Հայաստանում արդար դատելը այսօր այդքան էլ հեշտ չէ. ՍԴ անդամ

ՀՀ Սահմանադրական բարեփոխումների եւ Սահմանադրության մեջ անհրաժեշտ փոփոխությունների վերաբերյալ yerkir.am-ի հարցերին պատասխանում է ՍԴ անդամ Ֆելիքս Թոխյանը:

 - Պարո'ն Թոխյան, այս պահին Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխությունները հրատա՞պ են:

- Միանշանակ: Տարբեր պատճառներով: Առաջինն այն է, որ 2005թ. փոփոխությունները մի քայլ թեեւ առաջ էին, բայց կային լուրջ խնդիրներ, որոնք այդպես էլ լուծում չստացան: Ես պնդում էի այս տարիներին, որ երկու խոշոր ինստիտուտների հարցում Սահմանադրությամբ մենք թերանում ենք` մեկը` դատական իշխանությանն է վերաբերում, մյուսը՝ տեղական ինքնակառավարմանը: Սրանք ենթակա են փոփոխման:

- Կխնդրեմ հիմնավորել Ձեր մատնանշած երկու ոլորտներում փոփոխությունների անհրաժեշտությունը:

- Ամենահրատապ հարցը դատական իշխանության իրական անկախության ապահովման խնդիրն է: Ունենք լուրջ խնդիրներ` մարդու իրավունքի պաշտպանության հետ կապված, որը մեզ մոտ թերի է, այդ թվում՝ ինստիտուցիոնալ պաշտպանությունը: Դատարանները, որ այսօր հիմնական դերակատարությունը չեն կարողանում անկախ, անաչառ, կոմպետենտ կատարել, նաեւ այն պատճառով է, որ Սահմանադրության մեջ այդ համակարգն այդպես է սահմանված: Հայաստանում արդար դատելը, ցավոք, այսօր այդքան էլ հեշտ չէ:

Լուրջ խնդիր է դատավորների անկախության խնդիրը. դատավորներն այսօր ամենաանպաշտպան պետական ծառայողներն են: Եթե Ձեզ աշխատանքից հեռացնեն, Դուք ունեք հնարավորություն դատական կարգով վերականգնվելու, ճիշտը ապացուցելու, դատավորները չունեն այդ հնարավորությունը: Արդարադատության խորհրդի եզրակացության հիման վրա ՀՀ նախագահը որոշում է ընդունում աշխատանքից հեռացնելու մասին, եւ դատավորը որեւէ տեղ բողոքարկել չի կարող: 2003թ. օրենքով այդ հնարավորությունը տրված էր ՍԴ-ին: Միջազգային կառույցները մեզ բազմիցս ասել են, որ այն մարմինը, որ նշանակում է աշխատանքի, իրավունք չունի հեռացնել: Այսօր, ցավոք, այդ համակարգը թերի է:

- Սահմանադրական դատարանի լիազորությունների հետ կապված` խնդիրներ չկա՞ն:

- Կան եւ լուրջ խնդիրներ են: Մի շարք լիազորություններ, որ տրվել էին 2003թ. նախագծով, 2005թ. նախագծով վերացվեցին: Բերեմ օրինակներ: Առաջինը` կոմպետենտ վեճերի լուծումն է. պետական ինստիտուտների միջեւ եթե կան սահմանադրական լիազորությունների շուրջ կոմպետենտության վեճեր, չկա մարմին, որ դա լուծի: Իսկ եթե չկա լուծման կոնկրետ ճանապարհ, լինում է հայավարի՝ ով ուժեղ է, նա էլ հաղթում է:

Երկրորդը կապված է մարդու իրավունքների պաշտպանության սահմանադրական լուծման հետ: Անհատական բողոքը, որ մեզ մոտ ներդրվել է, աղճատված է ներդրվել. քաղաքացին այսօր կարողանում է ՍԴ-ում բողոքել օրենքի սահմանադրականությունը միայն, չի կարողանում բողոքել դատական իշխանության վերին ատյանների դատական ակտերի սահմանադրականությունը, եւ մենք ընկնում ենք փակուղի: Սա լուրջ խնդիր է, որը պետք է լուծում ստանա:

- Տեղական ինքնակառավարման մարմիններում ի՞նչ փոփոխություններ են անհրաժեշտ:

- ՏԻՄ-երի համակարգը, իրոք, թերի է, եւ պետք է մտածենք, թե ինչպես մեծացնենք ՏԻՄ-երի դերակատարությունը, որը չի գործում, թեեւ Սահմանադրության մեջ կա: Այն իշխանության ամենաաղքատ օղակն է, ամբողջապես կախված է կենտրոնական իշխանություններից, հատկապես՝ ֆինանսական հարցով:

- Գուցե խնդիրը վարչատարածքային սխալ բաժանման մե՞ջ է:

- Այո, Հայաստանի վարչատարածքային այս բաժանումն այսօր իրեն չի արդարացնում: Լավագույնը խորհրդարային շրջանային բաժանումն էր: Քննարկման հարց է, բայց, բոլոր դեպքերում, այսօրվա բաժանումն իրեն չի արդարացնում:

- Ընդդիմությունն անհրաժեշտ է համարում կառավարման խորհրդարանական համակարգին անցումը եւ Սահմանադրության մեջ ամենալուրջ փոփոխությունը դա է համարում:

