Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հարաբերությունների կարգավորման խնդիրը տեղափոխվել է Ռուսաստանի և Արևմուտքի առճակատման հարթություն․ «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է․

iarex.ru-ն «Աշխարհաքաղաքականությունը կարող է կտոր–կտոր անել Հայաստանին ու Ադրբեջանին» վերնագրով հոդվածում գրում է, որ Ադրբեջանի արտգործնախարար Ջեյհուն Բայրամովը հայտարարել է, թե «Հայաստանի հետ բանակցային գործընթացում գորյություն ունի բրյուսել յան ձևաչափը, որի շրջանակներում բազմաթիվ հանդիպումներ են տեղի ունենում ԵՄ խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի միջնորդությամբ»։ Նրա խոսքով, այդ մասին պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել Մոլդովայում՝ Ադրբեջանի, Հայաստանի, Ֆրանսիայի, Գերմանիայի և ԵՄ խորհրդի ղեկավարների մասնակցությամբ հանդիպմանը։ Միաժամանակ, ինչպես պարզաբանել է Բայրամովը, եղել է «միայն կարծիքների փոխանակում օրակարգային հարցերի շուրջ»։ Բայց հանրային տարածքում այդ հարցերը չեն հնչեցվել։

Եթե Բրյուսելում քննարկվել է միայն երկու պետությունների սահմանների սահմանազատման հարցը, ապա Հայաստանի արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանը, նշելով անկլավների հարցը, որն, ի դեպ, քննարկվել է Վաշինգտոնում երկու երկրների պատվիրակությունների բանակցությունների ժամանակ, արդեն նոր առաջարկ է արել։ Ավելին, նա նաև հայտարարել է, որ չկա վերջնական պայմանավորվածություն, թե որ քարտեզով պետք է սահմանազատվի հայ-ադրբեջանական սահմանը։ Այդ իսկ պատճառով, երբ մեկ կողմը կամ կողմերը հայտարարում են բանակցությունների նոր փուլի մասին, միշտ այնպիսի զգացողություն է առաջանում, որ նրանք նորից սկսում են «մաքուր էջից»։ Իսկ ընդհանրապես, Բաքվի և Երևանի միջև Բրյուսելի միջնորդությամբ դիվանագիտական «դրսում խաղը» տարօրինակ տպավորություն է թողնում, քանի որ կողմերը նաև Մոսկվայի միջնորդությամբ են բանակցություններ վարում հարաբերությունների կարգավորման նմանատիպ խնդիրների շուրջ։

Դրանք կարելի է անվանել «տնային խաղեր», քանի որ հիմնված են 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի՝ Ռուսաստան-Ադրբեջան-Հայաստան եռակողմ համաձայնագրի սկզբունքների վրա։ Բացի այդ, հայտնի չէ, թե արդյո՞ք պայմանավորվածությունները, եթե դրանք, իհարկե, կան, մոսկովյան և բրյուսել յան հարթակներում փոխկապակցված են։ Միևնույն ժամանակ, ամենաինտրիգայինն այն է, որ կողմերը տարբեր վայրերում տեղի ունեցող բանակցություններում խնդիրները քննարկելուց հետո հայտարարում են «ձեռք բերված առաջընթացի» մասին, իսկ հետո պարզվում է, որ նույնիսկ համաձայնեցված բանակցային օրակարգ չունեն։ Ապշեցուցիչ է, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը սկսել են միասին օգտագործել սիմվոլիզմի մեթոդները. նրանք միասին հեռացան Մոսկվայից և գամվեցին Բրյուսելին՝ ցույց տալով, որ Արևմուտքի նկատմամբ բացասական մտադրություններ չունեն։

Բաքուն նախկինում ընդգրկված չէր Մոսկվայի ռազմավարական գործընկերների ցուցակներում, մինչդեռ ՀԱՊԿ-ի և ԵԱՏՄ-ի անդամ Երևանը սկսել է ակտիվորեն շեղվել դեպի Արևմուտք։ Նախկինում Մոսկվան միշտ փորձում էր հակամարտությունից վեր լինել, և մինչև 2022 թվականը շարունակում էր Ղարաբաղյան ուղղությամբ ինչ-որ համագործակցություն Արևմուտքի հետ։ Հիմա նման բան չկա, Բրյուսելում Ադրբեջանի ու Հայաստանի բոլոր հանդիպումներն այնպես են անցկացվում, կարծես խաղաղության գործընթացում Ռուսաստանը չկա ու չկա։ Եվրոպական ամփոփիչ մամուլի հաղորդագրություններում չի նշվում ո՛չ Ղարաբաղում ռուս խաղաղապահների, ո՛չ էլ սահմանազատման և սահմանագծման գործում Մոսկվայի հատուկ դերի մասին։ Դա խոսում է այն մասին, որ Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հարաբերությունների կարգավորման խնդիրը տեղափոխվել է Ռուսաստանի և Արևմուտքի առճակատման հարթություն, ինչը տարածաշրջանում ստեղծված իրավիճակին տալիս է որակական նոր բնութագրեր։

Ավելին, Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության պայմանագրի կնքման հեռանկարները մարում են։ Եթե վերջերս կողմերն ասում էին, որ «փաստաթուղթը մոտ է ստորագրմանը», ապա այժմ Հայաստանի անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը հայտարարում է, որ «Ադրբեջանի հետ հաշտության պայմանագիրը կարող է ստորագրվել մինչև 2023 թվականի վերջը», ընդ որում՝ պայմանով, որ «պահպանվի բանակցությունների ինտենսիվությունը և աջակցությունը միջազգային հանրության կողմից»: Միաժամանակ հայկական կողմը շարունակում է հավատարիմ մնալ միջազգային մեխանիզմների ստեղծման դիրքորոշմանը, որի շրջանակներում «Ստեփանակերտն ու Բաքուն պետք է քննարկեն իրավունքների ու անվտանգության հարցերը»։ Ինչպես պարզվում է, Փարիզն այդ հարցում Երևանի կողմից է։ Բաքվին չի հաջողվում ճեղքել «ամրոցը»՝ Լեռնային Ղարաբաղը։

Ընդ որում, այդ «ոսկորը» նաև բարդացնում է Ռուսաստանի համար կարևոր «Հյուսիս-Հարավ» հաղորդակցության նախագծի իրագործման հնարավորությունները, իսկ Ադրբեջանն ինքը հայտնվել է Ռուսաստանի և Իրանի միջև աքցանի մեջ։ Եթե Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև խաղաղության պայմանագրի առաջարկվող արևմտյան նախագիծը հարիր չէ Ռուսաստանին և Իրանին, ապա նրանք «կխախտեն իրավիճակը», և իրադարձությունների նման ընթացքը աշխարհաքաղաքական մեծ հետևանքներ կունենա։ Թվում է, թե հենց այդ պատճառով է, որ Նիկոլ Փաշինյանը փորձում է ժամանակի վրա խաղալ, իսկ Իլհամ Ալիևը պարտադրում է իրադարձությունների ընթացքի արագացում։

Բացի այդ, փորձագետները կարծում են, որ սխալ է Ղարաբաղյան հակամարտությունը համարել առճակատման հիմնական առանցքը, սպասվում է տարիներ շարունակվող պայքար նաև սահմանների համար, պայքար ազգային անվտանգությունն ապահովելու համար։ Այսպիսով, կարելի է արձանագրել, որ ներկայում Բաքվի և Երևանի դիվանագիտական գործունեությունը տարբեր հարթակներում ավելի հստակ է, քան նախկինում էր: Ընդ որում, բացահայտվում են բազմաթիվ արտաքին խաղացողների շահերը, խնդիրները և այն երկրների աշխարհաքաղաքական խոցելիությունը, որոնք այս կամ այն չափով ներգրավված են անդրկովկասյան այդ լուրջ, կարելի է ասել՝ գլխավոր կոնֆլիկտային հանգույցի լուծման մեջ:

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում