Բալա Գիքորի կամ Մկնատամի Խաչ կոչվող մատուռը Դսեղ գյուղում

Դսեղ գյուղի ներկայիս բնակավայրի հյուսիսարևելյան մասում` գյուղի գերեզմանատան հարակից բարձունքում է գտնվում Բալա Գիքորի կամ Մկնտամի Խաչ կոչվող մատուռը:

Մատուռի երկու անուններն էլ ունեն իրենց հստակ ստուգաբանությունը:

Առաջին տարբերակով ԲԱԼԱ ԳԻՔՈՐԻ մատուռ է կոչվում քանի որ գյուղի Դդի բարձունք կոչվող վայրում թաղված է եղել Դսեղի երևելիներից մեկի` Բալա Գիքորի հայրը: Բալա Գիքորը հոր գերեզմանի կողքին 1902 թվականին մատուռ է կառուցել, որը ժամանակի հետ դարձել է գյուղի կարևորգույն սրբավայրերից մեկը: Հետագայում Բալա Գիքորը հոր աճյունը տեղափոխել է մատուռի ձախ կողմը, քանի որ գերեզմանի հին տեղով մարդկանց շարժը շատ է եղել, որպեսզի հոր գերեզմանը ոտքի տակ շատ չտրորվի:

Մատուռն անվանում են նաև Մկնատամի Խաչ, քանի որ մատուռը հրաշագործ զորություն է ունեցել և բուժել մկնատամի խայթոցից առաջացած բարդությունները:

Այն կառուցված է սև որձաքարից (բազալտ), որի մշակումն այն ժամանակներում մեծ դժվարություն էր ներկայացնում:

Այն, թեպետ իր փոքր չափերին, կառուցված է ճարտարապետական յուրահատուկ լուծումներով, հատկապես աչքի է զարնվում կամարաձև տանիքը, որի կառուցումը 20-րդ դարի սկզբին հատկապես մեծ դժվարություն էր ներկայացնում:

Մատուռի կողքին Բալա Գիքորի հոր գերեզմանաքարի վրա քանդակված է հետևյալ ասույթը՝ «ՀԻՄԱՐ Է ՆԱ, ՈՎ ԱՇԽԱՏԵԼ ԳԻՏԵ, ՈՒՏԵԼ՝ ՈՉ» բառացիորեն այսպես՝ «ՀԻՄԱՐ Է ՆԱ ՈՎ ԱՇԽԱՏԻԼ ԳԻՏԵ ՈՒՏԻԼ ՎՈՉ»։ Այն դսեղցիների շրջանում դարձել է թևավոր ասույթ և փոխանցվել է սերնդեսերունդ:

Իսկ մատուռը արդեն մեկ դարից ավելի մնում է ոչ միայն Դսեղի, այլև  տարածաշրջանի այլ գյուղերի համար գլխավոր սրբավայրերից մեկը։

Մհեր Համբարձումյան

ՀՀ Արագածոտնի մարզի Վարդենիսի Զալիբեկ Հայոբյանի անվան միջնակարգ դպրոցի հասարակագիտության ուսուցիչ