- Դա քաղաքական խնդիր է: Եթե որեւէ մեկը պնդում է, որ նախագահական համակարգը միմիայն բռնապետություն է, իսկ խորհրդարանական համակարգը՝ միմիայն ժողովրդավարություն, դա անիրազեկությունից է գալիս: Աշխարհի փորձը ցույց է տվել, որ երկուսն էլ ունեն իրենց դրական եւ բացասական կողմերը: Դրանք զուտ քաղաքական հարց են, եւ եթե ուժերը գան համաձայնության, կփոխվի: Սահմանադրական իրավունքի տեսակետից որեւէ խնդիր չկա: Մենք կարող ենք լավ երկիր կառուցել ե'ւ նախագահական ուժեղ իշխանության օրոք, ե'ւ պառլամենտական:

Քաղաքական որոշ ուժեր վաղուց են պնդում, որ խորհրդարանական համակարգը առավել ժողովրդավարական է եւ պետք է հենց դա լինի: Բայց միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ, այնուամենայնիվ, մեր տիպի երկրներում, հետսովետական երկրներում խորհրդարանական համակարգին անցնելու փորձերը տապալվել են կամ, մեղմ ասած, հաջողությամբ չեն պսակվել՝ Ուկրաինայում, Մոլդովայում, Վրաստանում: Փորձը ցույց տվեց, որ այդքան էլ հեշտ չէ, մանավանդ, երբ արվում է քաղաքական կոնյունկտուրայից ելնելով:

- Օրենսդիր մարմինը ունի՞ փոփոխման անհրաժեշտություն: Օրինակ՝ ընդդիմությունը պնդում է, որ պետք է անցնել 100 տոկոս համամասնական ընտրակարգի:

- Ժամանակին մենք ներկայացրել ենք, որ պառլամենտում մեզ պետք չէ 131 պատգամավոր: Լավագույն դեպքում՝ 101-ը մեզ բավարար է: Լուրջ խնդիր է երկրորդ պալատի ստեղծման խնդիրը: Պառլամենտը չունի վերահսկողության գործառույթ իշխանության մարմինների նկատմամբ, որը շատ վատ է:

Ժամանակին, երբ փոփոխության էր ենթարկվում Սահմանադրությունը, Պարույր Հայրիկյանը ճիշտ առաջարկություն էր արել, բայց մենք ընդդիմացանք, այդ թվում՝ նաեւ ես: Առաջարկն այն մասին էր, որ ընտրական համակարգը պետք է Սահմանադրության մեջ ամրագրվի:

Ես կողմնակից եմ համամասնական համակարգի: Եթե անցնենք պառլամենտական համակարգի, պետք է ինքնըստինքյան լինի 100 տոկոս համամասնական ընտրակարգ:

- Փաստորեն, Սահմանադրության մեջ փոփոխման ենթակա բազում դրույթներ կան:

- Ես դեմ եմ մասշտաբային բարեփոխումներին, այլ կետայինին եմ կողմ: Նախ պետք է որոշենք, թե որ կետերին ձեռք չտանք, հետո որոշենք, թե որ կետերը, իրոք, պետք է փոխել, դրանից հետո որոշենք, թե դրանց մեջ առաջնահերթը որն է, որ չփոփոխել հնարավոր չէ:

- Պարո'ն Թոխյան, Հայաստանում յուրաքանչյուր համապետական ընտրությունից հետո կասկածի տակ է դրվում ընտրության արդար անցկացված լինելը, պարտված թեկնածուն դիմում է ՍԴ, իսկ ՍԴ-ն էլ միշտ կայացնում է որոշում, որը հաստատում է ԿԸՀ-ի տվյալները: Սա հանրության ընդդիմադիր հատվածի մոտ անհանդուրժողականության, դժգոհության ալիք է ստեղծում ընդդեմ Սահմանադրական դատարանի: Հնարավոր համարո՞ւմ եք այնպիսի ընտրության, թեկուզ՝ ՍԴ հանրաքվեի անցկացումը, որ բողոքի ալիք չառաջացնի: Մանավանդ, որ 2005-ի Սահմանադրական փոփոխությունների արդարության կապակցությամբ էլ կան կասկածներ:

- Այսօրվա Սահմանադրությամբ ՍԴ-ն չունի լիազորություն` ընտրությունների արդյունքները ստուգելու: Մենք ընդամենը ԿԸՀ վերջնական որոշման իրավաչափությունն ենք որոշում: Դուք չեք գտնի աշխարհում մի ՍԴ, որ որեւէ երկրում իշխանության հարցը լուծում է, դա ամենավտանգավոր բանն է, որ դատական համակարգով իշխանության հարց է լուծվում: Երբեք չի եղել եւ չի լինի, կարծում եմ: Ես կողմ եմ եղել եւ հիմա էլ եմ կողմ, որ ընտրությունների հարցով ՍԴ-ն ընդհանրապես լիազորություն չունենա: Հանրաքվեի օրինականությունը, այո, ստուգենք: Մյուս բոլոր ընտրությունները կապված են մեծապես փաստական հանգամանքների հետ, պետք է դա լուծի վարչական դատարանը:

Հարցազրույցը վարեց Սեւակ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