12 յունիս 1990ին իր աչքերը յաւիտեանս փակեց ազնիվ, մեղմ ու բարեհամբոյր նկարագրով հայկական բոլոր շրջանակներու համակրանքը շահած Մուշեղ Իշխան. Մկրտիչ Մկրտիչեան

ԵՊՀի և Համազգայինի միացեալ կազմակերպութեամբ տեղի ունեցող պարբերական գիտաժողովները Մուշեղ Իշխանին նուիրուած այս ձեռնարկով կը թևակոխեն յատկանշական անկիւնադարձ մը, անկախ միւսէն՝ որ այս տարի մեր համալսարանի հիմնադրութեան 100ամեակն է:

Արդարև, գիտաժողովներու այս շարքը սկսաւ 2005 թուականին Նիկոլ Աղբալեանի արտասովոր տիպարի և իր գործի ուսումնասիրութեամբ: Ատիկա կը պարունակէր խորհրդանշական իմաստ. վերջապէս Նիկոլ Աղբալեան ներկայիս ԵՊՀ կոչուող, բայց՝ որպէս Հայաստանի Համալսարան իր գործունէութիւնը սկսած ազգային հաստատութեան և Համազգայինի հասարակաց հիմնադիրը հանդիսացած էր՝ մէկը միւսեն շուրջ տասը տարի տարբերութեամբ:

Ն. Աղբալեանին կը յաջորդէին Համաստեղ (2008ին), Լևոն Շանթ (2009ին) և Հակոբ Օշական (2011ին): Նիկոլ Աղբալեան, Լևոն Շանթ և Յակոբ Օշական եղած են Մուշեղ Իշխանի ուսուցիչները՝ առաջին երկուքի հիմնած Հայ Ճեմարանէն, իսկ Յակոբ Օշականը նոյնպէս՝ Նիկոսիոյ Մելգոնեան կրթական հաստատութենէն ներս: Մուշեղ Իշխան կը կրէ երեքին ալ ազդեցութիւնը տարբեր համեմատութիւններով և տարբեր բնագաւառներու մէջ:

Մանուկ հասակին երկու անգամ ճաշակելէ ետք տարագրութիւնը, Մուշեղ Իշխան կը յաջողի աւարտել իր դուռները նոր բացած Պէյրութի Հայ Ճեմարանը ու անմիջապես կը նետուի ուսուցչական և գրական ասպարէզ:

Մուշեղ Իշխանի գրականութիւնը կ՛ընդգրկէ բանաստեղծութիւնը, արձակը, յուշագրութիւնն ու թատերգութիւնը: Գրականութենէն անդին՝ ան տարածուեցաւ նաև հրապարակագրութեան և մանկավարժութեան ոլորտներէն ներս: Իր մտքին մէջ սակայն միշտ հնչած է իր առաջին մեծ ուսուցիչի՝ Յակոբ Օշականի յորդորը՝ «Ղազեթաճի մի՛ ըլլաք. հրապարակագրութիւնն է, որ մեռցուց Ռ. Զարդարեանի, Գեղամ Բարսեղեանի և ուրիշ տաղանդաւոր տղոց գրականութիւնը…»:

Մուշեղ Իշխան իւրացուց նաև իր միւս նշանաւոր ուսուցիչին՝ Լևոն Շանթի  հանգամանաւոր քարոզը՝ «Տղա՛քս, աշխատեցէ՛ք, աշխատեցէք, սուրբ է աշխատանքը: Աշխատո՛ղը միայն մարդ կը դառնայ»: Մուշեղ Իշխանի բանաստեղծական ու արձակ հատորներու երկար շարքը փա՛ստն են ատոր. ան մահացաւ իր վերջին ձեռագիրը ձեռքին: Անոր ձեռքը կար իր «Իրիկնալոյս ռումբերու տակ» հատորի ձեռագիրը՝ սրբագրուելու համար: Յետ մահու լոյս տեսած հատորի վերջին բանաստեղծութիւնը, «Կարենայի» վերնագրով, կը կրէ «21 մայիս, 1990» թուականը:

Վերջին բանաստեղծութիւնը գրելէն երեք շաբաթ ետք, 12 յունիս 1990ին, իր աչքերը յաւիտեանս փակեց ազնիվ, մեղմ ու բարեհամբոյր նկարագրով հայկական բոլոր շրջանակներու համակրանքը շահած Մուշեղ Իշխան:

Իր մահը պատահեցաւ այնպիսի պայմաններու մէջ, որոնք նման էին իր մանկութեան ընթացքին իր ծննդավայրի շրջակայքի անցուդարձերուն: Ինչպէս ատենին Սիվրի Հիսարն ու Էսկի Շեհիրը, Մուշեղ Իշխանի որդեգրած նոր հայրենիք Լիբանա՛նն ալ առնուած էր արեան, կրակի ու մահուան աքցանի մը մէջ: Պատերազմի դաշտի վերածուած Պէյրութ քաղաքի դասական դարձած արևմուտք և արևելք բաժանումին վրան աւելցած էր արևելեան Պէյրութի ներքին բաժանումը: Պուրճ Համուտի գերեզմանատունը, ուոր պիտի ամփոփուէր Մուշեղ Իշխանի անշունչ մարմինը, կը գտնուէր վտանգաւոր գօտիի մէջ:

Իր հարազատներուն ու մտերիմ ընկերներուն իսկ չարտօնուեցաւ ընկերակցիլ իր դագաղին: Բանաստեղծին համար հայ հասարակութեան սուգը նօսրացաւ լուծուելով Պէյրութի և Լիբանանի մէջ պատերազմին պատճառած համատարած սուգին մէջ: Իր մանկութիւնը սուգի մէջ անցուցած երեխան, ծերութեան իր հայրենակիցներուն խնայեց միայն ի՛ր անձի համար սգալու ուժեղ ցաւը:

Բանաստեղծ մը առհասարակ զգայուն կ՛ըլլայ երևոյթներու , որոնց հանդէպ հասարակ մահկանացուները անտարբեր կը մնան: Անոր ճիգին արդիւնքը, ասինքն՝ բանաստեղծութիւնը հետևանքն է ո՛չ միայն արուեստի մասին ենթակայի ընկալումին, այլ նաև ու մանաւանդ իր անհատական, նկարագրային յատկանիշներուն:

Այս իմաստով՝ Մուշեղ Իշխան շատ զգայուն, գերզգայուն անհատ մըն էր: Իր գրականութիւնը ուսումնասիրողները այդ եզրակացութեան հասած են, մեկնելով՝ իր գրական գործէն: Իրական կեանքի մէջ ալ այդպէս էր Մուշեղ Իշխան:

Մուշեղ Իշխան՝ իր ծննդավայրէն մանուկ հասակին աքսորուած, այդ վիճակին արհաւիրքը ճաշակած, Սփիւռքի մէջ հասակ նետած, իբրև հայ գրագէտ և մտաւորական կազմաւորուած առաջին սերունդի բեղմնաւոր ներկայացուցիչներէն կը հանդիսանայ: Ան, բնականաբար, արծարծած է այդ սերունդը յատկանշող ընդհանուր թեմաները. երազներու հայրենիք Հայաստանը, հայոց լեզուի, գիրի և մշակոյթի հանդէպ պաշտամունքի աստիճանին հասնող սէրը, հայկական տառապանքի, բայց նաև՝ հայկական փիւնիկեան վերածնունդի յաճախ դիւցազնական բանաստեղծութիւնն ու երգը:

Յաջողութիւն կը մաղթեմ գիտաժողովի աշխատանքներուն: