Ժողովրդի մի մասին այրել են սեփական տներում, իսկ մյուսներին՝ նետել ջուրն ու խեղդել

Նահապետ Մելիքեան՝ ապաստանած Բաշ-Քյադիկլար գիւղում: Պատմում է.

«Մեր գիւղն ունէր եկեղեցի, ծխական դպրոց, բաղկացած էր 200 տունից, որից 50 տունը քիւրտեր և թուրքեր էին, հայերիս թիւը 2000 էր: Պատերազմի ժամանակ ասկեարութենից ազատուիլու համար ծառայութեան մտայ մեր միւրդիրի ատեանում՝ որպէս զապթիէ, որը գտնւում էր Լիզ գիւղում: Տաճիկ կառավարութիւնը պարբերաբար հաւաքեց իհտիյաթը, ռեդիֆը, մուստահաֆզը և ամալիան 18-45 տարեկան: Վերջիններս զէնք և ռազմամթերք էին տեղափոխում սահմանային ռազմակէտերում սայլերով, շալակով և մարդաքարշ դահուկներով ցուրտ ձմրանը: Մեր գիւղից ծանր բեռի տակ յոգնածութիւնից մեռաւ Յովհաննէսեան Մուրատը, զապթիէների ծեծով մեռաւ Մխիթար Խուրշուդեանը, նոյնպէս սպաննուեցին Մկրտիչ Միսակեանը, Գրիգոր Պետոյեանը, Արամ Աբգարեանը և ուրիշներ:

Մենք մեր գիւղի կոտորելու մասին ո՛չ մի լուր չունէինք և 1915 թ. Համբարձման օրերին մեր շրջանի Հատկոն, Լիզ, Փրքաշէն, Կողակ, Կոփ, Մոլլաքենդ, Ապրի, Գյաբոլան, Փիոնք, Բոստանքենդ, Շեխվալի, Ագրակ, Առնջիկ գիւղերը կոտորեցին: Ինչպէս մտաբերում եմ, դա մայիս ամսի 17-ին էր: Իշխանութիւնից հրամայուեց փախստական ու զինուած հայերին կոտորել: Մանր իշխանաւորները կոտորեցին և խաղաղ բնակիչներին, կանանց ու անմեղ երեխաներին, իսկ կառավարութիւնը այդ իմացաւ, տեսաւ, բայց տրամադիր չէր յանցաւորներին պատժելու: Շէխ Մամատի հրամանաւ 500 ձիաւոր շրջապատեցին մեր գիւղը ու սկսեցին իրանց վայրագութիւնները: 

Տղամարդկանց շատերին իրենց փախուստի ճանապարհին սպաննեցին, իսկ միւսներին՝ տներում: Կանանց և երեխաներին հաւաքեցին միատեղ և յայտնեցին, որ ձեզ պէտք է ուղարկենք Գերմանիա: Նա պէտք է կարգադրէ ու որոշէ ձեր ապագան: Գեղեցիկներին բռնաբարեցին և առևանգեցին:  Ժողովրդի մի մասը այրեցին տներում, մի մասին ջուրը նետեցին ու խեղդեցին:

Ես ծառայում էի Լիզ գիւղում ու այնտեղ էի ապրում: Այդ ժամանակ ազատ մնացի: Լիզը կոտորուեց Վարդավառին, բայց ես իմ եղբօր հետ թաքնուեցի նախօրօք պատրաստուած պահարանում ու գիշերով փախայ մեր աւեր գիւղը, այնտեղից անցայ Եոնջալու և հասայ կազակներին, որոնք ինձ ազատեցին  ու եկայ Կովկաս»:

1916 թ., Բաշքադիկլար

ՀԱԱ, ֆ. 227, ց. 1, գ. 454, թթ. 22 շրջ. – 23, բնագիր, ձեռագիր:

Հայոց ցեղասպանությունը Օսմանյան Թուրքիայում. Վերապրածների վկայություններ, փաստաթղթերի ժողովածու, հ. 2, Բիթլիսի նահանգ, ՀԱԱ, Երևան, 2012, էջ 163 – 164: