Հոշոտված Հայաստան. մաս 5

«…Ինձ և մի քանի աղջկա գողացան քրդերը: Նրանք մեզ տարան քաղաքի կենտրոն: Մենք խնդրեցինք որ մեզ հեռու պահեն թուրք տղամարդկանցից ու կանանցից, քանի որ մերկ էինք: Նրանք հաշվի չառան մեր խնդրանքը. տարան մի մեծ շենքի բակ, որը իմ կարծիքով կառավարական շենք էր եղել: Այստեղ մենք տեսանք հարյուրավոր հայ կանանց, որոնց հափշտակել էին Երզնկայի ու Սվազի բռնագաղթյալների խմբերից: Նրանցից շատերը մեզ պես մերկ էին: Ոմանք ցնորվել էին: Բոլորը սպասում էին փաշայի հետ հանդիպելուն. նա նախորդ օրը եկել էր Ակն:

Շուտով մենք իմացանք, որ դա Կոստանդնուպոլսի այն նույն չարագործ Քյամիլ փաշան է: Շատ տարիներ առաջ, երբ նա Հալեպի կառավարչն էր, քրիստոնյանների հանդեպ կիրառած իր դաժանությունների համար «մեծ համբավ» էր ձեռք բերել:

Քյամիլ փաշայի հետ էր ժամանել նաև Բուխարեդդին Շաքիր բեյը՝ Թալեաթ բեյի և Էնվեր փաշայի գաղտնի գործակալը:

Քյամիլը Կոստանդնուպոլսից մի զորագունդ էր բերել և տեղավորել քաղաքի մոտակայքում, որը հետագայում հայտնի դարձավ որպես «ղասաբ թաբուրի» (մսագործների զորագունդ), որովհետև նա մասնակցել էր իմ ժողովրդի ավելի քան 50000 զավակների սպանդին:

Քյամիլ  փաշան և Բուխարեդդին Շաքիրը եկան այն շենքը, որտեղ մենք էինք: Մեզ քսան-քսան դուրս էին բերում և տանում: Նույնիսկ ամբողջովին մերկ կանանց ստիպում էին ուղիղ կանգնել: Փաշան ու բեյը մեզ էին նայում անասնական հայացքով:

-Ձեզ տանելու են իսլամական մեծ քաղաքներ, որտեղ ձեզ կտեղավորենք վերջերս բացված դպրոցներում՝ կայսերական խնամքի ու պաշտպանութեան ներքո: Դուք այնտեղ կսովորեք այնպիսի բաներ, որոնք ձեզ համար օգտակար կլինեն, միայն թե մոռացեք անհավատների կրոնը: Ձեզ հետ բայրացակամ կվարվեն, կամուսնացնեն ձեզ, եթե առիթը ներկայանա. կապրեք մուսուլմանական բարի ընտանիքներում:

-Նրանք, ովքեր ցանկանում են մուսուլման դառնալ, պետք է արտահայտեն իրենց կամքը,-շարունակեց բեյը:

Թեև ինձ համար անհասկանալի էր, սակայն միաժամանակ ես չէի կարող մեղադրել այն աղջիկներին, ովքեր համակերպվեցին: Ահավոր լարվածություն էր: Աղջիկների կեսը չոքեց, մի մասն էլ ընկավ ավելի ուժեղ աղջիկների թևերին, և լաց լինելով համաձայնեցին:

Բուխարեդդին Շաքիրը ասկյարներին ձեռքով նշան արեց. նրանք աղջիկներին տարան մեկ այլ սենյակ: Նրանց մասին մենք այլևս ոչինչ չլսեցինք: Քյամիլը դեռ շարունակում էր սառը լռությամբ նայել նրանց ովքեր մերժել էին իր պահանջը: Բեյը նույնպես լուռ էր: Հետո նա ձեռքը նորից բարձրացրեց, և ասկյարները սկսեցին մեզ անգթորեն ծեծել մտրակներով: Հարվածներին չդիմանալով ընկան հատակին: Ասկյարները շարունակեցին մեզ մտրակահարել դանդաղ ռիթմիկ հարվածներով: Ես մինչև հիմա մարմնիս վրա դեռ զգում եմ այդ դաղող համաչափ մտրակահարվածները, որոնք թուրքերը գործադրում էին բանտարկյալներին մահվան դուռը հասցնելով:

Երկու անգամ կորցրի գիտակցությունս: Ինձ և մյուս աղջիկներին, ովքեր հավատարիմ էին մնացել իրենց հավատքին, թողեցին բակում: Այնտեղ մոտավորապես 400 երիտասարդ կին կար: Ինձ հետ եղողների թիվը 25-ից ավելի չէր, մյուսներին տանջելով ստիպել էին հավատափոխ լինել:

Հաճախ թուրք տղամարդիկ և կանայք գալիս էին բակ՝ դիտելու և ծաղրելու մեզ: Թուրք երեխաներին հրահրում էին, որ մեզ վրա քարեր նետեն: Չորրորդ օրը զաբթիեները մեզ դուրս բերեցին և միացրին հազարից ավելի կանանց ու երեխաների մի մեծ քարավանի, որոնց քշել բերել էին Բայբուրդից: Բոլոր կանայք միջին տարիքի էին կամ շատ ծեր: Բոլոր աղջիկներին ու երտասարդ կանանց առանձնացրել էին, որպեսզի նրանց ճակատագիրը  որոշեն Քյամիլ փաշան ու Շաքիր բեյը: Մեծ տղաներին գողացել էին: Ծծկեր երեխաներ գրեթե չկային. նրանք կամ մեռել էին իրենց մայրերին կորցնելուց հետո, կամ թուրք ասկյարները սպանել էին նրանց:

Այս խմբի հետ յոթ ժամ քայլելուց հետո մեզ կանգնելու հրաման տրվեց. Պիտի սպասեինք Սվազից  ու Երզնկայից եկող բռնագաղթյալների ավելի մեծ խմբերի, որոնք պետք է միանային մեզ այս նույն վայրում: Միասին պիտի շարժվեինք դեպի Դիարբեքիր:

Բռնագաղթյալների այս երկու քարավաններն էլ պիտի անցնեին մոտակա Տիվրիկ լեռնային լիճով: Երզնկայի գաղթականները այդպես էլ մեզ չհասան. Կիրճում նրանց վրա էր հարձակվել «Ղասաբ թաբուրին» և բոլորին կոտորել: Այս խմբի մեջ կային 4000 կին ու երեխա: Հենց այդ կոտորածից հետո Ավազի բռնագաղթյալները հասան կիրճի բերան՝ հակառակ կողմից:

«Ղասաբ թաբուրի» զինվորները այնպես էին հոգնել Երզնկայից եկած գաղթականներին այդքան կարճ ժամանակում կոտորելուց, որ Սվազից եկած գաղթականներին սպանում էին հենց այնպես, զվարճանալու համար: Իսկ նրանց թիվը հասնում էր 11 հազարի՝ տղամարդ, կին և երեխա:

Տղամարդիկ զինված ասկյարների դեմ կռվում էին ձեռքերով ու փայտերով: Գաղթականների խմբին ուղեկցող պահակներն ու զաբթիեները շրջապատեցին ժայռերի ստորոտները՝ արգելելով կանանց փախուստը դեպի վեր: «Ղասաբ թաբուրին» կոտորեց բոլոր տղամարդկանց:

Հետո ասկյարների մի մասը բարձրացավ այնտեղ, որտեղ կծկված թաքնվել էին կանայք: Նրանք երեխաներին խլում էին մայրերի գրկից և շպրտում ներքև՝ իրենց ընկերներին, որոնք փորձում էին նրանց օդում որսալ իրենց սվինների վրա: Ծծկեր երեխաներին և մանկահասակ աղջիկներին այս հրեշային ձևով վերջ տալուց հետո ասկյարները միաժամանակ զվարճանալու համար կանանց հրում էին ժայռից ներքև՝ ծածկելով նրանց սվիններով կամ հրացանափողերով: Հուսահատության դուռը հասած կանայք ինքնակամ իրենց նետում էին ժայռից՝ սվիննեից ազատվելու համար: Երբ կանայք թավագլոր հասնում էին ժայռի ստորոտին, այնտեղ սպասող թուրք զինվորները հարվածում էին նրանց քարաբեկորներով կամ սվինները այնպիսի դիրքով էին պահում, որ կանայք ընկնեն դրանց վրա: Շատերը եթե անվնաս հասնում էին ժայռի ստորոտին, ասկյարները ստիպում էին նրանց կրկին մագլցել ժայռն ի վեր, որպեսզի նորից ցատկեին ներքև՝ ուղիղ սվինների վրա:

Երբ մարդասպանների խումբը հոգնեց սպանելու «զվարճանքից», երգելով, զինվորական շարքերով հեռացավ: Նրանցից ոմանք իրենց հրացանափողերի, սվինների վրա տանում էին մանկահասակ երեխաների դիակներ՝ որպես«հիանալի հուշանվեր»:

Հոշոտված Հայաստան. Ավրորա Մարդիգանյանի պատմությունը/Ա. Մարդիգանյան.-Երևան, Հայոց Ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ, 2015, էջ 103-108:

Կարդացեք նաև՝  Հոշոտված Հայաստան. Մաս 4