Գիրք ընդդեմ վեհ գաղափարների. «Սպիտակ թուղթ»-ը` ջնջոց, որ ջնջում է հայրենասիրությունն ու ապրումակցումը և թմրեցնում թուրքական սպառնալիքը (մաս 5)

2-րդ «հիվանդությունը»՝ ոչմիթիզականություն

Մյուս մեղադրանքն այն է, որ նախորդ իշխանությունները եղել են ոչմիթիզհողական, այսինքն՝ մերժել են հողային որևէ զիջում Ադրբեջանին։ Սպիտակ թուղթը գրում է. «Այն, ինչ մնաց Ղարաբաղյան հիմնախնդրից, կասկածելի հռետորաբանությունն է, որն ուղղված էր ներքին սպառմանը, բայց լսվեց բոլորի կողմից. հռետորաբանություն, որում գերակշռում էր «ոչ մի թիզ հողի» «ազգային» գաղափարախոսությունը՝ հիմնված «հաղթողի իրավունքների» վրա»։

Սա գրեթե բառացի ՀԱԿ-Տեր-Պետրոսյանական ձևակերպումներ են, այսպես՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը մայիսի 21-ի գրության մեջ ասում է. «Պատասխանատվության իր բաժինն ունի նաև, այսպես կոչված, ազգի վերնախավը՝ էլիտան, այն է՝ մտավորականության, քաղաքագետների, վերլուծաբանների, լրագրողների, ակադեմիական գիտնականների, բուհական պրոֆեսուրայի ճնշող մեծամասնությունը և Սփյուռքի գրեթե բոլոր ազգային կառույցների առաջնորդները: Մի խոսքով` ողջ այն ուժերը, որոնք հայդատականությունը, պահանջատիրությունը և ոչմիթիզականությունը դարձրել էին հայության ազգային դավանանքը, ընդ որում, նույնքան անքննելի, որքան Աստվածաշունչը»:

Թաթուլ Հակոբյանը գրում է. «Փաշինյանին անկյուն մղելու եւ ոչմիթիզական դարձնելու մեջ մեղքի ու պատասխանատվության բաժին ունեն Սերժ Սարգսյանը, Ռոբերտ Քոչարյանը, ՀՅԴ-ն եւ ՀՀԿ-ն, որոնց կառավարության 20 տարիներին անողոքաբար մսխվում էր խաղաղությունը»։

Ոչ միայն Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ու Թաթուլ Հակոբյանը, այլև «Սպիտակ թուղթ»-ի հեղինակները որևէ հղում չեն տալիս, որ որևէ ղեկավար պնդած լինի, թե ոչ մի թիզ հող չի զիջելու։ Իսկ փաստերն  այլ բան են ասում. 2007 թվականին ընդունված Մադրիդյան սկզբունքներով և հետագայում՝ բանակցությունների այլ փաստաթղթերով՝ Կազանյանով և այլնով, հայկական կողմը պարտավորվում էր տարբեր փուլերում 5 + 2 շրջաններ վերադարձնել Ադրբեջանին, որի դիմաց Ղարաբաղի ժողովուրդը պիտի ստանար հանրաքվեի միջոցով ինքնորոշման իրավունք։

Նախկին արտգործնախարար Վարդան Օսկանյանը «Չի կարելի փոշիացնել Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման ամրագրված իրավունքը» գրության մեջ գրում է. «Մադրիդյան և հետագայում Կազանյան փաստաթղթում առկա Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի կամարտահայտության դրույթը մեր նորանկախ պետության երեսուն տարիների թերևս կարևորագույն ձեռքբերումներից է։ Այնտեղ սևը սպիտակի վրա հենց առաջին կետով գրված է հետևյալը․

«Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական իրավական կարգավիճակը կորոշվի պլեբիսցիտի միջոցով, որը Լեռնային Ղարաբաղի բնակչությանը ընձեռում է կամքի ազատ և իրական արտահայտում: Պլեբիսցիտի ժամկետներն ու մանրամասները կողմերը կհամաձայնեցնեն ապագա բանակցություններում […]: ԼՂ բնակչություն ասելով՝ հասկացվում են 1988-ի ազգային համամասնությունով ԼՂԻՄ-ում ապրող բոլոր ազգերը այնպիսի էթնիկ համամասնությամբ, ինչպիսին եղել է մինչև հակամարտության սկիզբը: Պլեբիսցիտի ընթացքում հարցի կամ հարցերի ձևակերպման սահմանափակում չի լինելու, և կարող է թույլ տրվել կարգավիճակի յուրաքանչյուր հնարավորություն։

44-օրյա պատերազմի առաջացրած ամեն տեսակի բացասական և անընդունելի հետևանքներն արդարացնելու և սեփական բոլոր սխալները նախկինների վրա բարդելու մարմաջի մեջ չի կարելի փոշիացնել այս ձեռքբերումը»:

Այսուհանդերձ, «Սպիտակ թուղթը» «Հավելված Ա. Ղարաբաղի վերաբերյալ Հայաստանի բանակցային դիրքորոշումների համառոտ ակնարկ» գլխում նկարագրում է Հայաստանում չորս ղեկավարների ժամանակաշրջանների դիրքորոշումները, որտեղ 1998-2008  թվերի մասին ասվում է. «Գրավյալ տարածքների մեծ մասը վերադարձնելու համար Հայաստանը պահանջում է կա՛մ անհապաղ ճանաչել Ղարաբաղի անկախությունը, կա՛մ համաձայնագիր՝ տեսանելի ապագայում հանրաքվե ապահովելու»։ Թեև խեղաթյուրված է այդ 20 տարիների քաղաքականությունը՝ որևէ տեղ որևէ ղեկավար չի պահանջել անհապաղ ճանաչել Ղարաբաղի անկախությունը, իսկ ընդունված փաստաթղթերով ոչ թե «գրավյալ տարածքների մեծ մասն է» վերադարձվում, այլ բոլոր 7 շրջանները, այսուհանդերձ, հենց այս պարբերությունը հակասում է իրենց պնդմանը, թե նախորդ իշխանությունները «ոչմիթիզական» էին։

3.-րդ «հիվանդություն»՝ անիրատեսություն, առավելապաշտություն,  պատրանքներ և վեհ նպատակներ

«Կառավարությունն ու քաղաքական առաջնորդները պետք է գիտակցեն, որ կարգախոսները, վեհ նպատակների հռչակումն ու բարոյական արժեքները ճանապարհային քարտեզ չեն՝ երկարաժամկետ, նպատակաուղղված վերականգնման համար»։

«Կառավարությունը չպետք է պետական հաստատությունների ու գերատեսչությունների վրա դնի պատասխանատվություններ ու նպատակներ, որոնց նրանք չեն կարող հասնել, որպեսզի ցույց տա, որ հավակնում է վեհ ծրագրերի եւ գաղափարների»:

Թե որ կառավարությունը ինչ վեհ գաղափարներ է դրել պետական գերատեսչությունների վրա, և ինչ ասել է՝ վեհ գաղափար, «Սպիտակ թուղթ»-ը լռում է, չի խոսում։  Ուրեմն ընթերցողը պետք է ենթադրի՞, օրինակ, վեհ գաղափա՞ր է անվճար կրթությունն ու առողջապահությունը, կացարան ունենալու իրավունքը, որ Հայաստանում Սովետի փլուզումից հետո տիրապետող դարձած ազատական գաղափարախոսությունը հետզհետե վերացնում է, ապա արդեն՝ Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը պաշտպանելը, միջազգային հանրության ու Թուրքիայի կողմից ցեղասպանության ճանաչումն ու դատապարտումը։

«Սպիտակ թուղթ»-ը գրում է. «Այս կուսակցություններից ու առաջնորդներից շատերը որոշակի պատասխանատվություն են կրում այդ ճգնաժամերի համար, իրենց իրականացրած անիրատեսական, հաճախ պատրանքների վրա հիմնված քաղաքականությունների համար, ինչպես նաեւ ակտիվորեն այնպիսի քաղաքականություններ խրախուսելու կամ դրանց հետ համաձայնելու համար, որոնք հանգեցրին պատերազմի եւ այնուհետեւ՝ պարտության»։

«Կոշտ հռետորաբանությունն ու առավելապաշտությունը չեն վերացնի անհավասարակշռությունը, բացառությամբ ներքին քաղաքական սպառման համար»։

Թե ովքեր են այդ կուսակցություններն ու առաջնորդները և ինչ հիմնավորմամբ են մեղադրվում անիրատեսության և պատրանքների վրա հիմնված քաղաքականության, առավելապաշտության ու կոշտ հռետորաբանության մեջ, «Սպիտակ թուղթ»-ն անբարեխղճորեն լռում է։ Եվ, ինչպես տեսնում ենք, կրկին պատերազմի ու աղետի պատասխանատվությունը գործող իշխանության վրայից հանում ու մեղադրում է նախկին իշխանություններին, նրանց, որոնց ժամանակ Հայաստանը հարաբերականորեն խաղաղ ու կայուն է եղել։

Իսկ թե ինչ պատրանքների ու առավելապաշտության մասին են ասում, կրկին լուռ են, պետք է ենթադրել, որ այդ «պատրանքը» Արցախի անկախությունն է։

Որպեսզի համոզիչ լինի այն, որ Ղարաբաղի անկախությունը երբեք չի ճանաչվելու, «Սպիտակ թուղթ»-ն անդրադառնում է Հայաստանի ռազմական դաշնակցի՝ Ռուաստանի նախագահի խոսքին. «Ռուսաստանի նախագահը, որ միջնորդ հանդիսացավ հրադադարի հայտարարության համար, պատերազմից հետո ավելի քան մեկ անգամ հայտարարել է, որ Ղարաբաղը Ադրբեջանի մաս է կազմում, որ նա ավելի վաղ չմիջամտեց պատերազմին, որովհետեւ Ռուսաստանը Ղարաբաղը համարում էր Ադրբեջան, եւ զորք ուղարկեց միայն այն ժամանակ, երբ Ադրբեջանը խնդրեց»։

«Սպիտակ թուղթ»-ը Ռուսաստանի նախագահի խոսքը մեջբերելիս նույնպես որևէ հղում չի անում, և անհասկանալի է մնում, թե Ռուսաստանի նախագահ Պուտինը ի՞նչ կոնտեքստում, ուղիղ ինչ է ասել և երբ է դա ասել։  Հավանաբար, խոսքը 2020 թվի դեկտեմբերին Վլադիմիր Պուտինի հարցազրույցի մասին է, որից մեջբերում է անում «Ազատություն» ռադիոկայանը․ «Պուտինը ասում է. «Հայաստանն ինքը չի ճանաչել Ղարաբաղը, և այս առումով, հաշվի առնելով այս հանգամանքը, Ղարաբաղը միջազգային իրավունքի տեսնակյունից Ադրբեջանի տարածք է»։ Այդուամենայնիվ, Ռուսաստանի նախագահը պարբերաբար շեշտում է, այսօր էլ շեշտել է, որ Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը պետք է որոշվի ապագայում»։

Եվ իրոք, եթե Հայաստանը չի ճանաչել Արցախի անկախությունը, ինչո՞ւ որևէ երկիր պետք է ճանաչի։ Իսկ ինչո՞ւ չի ճանաչել։ Ահա այն գլխավոր հարցը, որը դեր խաղաց նաև պատերազմի ու Արցախի Շուշիի և Հադրութի շրջանների կորստի մեջ։

Այսպես՝ 1988 թվի փետրվարի 20-ին Լեռնային Ղարաբաղի մարզի մարզսովետը որոշում ընդունեց դուրս գալ Ադրբեջանի կազմից և միանալ Հայաստանին, Հայաստանի ժողովուրդը ոտքի կանգնեց պաշտպանելու Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը։ Հետագայում, հետևելով միջազգային ընդունված փաստաթղթերին Սովետի փլուզման շեմին 1991-ի սեպտեմբերի 2–ին Ղարաբաղն իր անկախությունը հռչակեց, և Սովետի փլուզումից հետո այն հաստատեց դեկտեմբերի 10-ի հանրաքվեով, որին Ադրբեջանը պատասխանեց պատերազմով։

Արցախի ժողովուրդը՝ մեծից փոքր, գյուղացի և քաղաքացի, միակամ էին ու են իրենց քաղաքական դիրքորոշման մեջ՝ Արցախը երբեք չի լինելու Ադրբեջանի կազմում, Արցախը հռչակվել է անկախ պետություն, կառուցել են պետական բոլոր հաստատությունները և իրենք հետևողականորեն տանելու են առաջ Արցախի միջազգային ճանաչումը։

Սակայն Հայաստանի քաղաքական դաշտում 1988-ին ձևավորված միասնական դիրքորոշումը Հայաստանի անկախությունից հետո սկսեց փլուզվել։

Այսպես՝ 1988-ի Հայաստանի ղարաբաղյան շարժման առաջնորդներից մեկը, «Ղարաբաղ» կոմիտեի անդամ՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն էր որ բազմահազարանոց հանրահավաքներում վանկարկում էր՝ «Պայքար պայքար մինչև վերջ», քանի Ղարաբաղը դուրս չի եկել Ադրբեջանի կազմից, մեր պայքարը շարունակվելու է։ Սակայն ընդամենը երեք տարի անց, Հայաստանի նախագահ դառնալով, Տեր-Պետրոսյանը և ՀՀՇ-ն փոխեցին իրենց դիրքորոշումը և ամեն կերպ Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հետ հաշտության հասնելու համար պատրաստ եղան զիջումների գնալ մինչև վերջ՝ մինչև Արցախը Ադրբեջանի կազմի մեջ թողնելը։