Հոշոտված Հայաստան. մաս 6

«Տիվրիկ կիրճի ահավոր կոտորածից յոթ օր անց բռնագաղթյալներից նրանք, ովքեր դիմացան զաբթիեների գազանություններին, հասան Մալաթիա: Մալաթիան հարյուր հազարավոր հայ գաղթականների հավաքակայաններից էր, իսկ նրանց վերջին հանգրվանը՝ սիրիական անապատը:

Քաղաքին մոտենալիս մենք անցանք այն ճանապարհով, որտեղով անթիվ-անհամար հայեր էին ոտքով անցել: Ճանապարհին որպես ծաղր Քրիստոսի խաչելության և որպես զգուշացում Մալաթիա հասած քրիստոնյա աղջիկներին, թուրքերը 16 հայուհու գամել էին կոպիտ փայտե խաչերին: Ես չգիտեմ, թե որքան ժամանակ էր անցել խաչելությունից, բայց անգղերն «ճախրում էին» նրանց գլխավերևում:

Աղջիկներին խաչել էին ողջ-ողջ: Նրանց ոտքերն ու ձեռքերը երկաթյա սեպերով ամրացված էին փայտին:

Սվազից, Թոքաթից, Ակնից, Երզնկայից, Կերասունից, Սամսունից և հյուսիսային մեծ ու փոքր բազմաթիվ քաղաքներից տեղահանցել ու դեպի Մալաթիա էին քշել հայերին, ովքեր դարեր շարունակ ապրել էին այդ տարածքներում:  Այս շրջանի բոլոր գետերն արյան գույն էին ստացել, հովիտները դարձել էին բաց գերեզմանոցներ, որտեղ հազարավոր դիակներ անթաղ էին մնացել: Լեռնանցքները փակվել էին դիակներով: Հարեմ ունեցող յուրաքանչյուր հարուստ թուրք պահում էր մեկ կամ ավելի երբեմն քսան հարճ՝ բոլորն էլ հայ, բոլորն էլ գողացված ճանապարհից:

…«Հավատափոխ եղած» կանայք գերթե բոլորն էլ հայ էին, Մալաթիայի և Սվազի միջև ընկած քաղաքներից էին: Նրանցից և ոչ մեկը իրականում չէր ուրացել իր հավատքը: Նրանք կարծում էին թե ճիշտ են արել, քանի որ բոլորը մայրեր էին: Նրանք ուզում էին փրկել իրենց երեխաների կյանքը, բայց չգիտէին թե ինչ է սպասում իրենց:

Մալաթիայում հավաքված հայերի որոշ խմբերի տղամարդկանց չէին սպանել: Մի օր ասկյարներն այս տղամարդկանց հավաքեցին և ասացին, որ քաղաքպետը ցանկանում է բոլորին ցուցակագրել… Գրեթե երեք հազար տղամարդ էր հավաքվել: Դրսում զինվորները գրավել էին իրենց տեղերը դռների ու պատուհանների հետևում: Նրանք կողոպտեցին հայ տղամարդկանց ունեցած դրամն ու արժեքավոր իրերը, և հետո սկսեցին կոտորել նրանց: Երբ դիակների կույտ այնքան բարձրացավ, որ ասկյարներն այլևս չէին կարողանում հասնել կենդանի մնացածներին առանց կոշիկները արյունոտելու, գործի դրեցին հրացանները: Կենդանի մնացածներին գնդակահարեցին:

Թուրք զինվորները մտան բռնագաղթյալների բոլոր ճամբարները և հավաքեցին 5 տարեկանից բարձր երեխաների, ութ կամ ինը հազար երեխա: Նրանք խուժեցին նաև այն շենքը, որտեղ ես էի «կրոնափոխ» հայերի հետ: Հակառակ քաղաքապետի բոլոր խոստումներին՝ տարան բոլոր տղաներին ու աղջիկներին: Երբ մայրերը ամուր փաթաթվում էին իրենց փոքրիկներին ու թախանձագին աղերսում զինվորներին երեխաներին չբաժանել իրենցից, ասկյարները ծեծում էին խեղճերին: «Եթե նրանք հիմա մեռնեն, ձեր Աստված այլևս նեղություն չի կրի հոգալու նրանց մասին մինչև նրանց մեծանալը »,-լկտի քրքիջով ասում էին ասկյարները:

Նրանք երեխաներին տարան քաղաքից դուրս, որտեղ սպասում էր Աղջադաղի քրդերի մի ավազակախումբ: Ասկյարները երեխաներին հանձնեցին քրդերի «խնամքին»: Քրդերը երեխաներին ոչխարի պես քշեցին դեպի Թոքմա գետը: Գետափին երեխաներին վերցնում էին և շպրտում էին ջուրը: Աղջնակներին տարան քաղաք, որպեսզի մեծացնեն որպես մուսուլման:

…Այս գիշեր այնպիսի զարհուրելի բաների ականտես եղա… Մի խումբ քրդեր այնպիսի դաժանությամբ էին տանջում երիտասարդ մի աղջկա, որ նրան մոտ կանգնած կանայք չդիմացան և ողջ խմբով խելակորույս հարձակվեցին քրդերի վրա՝փրկելու նրան: Մի պահ քրդերը խելագար կանանց ոտքերի կոխան դարձան, իսկ աղջիկն իսկույն անհետացավ: Երբ քրդերը ուշքի եկան, դուրս քաշեցին իրենց սուր դանակները, նետվեցին խիզախ կանաց վրա և բոլորին էլ ծակծկեցին, սպանեցին: 

Կարծում եմ այդ խմբում հիսուն կին կար: Քրդերը սպանվածների դիակները իրար վրա կիտեցին ու կրակի տվեցին: Մինչ քրդերից մի քանիսը բորբոքում էին կրակը, մյուսները փնտրում էին իրենց ճանկերից դուրս պրծած աղջկան, բայց այդպես էլ չկարողացան գտնել: Այդժամ, անհաջողությունից կատաղած, նրանք ճանկեցին մեկ այլ աղջկա և քարշ տվեցին դեպի խարույկը, ուր լցնում էին կանանց մարմինները: Երբ նա ճգնում էր դուրս պրծնել, բռնեցին ու նետեցին կրակի բոցերի մեջ, մինչև…

Գիշեր չկար, որ այսպիսի բռնություններ չկատարվեին: Բռնագաղթի ճանապարհին բոլոր քարավանները արժանանում էին նման վայրագությունների: Երբեմն ես հաշվում էի այդ վայրերում մեզանից առաջ անցած գաղթականների դիակները, այնքան ժամանակ մինչև կորցնում էի հաշիվը: Դիակներ՝ ճամփեզրին, մղոններով դիակներ…

…Առավոտյան չեչենները «հաճելի» ժամանակ անցկացրեցին դեռատի աղջիկների հետ, որոնց «թույլ էին տվել» այդ գիշեր կենդանի մնալ: Երբ հոգնած չեչենները դադրեցրին իրենց վայրագությունները նկատեցի մեզանից քիչ հեռու՝ դաշտավայրի մի տափարակի վրա,նրանք սկսեցին պատրաստվել մի«զվարճալի» ժամանցի, որով «փառաբանվում» էին վայրենի չերքեզ ցեղերը: Այդ զվաճալի ժամանցը, ինչպես հետո իմացա, չեչենները հաճախ էին կազմակերպում:

Չեչենները իրենց երկար սրերը ամուր խրում էին ավազի մեջ՝ մոտավորապես կես մետր դուրս թողնելով շեղբերը: Երբ մենք տեսանք այդ նախապատրաստությունը բոլորս գլխի ընկանք ինչ է լինելու:

Սիրտս կտոր կտոր է լինում նախորդ գիշերվա մղձավանջից և այն սարսափազդու տեսարանից որին ականտես եղա այդ առավոտ, երբ լույսը բացվեց: Ինձ մոտ նստած կանայք նունպես դողում էին:

Երբ արդեն երկար շարքով սրերը ցցված էին ավազի մեջ, չեչնները վազեցին դեպի հայ աղջիկները: Նրանք խմբից դուրս քաշեցին մոտավորապես 15-20 աղջկա: Նրանցից յուրաքանչյուրին կանգնեցրին երկու սրերի միջև՝ մի չեչենի հսկաղությամբ: Աղջիկները լաց էին լինում, աղաչում, բայց վայրագ չեչենները ուշադրություն չէին դարձնում նրանց վրա:

Երբ, աղջիկներին ինչպես կարգն է, տեղավորեցին զույգ սրերի միջև, չեչեններից ոմանք թռան ձիերի թամբերին և հավաքվեցին տափարակի հեռավոր մասում: Հենց ազդանշան տրվեց, առաջին ձիավորը սրնթաց վարգեց սրերի շարքի երկայնքով, ճանկեց աղջիկներից մեկին, օդ բարձրացրերց և շպրտեց ներքև՝ դուրս ցցված սրերց մեկի շեղբին՝ առանց դանդաղեցնելու ձիավարգը:

Դա մարզական խաղ էր, մրցում…

Յուրաքանչյուր չեչեն ձգտում էր մեկից ավելի աղջիկ որսալ ու նրանց նետել սրերի վրա այնպես, որ զոհը սպանվեր միանգամից: Միայն վարպետները կարողացան ճանկել մեկից ավելի աղջկա: Նրանցից մի քանիսը, թեև որսացին երկրորդ աղջկան, սակայն վրիպեցին սրի ծայրին նետելիս: Ջարդված ոսկորներով և արյունահոս վերքերով աղջկան ստիպում էին կրկին կանգնել սրաշեղբ սրերի մեջտեղում՝ երկրորդ փորձի համար: Աղջիկը աղաչում էր, որ չեչենը այնպես նետի իրեն, որ սրածայր շեղբը միանգամից վերջ տա իր տանջանքներին»:

Հոշոտված Հայաստան. Ավրորա Մարդիգանյանի պատմությունը/Ա. Մարդիգանյան.-Երևան, Հայոց Ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ, 2015, էջ 109-147: