճված են: Եվ դրա հիմնական պատճառն էլ այն է, որ իրենք առնվազն գիտեն, թե այդ քվեն ինչպես են ապահովել, գիտեն, որ այդ քվեն՝ իրենց հանդեպ ժողովրդի իրական համակրանքի չափանիշը չէ:

-Բայց 20 տարի է` այդպես է, 20 տարի էլ այդպես կարող է շարունակվել:

-Ոչ, այս 20 տարին նույնը չէ: Այս 20 տարվա ընթացքում փոփոխություններ կան երկրում, այս 20 տարվա ընթացքում զարգացում է տեղի ունեցել երկրում: Ճիշտ է, որ այդ զարգացման ընթացքը շատ ավելի թույլ է եղել, ճիշտ է, որ այդ զարգացման ընթացքը մեզ չի բավաարում, ընդհակառակը, մեր մեջ ընդվզում է առաջացնում, բայց և չենք ուզում ամեն ինչ տանել բացարձակության և բացարձակության սահմաններոմ գնահատել: Եթե վատ է, դա դեռ չի նշանակում ամեն ինչ սև է: Սա ճիշտ մոտեցում չէ: Այսինքն՝ պայքարելով վատի դեմ, ներկայացնելով վատը, մենք չպետք է գնանք այնպիսի չափազանցության, որ քաղաքական պայքարն այլևս անիմաստ համարվի, առաջ գա ընդհանուր հուսալքություն և դասալքություն:

-Բայց որո՞նք են այս վիճակից դուրս գալու լուծումները:

-Լուծումը, ես կարծում եմ, մեր մեջ է: Առաջին հերթին, իբրև քաղաքական ուժ, մենք մեր ժողովրդին պետք է կարողանանք համախմբել և կազմակերպել: Մենք պետք է կարողանանք անել այդ դժվարին աշխատանքը: Ամենավատ բանն այն է, երբ քաղաքական ուժը փորձում է հեշտ ճանապարհով իշխանության գալ: Իսկ այդ դեպքում նման քաղաքական ուժերը դիմում են կեղծիքի, ամբոխավարության, օպորտունիզմի, ուրիշ պետությունների, դառնում է հինգերորդ զորասյուն, գործող իշխանությանը մաս կազմելով է փորձում դառնալ իշխանություն: Այսպիսի բաները ապաբարոյականացնում են ոչ միայն տվյալ քաղաքական ուժը, այլև ընդհանուր քաղաքական մթնոլորտը: Մեր ընտրածը դժվար ճանապարհն է, ժողովրդի մեջ աշխատելն է, ժողովրդին կազմակերպելը, նրա քաղաքականացվածության մակարդակը բարձրացնելն է: Աշխատանք, աշխատանք, աշխատանք: Պայքար: Ամենօրա պայքար: Բայց ոչ այնպիսին, որ ամեն օրը ճակատամարտ դառնա: Ամեն օր դու չես կարող հաղթել, իսկ ամեն պարտություն, ավելի է թանձրացնում հետընտրական հուսահատության մթնոլորտը: Մենք իրավունք չունենք հոգնելու և մեզ պարտված համարելու: Պետք է հասկանանք, որ կա դժգոհություն, որ կա պատճառ պայքարելու և այդ պայքարը պետք է կազմակերպել: Չպետք է հուսախաբ լինել արձանագրված արդյունքներից: Ես ասացի՝ այսօր որքան ընդդիմությունն է հոգեբանական տագնապի մեջ, նույնքան էլ իշխանությունը, որովհետև ոչ ոք իրականում չի հաղթել այսօր Հայաստանում: Եվ ամենակարևորը՝ ժողովուրդն է պարտվել, որովհետև ժողովրդի վիճակի մեջ դրական փոփոխություն տեղի չի ունենում: Ես կարծում եմ՝ մենք լուրջ անելիքներ ունենք ինքնակազմակերպվելու, մեր կազմակերպվածությունը ընդլայնելու, ժողովրդին մեր շուրջ համախմբելու և պայքարի բոլոր մակարդակներում ակտիվացնելու, հասկացնելու, որ այդ փոքր կռիվներից պետք է մի օր կազմակերպվի ճակատամարտ (սա զենքի ճակատամարտ չպետք է հասկանալ), որտեղ էլ մենք գիտակցաբար կիրականացնենք իշխանափոխություն: Կփոխենք իշխանությունը՝ իմանալով թե ինչ ենք բերում նրա փոխարեն: Վերջին հաշվով՝ ընդդեմի հասկացողությամբ իշխանափոխությունը շատ ավելի դյուրին է իրականացնելը, քան հանունի համար իշխանափոխությունը: Մենք հանուն հստակ ծրագրի և գիտակցված իշխանափոխության պետք է կարողանանք տանել մեր ժողովրդին, որպեսզի նրա կյանքի մեջ իրական փոփոխություն տեղի ունենա: Հասկանալով հանդերձ, որ մենք ժողովուրդ ենք, որ ունենք մեր խնդիրները՝ Ղարաբաղի հարց, արտաքին միջամտությունների հարց, Ջավախքի հարց, հայ-թուրքական հարաբերությունների հարց: Մեր խնդիրներն, իրոք, շատ են, և որովհետև դրանք շատ են արտաքին ազդակները կարող են դերակատար լինել: Մենք պետք է չափի գիտացություն ունենանք: Ես չեմ խուսափի հայտարարել բարձրաձայն, որ եթե երկրին վտանգ սպառնա, եթե մի արասցե Ադրբեջանը կռվի դուրս գա Ղարաբաղի դեմ և փորձի ուժով լուծել հարցը, մենք կկանգնենք մեր չսիրած և չընդունած այս իշխանության կողքին՝ ընդդեմ այդ պատերազմի: Մենք պետք է հետամուտ լինենք այն ոսկի միջինին, որ կարող է դրական փոփոխություն բերել ժողովրդին, բայց և չխախտի մեր ազգային անվտանգության հիմքերը:

-Շատ հաճախ է հնչել այն միտքը, որ թեկուզ ժողովրդավարությունը դեռ կաղ է, թեկուզ մարդու իրավունքները դեռևս բավարար չափով չեն հարգվում, բայց կարևորն այս պահին Ղարաբաղի հարցն է ու մեր խնդիրն այդ հարցը մեր օգտին լուծելը: Չի՞ թվում, որ ժողովրդավարության պակասն ու մարդու իրավունքների ոչ լիարժեք պաշտպանությունը նպաստել են, որ Հայաստանում ստեղծվի այս վիճակը՝ երբ կա մեծ արտագաղթ, երբ մարդիկ հեռանում են իրենց իրավունքները պաշտպանված չտեսնելով, երբ տեսնում են, որ թափանցիկության պակասից երկրի հարստությունները կենտրոնանում են միայն առանձին ընտրյալների գրպանում:

-Արտաքին վտանգները դիմագրավելու համար անհրաժեշտ է միասնական լինել ներքին ճակատում, երկրի ներսում: Իսկ ներքին միասնականություն հնարավոր է, եթե մեր ներքին կյանքում արդարություն լինի: Իշխանությունը ժողովրդին իբրև ուժ իր թիկունքին կարող է ունենալ արտաքին թշնամու դեմ պայքարում, կարող է այդ պայքարում որևէ հաջողության ակնկալիք ունենալ, եթե ինքը ներքին կյանքում արդարության նախադրյալներ է ստեղծել, զարգացման հնարավորություն է ստեղծել երկրի ու ժողովրդի համար, եթե ինքը ունի կենսունակ ժողովուրդ: Բայց երբ արտագաղթող հասարակություն ունի, եթե դժգոհությունը համատարած է երկրում, բնականաբար այդ իշխանությունը չի կարող ակնկալել, որ այդ ժողովուրդը կհամախմբվի իր շուրջ և թիկունք կլինի իրեն՝ արտաքին վտանգները դիմագրավելու հարցում: Եզրակացությունը որն է՝ սրանք հարցեր են, որոնցից մեկը չի կարող մյուսին սպասել: Դրանք պետք է համընթաց առաջ գնան: Մենք պետք է կարողանանք մեր ներքին կյանքը, մեր երկրի տնտեսական վիճակը բարելավել, ժողովրդավարություն ու արդարություն ապահովենք երկրում, որպեսզի կարողանանք արտաքին վտանգները դիմագրավել: Եվ այն, ինչ այսօր մեզ ամենից շատ է մտահոգում, հենց սրա հետ է կապված: Սոցիալ-տնտեսական ծանր պայմանները, համընդհանուր անարդարության մթնոլորտը որ գոյություն ունի մեր երկրում, արդեն ազգային անվտանգության հարց է դարձել: Արտագաղթը ոչ միայն որպես արտագաղթ է մեզ մտահոգում, այլ որպես մի երևույթ, որ սպառնում է մեր ազգային անվտանգությանը: Երիտասարդությունն է թողնում երկիրը, մեր հասարակության այն մասը, որ հիմնական երաշխիքն է մեր անվտանգության: Կիսելով ձեր տեսակետն ու մտահոգությունը՝ կրկնեմ ևս մեկ անգամ, դրանք երևույթներ են, որ մեկը մյուսին սպասել չի կարող ու պետք է համընթաց տարվեն առաջ, որպեսզի արդյունք տան:

-Պարո'ն Մարգարյան, թե' Երևանում, թե' Գյումրիում և թե' օրերս Գորիսում տեղի ունեցան դեպքեր, որոնք, կարծես, ասում են, որ անիշխանություն կա երկրում: Կարծես Հայաստանում մարդիկ կան, ովքեր իրավունք ունեն մարդ սպանելու կամ ծեծելու, և դրա համար պատասխան չտալու: Այսօր խնդիր կա Հայաստանում պաշտպանվածների և անպաշտպան ժողովրդի միջև: Եվ որովհետև Հյաստանում կա անպատժելիություն, բանը հասավ նույնիսկ Հրաչ Մուրադյանի նման մարդու սպանությանը: Ե՞րբ, ի վերջո, հնարավոր կլինի ձերբազատվել այդ արատներից, և, եթե կարելի է, նաև մի քանի խոսքով ասեք, թե մինչև ուր է հասել Հրաչ Մուրադյանի սպանության հետ կապված քննությունը:

-Սկսեմ վերջից: Հրաչ Մուրադյանի հարցով, որ ցավալի երևույթ էր, իրականացվում է նախաքննություն, և քանի դեռ դա չի ավարտվել, ոչ ոք չի կարող վերջնական եզրակացություն ունենալ: Ասեմ միայն, որ այս պահին կան ձերբակալվածներ, և տեղի է ունենում քննություն: Հավանաբար, այդ քննության գաղտնապահությունն է, որ մեզ թույլ չի տալիս հասկանալու, թե ինչ է անցնում-դառնում այդ ցավալի սպանության պատմության մեջ: Ես ոչինչ չեմ բացառում Հրաչ Մուրադյանի սպանության հարցով, բայց նաև տրամադրված չեմ ի սկզբանե բացասական մոտեցում հանդես բերել: Սպանությունը կարող է զանազան պատճառներ ունենալ: Համենայն դեպս, գիտեմ Հրաչին, որ ոչ հանցագործ կյանքին էր մասնակից, ոչ էլ հոռի բարքերի և սովորությունների տեր էր: Նա ազնիվ երիտասարդ էր, ազնիվ մարդ: Համենայն դեպս, կարծում եմ, պետք է դեռ մի քիչ էլ սպասենք, տեսնենք ինչ ընթացք կստանա քննությունը: Արդեն ասացի՝ կան ձերբակալվածներ, ընթանում է քննություն և շտապելը ձեռնտու չէ ոչ ոքի:

Ինչ վերաբերում է երկրում անպատժելության մթնոլորտին, ասեմ, որ անպատժելիություն երկրում իսկապես կա: Անպատժելիություն՝ հարկերը չվճարելուց մինչև քրեական հանցագործություններ: Այդ ամենի մասին դուք համարյա ամեն օր եք լսում: Չգիտեմ ինչ ասել: Քանի դեռ իշխանություններն իրենց վերարտադրության համար պետք կունենան հանցագործ, քրեական ուժին, այս երևույթները կշարունակվեն: Հավատում եմ, որ եթե նման անհրաժեշտություն չլիներ, ապա բոլոր հանցագործները կպատժվեին: Չպատժելու ուրիշ պատճառ չկա: Չպատժելու առիթը իրենց վերարտադրության համար հանցավոր աշխարհին պարտական լինելն է: Կարծում եմ, որ այդ ճիգը, որով փորձում են ցույց տալ, որ ինչ-որ բան փոխվում է, որ իրենք այլևս նախանձախնդիր են, կարող է վերջնական և վավերական դառնալ, երբ մենք ունենանք մի իշխանություն, որ ընտրվելու համար կարիք չունենա այդպիսի տարրերի: Բայց դա չի նշանակում, որ այդ ժամանակ Հայաստանում այլևս հանցագործություններ չեն լինի: Պարզապես այդ ժամանակ ոճրագործները չեն մնա ազատության մեջ:

-Պարո'ն Մարգարյան, Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի մասին մենք դեռ շատ առիթներ կունենանք խոսելու, բայց նախ հասկանանք, թե մենք ինչ ենք ուզում ցույց տալ, կատարել, նշել տարելիցի առիթով: 100-րդ տարելիցի հետ կապված` հայ ժողովրդի հիմնական մտահոգությունը ո՞րն է` ըստ Ձեզ:

- Այս հարյուրամյակում, կարելի է ասել, մենք Հայոց ցեղասպանության համաշխարհային ճանաչման հարցում բավականին մեծ նվաճումներ ենք ունեցել: Մենք այսօր կարող ենք խոստովանել, որ ցեղասպանության հարցը միջազգային մակարդակի հարց է, միջպետական հարաբերությունների վրա ազդող հարց է, հայ ժողովրդին ճանաչելու միջոց է, Թուրքիային ճանաչելու միջոց է: Մենք հաջողել ենք: Մենք հաջողել ենք, որ իբրև հայ ժողովուրդ միասնական ենք եղել: Մեր մեջ չի եղել մի հատված, որ ցեղասպանության հարցի շուրջ ունեցած լինի հարցականներ և տարբերվող կարծիք, տեսակետ: Հարյուրամյակը այն անկյունադարձային թվականն է մեզ համար, որից հետո մենք պետք է անցնենք մեկ այլ հանգրվան՝ պահանջատիրության հանգրվան, ինչպես հիմա ասում են՝ ցեղասպանության հետևանքների վերացման հանգրվան:

Պահանջատիրությունը շատ բազմաշերտ հասկացողություն է: Օրինակ` ես հավատում եմ, որ մենք մի շատ կարևոր հաջողություն արդեն արձանագրեցինք, երբ մեր երկու վեհափառները հայոց եկեղեցիների և եկեղեցապատկան կալվածքների վերադարձի պահանջ ներկայացրեցին: Դա մասնակի պահանջատիրություն է, բայց այդ հանգրվանը մտնելու առաջին փորձն է:

-Մանավանդ, որ Ամերիկայի Հայ դատի հանձնախումբը Կոնգրեսում բանաձև անցկացրեց նաև այդ հարցով:

-Այո: Հիմա, կարծում եմ, որ մեզ համար շատ կարևոր է, որ այս հանգրվանը կազմակերպենք իբրև համահայկական միացյալ համոզումով սկսվող հանգրվան: Մեզ համար դա հիմնականն է: Մենք կարող ենք իբրև Դաշնակցություն, այս հանգրվանից սկսել և առաջ վազել: Բայց մենք նախընտրում ենք բոլորի հետ միասնաբար կազմակերպվել և բոլորի հետ միասնական քալերով առաջ գնալ, որպեսի այս կարևորագույն հարցը միջկուսակցական պայքարների առիթ չդարձնենք: Մենք պարտավոր ենք գնալ ինքնակազմակերպման, որպեսզի կարողանանք արդեն հնչեցված պահանջը համահայկական պահանջի վերածել:

-Դաշնակցությունը մասնակցում է ՀՀ նախագահի նախագահությամբ 100-րդ տարելիցի միջոցառումների շրջանակում տեղի ունեցող հանդիպումներին և քննարկումներին: Ի՞նչ վիճակ է այդ ոլորտում, արդյո՞ք մենք ամբողջ ազգով ծրագիր ունենք բան փոխելու մինչև 2015 թվականը: Եվ պահանջատիրական առանցքը արդյոք, այն հիմնական ուղղությո՞ւնն է, որ տանում են այդ հանձնախմբերը:

- Գիտեք, մեր երկու վեհափառների համատեղ հայտարարությունն անցյալ ապրիլ 24-ին մի հարց է, որ առաջին անգամ քննարկվել է, մեր 100-ամյակի հանձնախմբի նիստում: Սրանով ես ամեն ինչ ասացի: Կապ չունի հայաստանյան ներքաղաքական պայքարը հարյուրամյակի այդ պայքարի հետ: Այո, մենք կհամագործակցենք բոլորի հետ՝ անկախ մեր գաղափարական, քաղաքական համոզմունքներից, անկախ այնտեղ ներկայացված քաղաքական կամ հասարակական ուժերի չափից, կշռից, որպիսությունից, էությունից: Հարյուրամյակի հանձնախումբը դա մի տեղ է, որ միակ ձևն է, միակ ճանապարհն է՝ իբրև համահայկական մեկ ուժ ձևավորելու, բյուրեղացնելու մեր մտքերը: Այլ, ավելի մեծ ակնկալիքներ պետք չէ ունենալ այդ հանձնախմբից: Բայց եթե նույնիսկ այսքանը կարողանա անել այդ հանձնախումբը, մշակի այս նոր հանգրվանի ռազմավարությունը, ստեղծի միասնականություն, կկարողանանք ասել, որ արդեն հաջողել է: Համենայն դեպս այսօր ճիգը՝ դա հաջողեցնել է: Այսօր ճիգը պախարակելը չէ:

-Պարո'ն Մարգարյան, հունիսի 22-ին AYP FM-ի, Լիոնի և Վալանսի հայակական ձայնասփյուռների միջոցով տեղի է ունենալու ռադիոթոն, ի նպաստ սիրիահայության: Մեր այդ հատվածի վիճակը հայտնի է բոլորիս և գիտենք, թե ինչ ֆիզիկական վտանգների առջև են, ինչ խնդիրներ ունեն ապրուստի ու ֆինանսների հետ կապված, ինչ սոցիալ տնտեսական ու անգամ հոգեբանական խնդիրներ ունեն: Ի՞նչ կարող եք ասել մեր այդ գաղութի ապագայի մասին, ի՞նչ են անում Հայաստանի իշխանություններն այդ ուղղությամբ և ինչ է անում Դաշնակցությունը:

-Սիրիահայությունը, այո, հայտնվել է շատ ծանր վիճակում: Կարելի է ասել՝ Սիրիայի ամբողջ ժողովուրդն է ծանր վիճակի մեջ հայտնվել: Եթե Սիրիայի ժողովրդին համայնքային հասկացողությամբ բաժանենք՝ մեծամասնականներ, փոքրամասնականներ, ազգային ուժեր, կրոնական հատվածներ, կտեսնենք, որ բոլորն էլ իրենց թիկունքում այնպիսի հզոր միջազգային ուժեր ունեն, որոնք կարող են նրանց անվտանգութունը կազմակերպել: Հայությունը ոչ այդ թիվն ունի, ոչ այդ աշխարհագրական առանձնահատկությունը, և ոչ էլ միջազգային հզոր ուժ՝ իր թիկունքին: Սիրիահայությունը, սեփական ուժերի վրա հենված, անպաշտպան, խոցելի վիճակում է: Հասանելի թիրախ՝ բոլորի համար: Այս առումով սիրիահայության վիճակն իրոք դժվար է: Բարեբախտաբար, մինչև այս պահը, թե սիրիահայ ղեկավարների ջանքերի շնորհիվ և թե նաև դրսում մեր համակարգված, մեր մտածված աշխատանքի շնորհիվ, սիրիահայությունը առանձնաբար, իբրև սիրաիահայություն, թիրախ չի դարձել: Բայց ոչ ոք չի կարող երաշխավորել, որ այսուհետ էլ չի դառնա: Սա պետք է հասկանալ և ֆիզիկական գոյության և թե կենցաղային խնդիրների մակարդակում: Ուտելիք, ապրուստ հասցնել, ջեռուցում ապահովել, դպրոցը, մշակութային կենտրոնները պահպանել, եկեղեցու, այդ մշակութային կենտրոնների ապահովությունը, ներքին փոխօգնության գործը կազմակերպել՝ այս ամենը հնարավորությունների անհրաժեշտություն է պահանջում: Նույնիսկ եթե սիրիահայությունը որևէ ակնկալիք չունենար, մենք իբրև հայություն, մեր սիրիահայ եղբայրներին պետք է ապացուցեինք, որ իր թիկունքին ենք, իր կողքին , որովհետև այդ համայնքը աշխարհից լքված մի համայնք է այսօր: Շիաներն ունեն կազմակերպվածություն ու միջազգային հովանավորություն, սուննիներն ունեն, քրդերն ունեն, բացի մեզնից: Ես կարծում եմ, որ այդ օժանդակությունը, որ մենք հասցնում ենք, առաջին հերթին բարոյական նշանակություն ունի, նաև անպայման նյութական առումով կարևորություն ունի: Մենք պետք է օգնենք:

Պետք է ասեմ նաև, որ մինչև այսօր մեր գնահատականն այն է, որ մենք կարողացել ենք այս հարցում միասնական մնալ: Սկսած ՀՀ իշխանություններից մինչև Սփյուռքի ամենատարբեր քաղաքական ուժերն ու կազմակերպությունները փորձել են իրենց չափով օգտակար լինել: Կարծում եմ նաև, որ սիրիահայությունն այս օրերին ամենամեծ պատգամն է փոխանցել՝ միասնական շտաբ են սարքել՝ կաթոլիկների, բողոքականների, մեր եկեղեցու հետևորդների, ՀՕՄ-ի, Բարեգործականի, բոլոր կուսակցությունների մասնակցությամբ միասնական շտաբ: Եթե այնտեղ դա կարողացել են անել, մենք էլ դրսում պետք է կարողանանք անել: Այսինքն՝ անկախ այն բանից թե մենք քաղաքական ինչ համոզմունքներ ու հակակրանքներ ունենք, սիրիահայության օգնության գործը բոլորիս հոգու պարտքն է, մարդկային ազգային պարտքը և պետք է կարողանանք այս գործի մեջ իսկապես օգտակար լինել և նաեւ վստահ, որ օգնությունն անպայման տեղ է հասնում: Ասեմ նաև, որ այն ինչ մենք մինչ օրս հաջողել ենք, գուցե սիրիահայության պահանջի նվազագույնն է, բայց շատ կարևոր օգնություն է և պետք կարողանանք այն շարունակել:

Զրույցը վարեց Վարդան Գաբրիելյանը

04/06/2013