«Մոռացվելու իրավունք». Google-ը պարտավոր է որոնման ցանկից հեռացնել անձնական տվյալներ պարունակող հղումներ

«Մոռացվելու իրավունք». Այս տարվա մայիսի 13-ին Լյուքեմբուրգի Եվրոպական դատարանն ամրապնդեց այս իրավունքը: ԵԴ C‑131/12 որոշմամբ, այսուհետև անձը ինտերնետային որոնողական համակարգերից կարող է պահանջել, որ որոնման արդյունքների ցանկից հեռացվեն իր անձնական տվյալները պարունակող կայքերի հղումները: Խնդիրն առաջացել է այն բանից հետո, երբ իսպանացի Մարիո Կոստեխա Գոնսալեզը դիմել էր Google Spain-ին' խնդրելով, որ տվյալների բազայից հեռացվեն այն հղումները, որոնցում երևում էին 16 տարվա վաղեմության տեղեկություններ, թե իր տունը բռնագրավվել է' հարկերը չմարելու պատճառով: Google Spain-ը մերժել էր, որից հետո վեճն արդեն մտավ դատարան:

ԵԴ այս որոշման և դրա' հայաստանյան իրականությանը վերաբերելիության մասին Yerkir.am-ը զրուցեց Բեռլինի Հումբոլտի համալսարանի իրավաբանական գիտությունների դոկտոր Գոռ Հովհաննիսյանի հետ:

-Նախ կցանկանայի իմանալ Ձեր տեսակետը «մոռացվելու իրավունքի» մասին: Արդյո՞ք համարում եք դա օբյեկտիվ, եթե կշեռքի մյուս նժարին դրված է տեղեկությունների ազատ տարածման և ստանալու իրավունքը:

-Այսպես կոչված' «մոռացվելու իրավունքը»  երաշխավորում է, որ անձին վերաբերող թվային ինֆորմացիան մշտապես հասանելի չլինի: Եվրոպական դատարանը, փաստորեն, որոնողական համակարգերն այսուհետ դիտում է ոչ թե որպես զուտ տեղեկություններ փոխադրողների, այլ տվյալներ մշակողների, որոնք համապարտ պատասխանատվություն են կրում տարածված տեղեկությունների համար: Դատավորներն ասում են, որ տվյալ դեպքում Google-ը տեսակավորում է տվյալները, համակարգում և պահպանում իր սեփական սերվերների վրա, որպեսզի, ի վերջո, դրանք փոխանցի օգտատերերին: Քանի որ Google-ը՝ իբրև որոնողական համակարգի իրավատեր, միայնակ է որոշում տվյալների մշակման հարցը, ուստի այստեղից առաջ է գալիս նրա պատասխանատվության հարցը որոնման արդյունքների համար: Այլ կերպ ասած՝ այսուհետ ոչ միայն ինտերնետային կայքի իրավատերն է պատասխանատու կոնկրետ բովանդակության համար, այլ նաև որոնողական համակարգի իրավատերը, որը տվյալները հավաքում ու տարածում է:

Ինչ վերաբերում է Ձեր հարցի վերջին մասին, ապա, իրոք, այստեղ բախում կա շահագրգիռ անձի անհատականության իրավունքի և հանրության՝ տեղեկություններ ստանալու իրավունքի միջև: Հետևաբար, այդ իրավունքները պետք է հավասարակշռվեն:

Դատավորները ջնջելու պարտականությունը հիմնավորում են նրանով, որ Google-ի և մյուս որոնողական համակարգերի միջոցով որոնումը ցույց է տալիս անձի մանրամասն ու համակարգված պրոֆիլը: Դա կարող է վերաբերել անձի մասնավոր կյանքի բազմաթիվ ասպեկտներին, որի պատճառով միջամտության կարևորությունն էլ ավելի է մեծանում: Բացառության կարգով նման տվյալների հրապարակումը թույլատրելի է միայն այն դեպքում, երբ խոսքը վերաբերում է հասարակական կամ քաղաքական գործիչներին կամ ճանաչված մարդկանց: Մոռացվելու իրավունքը նրանց համար գործում է սահմանափակ:

-ԵՄ Լյուքսեմբուրգի դատարանի համապատասխան որոշումը ինչպիսի՞ ազդեցություն կարող է ունենալ հայաստանյան իրականության վրա, եթե հաշվի ենք առնում, որ ԵՄ-ին ՀՀ-ն չի անդամակցում:

- Լյուքսեմբուրգի Եվրոպական դատարանի վճիռը վերաբերում է միայն Եվրոպական Միության անդամ երկրներին: Մոռացվելու իրավունքը, որն ամրագրվել է դատարանի հիշյալ վճռով, պատկանում է միայն Եվրոպական Միության բնակիչներին: Այն ՀՀ-ի համար պարտադիր չէ և ոչ մի անմիջական ազդեցություն ունենալ չի կարող: Սակայն նույն խնդիրներն, անկասկած, ծագում են նաև ՀՀ-ում: Մարդու իրավունքների խախտման տեսանկյունից այստեղ ոչ մի տարբերություն չկա:

Սահմանադրության 42-րդ հոդվածի երկրորդ մասը նույնպես պաշտպանության տակ է առնում անձի ընդհանուր անհատականության իրավունքն' իր բոլոր բաղադրատարրերով՝ սեփական պատկերի իրավունքը, սեփական անվան իրավունքը, սեփական գրավոր և բանավոր խոսքի իրավունքը, տեղեկատվական ինքնորոշման իրավունքը և այլն: Օրինակ՝ ՀՀ-ում ապրող մարդն էլ կարող է Google-ում իր անվան որոնման արդյունքում գտնել իրեն վերաբերող հնացած տեղեկություններ, որոնց մատչելիությունը հանրությանը կխախտի նրա ընդհանուր անհատականության իրավունքը: Հետևաբար, Եվրոպական դատարանի վճիռը պետք է լուրջ քննարկման առարկա դառնա հայկական իրավունքում: Նախ' այն պետք է լուրջ խթան դառնա' հայկական իրավունքը զարգացնելու համար: Միաժամանակ, հայ օրենսդիրը կարող է հաշվի առնել եվրոպական իրավունքի զարգացման արդի միտումները' հայկական իրավակարգավորումները գիտության զարգացման այսօրվա մակարդակին հարմարեցնելու համար:

- Նկատի ունեք, որ ՀՀ-ն նույնպե՞ս կարող է օրենք ընդունել, որը կսահմանի մոռացվելու իրավունքը և հնարավոր կլինի պահանջել որոշակի հղումներ հեռացնել որոնման արդյունքների ցանկից:

-Այո:

-Կարծում եմ' տեղյակ եք, որ Google-ն արդեն իսկ համապատասխան մեխանիզմներ է մշակել, որոնցով անձի դիմումի հիման վրա անձնական տվյալները հեռացվում են որոնողական համակարգից: Իսկ մյուս որոնողական համակարգերի դեպքում ինչպե՞ս կարող է ազդել այս որոշումը:

-Այո, տեղյակ եմ: Հենց առաջին օրը եվրոպացիները Google-ին են ներկայացրել իրենց վերաբերող տվյալների ջնջման պահանջով ավելի քան 12.000 դիմում: Այս ընթացքում դրանց թիվը հասել է 41.000-ի: Դրա պատճառն այն է, որ եվրոպացիների որոնողական հարցումների ավելի քան 90 տոկոսը կատարվում է Google-ի սերվերի միջոցով: Սակայն Եվրոպական դատարանի վճիռը վերաբերում է նաև որոնողական համակարգերի այլ իրավատերերին, ինչպես, օրինակ, Yahoo-ին, Microsoft-ին, Bing-ին և այլն: Դատարանը պարզաբանել է, որ գործում է այն երկրի տվյալների պաշտպանության իրավունքը, որտեղ գործունեություն է ծավալում ինտերնետային ընկերությունը: Հետևաբար, համաշխարհային մասշտաբի գործունեություն ծավալող ընկերությունները չեն կարող հենց այնպես շրջանցել տվյալների պաշտպանության եվրոպական ստանդարտները նրանով, որ տվյալների տարածումը կատարում են Եվրոպական Միությունից դուրս:

Թեև Եվրոպական դատարանի վճռում խոսքը Google-ի մասին է, սակայն վճիռն ունի սկզբունքային բնույթ: Հետևաբար, ինչպես արդեն ասացի, որոնողական մյուս համակարգերը նույնպես պարտավոր են նույն կանոններով հեռացնել հղումներն իրենց որոնման արդյունքների ցանկից:

-Արդյո՞ք ԵՄ երկրներում արդեն իսկ կիրառվում է«մոռացվելու իրավունքը» և ինչպե՞ս է կիրառվում:

-Այո, կիրառվում է: Եվրոպական դատարանի վճռից հետո Google-ը կամավոր ձեռնամուխ է եղել վճռի կատարմանը: Այժմ նա ցանցում տեղադրել է մի ձևաթուղթ, որի միջոցով շահագրգիռ անձինք կարող են պահանջել իրենց համար անցանկալի հղումների հեռացում որոնման արդյունքներից:

Շահագրգիռ անձը պարտավոր է հստակ նշել այն կայքերի հասցեները, որոնք նա ցանկանում է ջնջել: Յուրաքանչյուր կայքի համար նա պարտավոր է հիմնավորում ներկայացնել: Պետք է նշի նաև իր անունն ու էլեկտրոնային փոստի հասցեն: Բացի դրանից' անձի նույնականացման համար Google-ը պահանջում է նրա անձը հաստատող փաստաթղթի պատճենը: Ընկերությունը խոստանում է տվյալները հեռացնել դիմումը բավարարելուց հետո մեկ ամսվա ընթացքում:

Եթե Google-ը մերժի անձի պահանջը, ապա նա իրավունք ունի դիմելու իր երկրի դատարան: Դիմումը բավարարվելու դեպքում միայն Google-ն է հեռացնում անցանկալի հղումները: Մյուս որոնողական համակարգերի իրավատերերը Google-ի հետ միասին ինքնաբերաբար դա չեն անում: Բացի այդ' անցանկալի հղումները չեն երևա միայն ԵՄ տարածքում: Եվրոպայից դուրս դրանք կշարունակեն երևալ որոնման արդյունքի ցանկում:

- Արդյո՞ք դա նշանակում է, որ եթե ՀՀ քաղաքացին դիմի Google-ին, եւ նրա դիմումը բավարարվի, միեւնույն է, հեռացված հղումները կերևան ՀՀ-ում որոնում իրականացնելիս:

-Այո: Սակայն դու կարող ես դիմել Google-ին, եթե ապրում ես ԵՄ-ում: ՀՀ-ում նման օրենքներ չկան:

-Խնդրում եմ խոսեք նաև հայկական «Դատալեքս» համակարգի մասին: Արդյո՞ք այս դեպքում նույնպես կարող է գործել մոռացվելու իրավունքը:

-Եվրոպական դատարանի վճռի համաձայն՝ Google-ը պարտավոր է իր որոնման արդյունքների ցանկից հեռացնել հղումները, եթե այնտեղ պարունակվող տեղեկությունները խախտում են անձի անհատականության (մասնավոր կյանքի) և տվյալների պաշտպանության իրավունքը: Այդ նույն տվյալները կարող են, սակայն, համացանցում շարունակել մնալ հասանելի: Հետևաբար, Եվրոպական դատարանի վճիռը «Դատալեքս»-ում պարունակվող տեղեկությունները ջնջելու իրավունք չի տալիս:

Որպեսզի ամեն ինչ ավելի պարզ լինի, բացատրեմ օրինակով: Ենթադրենք այժմ ԵՄ-ում բնակվող մեկը ժամանակին ՀՀ-ում դատապարտվել է ոչ մեծ ծանրության հանցագործության համար, պատիժը կրել է, նրա դատվածությունը օրենքով սահմանված կարգով հանվել կամ մարվել է, և նա, ՀՀ օրենսդրության համաձայն, համարվում է երբևէ պատիժ չկրած անձ: Դրանից անցել է տասը տարի: Այդ անձն իր անունը որոնում է Google-ում, և Google-ը որոնման արդյունքի ցանկում բերում է նաև հղում «Դատալեքս»-ում առկա այն մասին ինֆորմացիայով, որ անձը տասը տարի առաջ դատապարտվել է ՀՀ-ում: Այդ տեղեկությունը հնացած է և անկարևոր, ուստի յուրաքանչյուրին հասանելի չպետք է լինի: Շահագրգիռ անձը կարող է Google-ից պահանջել, որ նրա անվամբ որոնման արդյունքի ցանկից ջնջի այդ հղումը, բայց չի կարող պահանջել, որ իր մասին տեղեկությունները ջնջվեն հենց «Դատալեքս»-ում:

Նույն կերպ էլեկտրոնային լրատվամիջոցները պարտավոր չեն ջնջել անձի մասին տեղեկություններն իրենց արխիվներից: Դրանք կարող են շարունակել մնալ հասանելի բոլորին: Բայց շահագրգիռ անձը կարող է պահանջել Google-ից, որ էլեկտրոնային լրատվամիջոցների արխիվներում իր անձի վերաբերյալ հնացած տեղեկություններն այլևս չերևան որոնման արդյունքի ցանկում:

Կրկին հիշեցնեմ, որ խոսքը միայն որոնողական համակարգերում որոնման արդյունքների ցանկից անցանկալի հղումների հեռացման մասին է: Իսկական բովանդակության հեռացման նախապայմանները շատ ավելի խիստ են, հատկապես' երբ խոսքը վերաբերում է զանգվածային լրատվամիջոցներին: Օրինակ՝ Գերմանիայի Գերագույն դատարանը վճռել է, որ թերթը պարտավոր չէ անանունացնել հանցագործների մասին նույնիսկ շատ հին հաղորդումները կամ դրանք հեռացնել իր ինտերնետային արխիվից:

Հարցազրույցը' Աստղիկ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆԻ

 Հ.Գ. Google ընկերությունը նաև սահմանել է անձնական տվյալների ցանկ, թե որոնց դեպքում հղում կարող է հեռացվել որոնման արդյունքների ցանկից, որոնց դեպքում' ոչ: Ամբողջական տեղեկատվությունն' այստեղ: