Արդարամիտ հրեաները դիմում են Իսրայելին՝ Լաչինի միջանցքի բացմանն աջակցելու համար

Յուրաքանչյուր ազգության մեջ կան հայամետ և հակահայ անհատներ․ հրեաները ևս բացառություն չեն: Կան հրեաներ, որոնք աջակցում են մեզ, և նրանք, ովքեր դեմ են մեզ: Մենք չպետք է բոլորին ընդհանրացնենք և մի արշինով չափենք։ Հայերը չպետք է յուրաքանչյուր հրեայի վերաբերվեն որպես հակառակորդի միայն այն պատճառով, որ Իսրայելի կառավարությունը ժխտում է Հայոց ցեղասպանությունը և միլիարդավոր դոլարների զենք վաճառում Ադրբեջանին։

Հայ ժողովուրդն իրավունք ունի քննադատելու Իսրայելի կառավարությանը և հակահայ հրեաներին։ 2015 թվականին ես խստորեն դատապարտել եմ Իսրայելի կողմից Հայոց ցեղասպանության ժխտումը իմ դասախոսության ժամանակ իսրայելյան համալսարանում: Դասախոսությունից հետո ես հանդիպեցի Իսրայելի նախագահ Ռեուվեն Ռիվլինին և ասացի նրան, որ Իսրայելի կառավարությունը, որի սեփական ժողովուրդը ցեղասպանության զոհ է եղել, պետք է լիներ առաջին երկիրը, որ ճանաչեր Հայոց ցեղասպանությունը, այլ ոչ թե վերջինը։ Նախագահ Ռիվլինն ինձ ասաց, որ ճանաչում է Հայոց ցեղասպանությունը և մեղադրեց վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուին այն ժխտելու համար:

Վերջերս ես ստացա մի խումբ արդարամիտ իսրայելցիների երկու նամակների պատճենները, որոնք նրանք հղել էին իրենց երկրի բարձրաստիճան պաշտոնյաներին՝ խնդրելով նրանց միջամտությունը Ադրբեջանին՝ Լաչինի միջանցքն ապաշրջափակելու համար:

Առաջին նամակն ուղարկվել էր Իսրայելի արտգործնախարար Էլի Կոhենին 2023 թվականի հունվարի 15-ին՝ խնդրելով նրա օժանդակությունը՝ կանխելու «լուրջ մարդասիրական ճգնաժամը և մարդկային կորուստները»՝ կապված Ադրբեջանի կողմից Լաչինի միջանցքի շրջափակման հետ։ Նամակը ստորագրող 17 նշանավոր հրեաները, այդ թվում՝ ռաբբիներ, լրագրողներ և մտավորականներ, գրել են. «Մենք կարծում ենք, որ Դուք՝ Իսրայելի արտաքին գործերի նախարարը, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի ձեր գործընկերների հետ ունեցած կապերի միջոցով կարող եք օգնել խուսափել այս ծանր մարդասիրական ճգնաժամից։ Ուստի խնդրում ենք անհապաղ դիմել նրանց՝ աշխատելու Լաչինի միջանցքի շրջափակման վերացման ուղղությամբ»։

Երկրորդ նամակն ուղարկվել է 2023 թվականի օգոստոսի 11-ին Իսրայելի նախագահ Իսահակ Հերցոգին, որը վերջերս այցելել էր Ադրբեջան։ Նամակագիրները նրան խնդրել են «անձնական կոչով դիմել Ադրբեջանի ձեր գործընկերներին և պահանջել նրանց անհապաղ վերացնել Լաչինի միջանցքի շրջափակումը»։ Նամակի 35 նշանավոր հրեա ստորագրողները, այդ թվում՝ ռաբբիներ, մտավորականներ, լրագրողներ, կաբինետի նախկին նախարար և Կնեսետի անդամ, ճարտարապետներ և գիտնականներ, գրել են. «Իսրայելի պետությունը սերտ կապեր ունի Ադրբեջանի հետ՝ պետության, որը պատասխանատու է այս ճգնաժամի համար, և ունի այն լուծելու ունակություն: Այս կապերը պարտավորեցնում են Իսրայելի պետությանը հստակ դիրքորոշում ունենալ և ձեռքերը ծալած չնստել… Այն օգնությունը, որը մենք [Իսրայելը] տրամադրել ենք [Ադրբեջանին] նշանակում է, որ մենք հատուկ պատասխանատվություն ենք կրում կողքից դիտող չլինելու, ինչպես նաև մեզ կարևոր հնարավորություն է տալիս դրական ազդեցություն ունենալու համար։ Մենք չենք կարող լռել, հատկապես հայ ժողովրդի հետ մեր ունեցած պատմական ու բազմաշերտ կապերի լույսի ներքո»:
Այս նամակներից բացի Իսրայելի հարյուրավոր հրեաներ և հայեր մի քանի բողոքի ակցիաներ են իրականացրել 2020 թվականի Արցախյան պատերազմի ընթացքում և դրանից հետո։ Բողոքի ակցիաներից մեկը եղել է Թել Ավիվում պաշտպանության նախարարության դիմաց՝ քննադատելով իսրայելական զենքի վաճառքն Ադրբեջանին։ Բողոքի ակցիայի մասնակիցներից մի քանիսը արյան բծերով ներկված դրոնների մոդելներ են բռնել իրենց ձեռքերում՝ «Արտադրված է Իսրայելում» գրությամբ։

Ավիդան Ֆրիդմանը, Yanshoof կազմակերպության հիմնադիրներից մեկը, որը զբաղվում է մարդու իրավունքների խախտողներին իսրայելական զենքի վաճառքի դադարեցմամբ, 2023 թվականի օգոստոսի 13-ին The Times of Israel-ում հոդված է հրապարակել՝ «Արցախի մարդասիրական ճգնաժամը մեր պատասխանատվությունն է․ ահա, թե ինչու» վերնագրով: Նա գրել է. «Իսրայելը 2016-2020 թվականներին Ադրբեջանին է մատակարարել իր զենքի 69 տոկոսը: 2020 թվականի Արցախյան պատերազմի ժամանակ իսրայելական բարձրաստիճան զինվորական աղբյուրը պնդում էր, որ «Ադրբեջանը չէր կարողանա շարունակել իր գործողությունն այս մակարդակով առանց մեր աջակցություն»։ Ֆրիդմանը եզրափակեց. «Լեռնային Ղարաբաղում առկա մարդասիրական ճգնաժամը հնարավոր է դարձել Իսրայելի աջակցությամբ… Ստեղծված մարդասիրական ճգնաժամը, Իսրայելի կողմից Ադրբեջանին ցուցաբերվող ռազմական աջակցությունը և հրեա ժողովրդի պատմական ու բարոյական կապը հայ ժողովրդի հետ միավորվում են՝ ստեղծելով հստակ բարոյական պատասխանատվություն։ Իսրայելը պետք է բարոյական դիրքորոշում ընդունի և կոչ անի Ադրբեջանին անհապաղ վերացնել Լաչինի միջանցքի շրջափակումը»։
Որոշ հրեաների շրջանակում հայանպաստ համակրանքների խորությունը ցույց տալու համար ես կցանկանայի մեջբերել վերը նշված նամակները ստորագրողներից մեկին՝ դոկտոր Իսրայել Չարնիին։ Նա Երուսաղեմում գործող Հոլոքոստի և ցեղասպանության ինստիտուտի գործադիր տնօրենն է և «Իսրայելի անհաջող պատասխանը Հայոց ցեղասպանությանը» գրքի հեղինակը։ 2009 թվականին Չարնիին և ինձ հրավիրել էին ելույթ ունենալու Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանում: Քանի որ Չարնին հիվանդության պատճառով չէր կարողացել ներկա գտնվել, նա գրավոր ներկայացրեց իր ելույթը։ Ահա մի հատված դրանից. «Իսրայելա-պաղեստինյան հակամարտությունում խաղաղության համար ոչ պակաս մարտնչող Շիմոն Պերեսը, այժմ Իսրայելի նախագահը, այն ժամանակ Իսրայելի արտգործնախարարի պաշտոնը զբաղեցրած, երկու անգամ նկատելիորեն շեղվեց իր ճանապարհից՝ նախատելու Հայոց ցեղասպանության պատմությունն ու հիշատակը»։

2001 թվականին Չարնին խիստ նամակ ուղարկեց Պերեսին. «Դուք անցել եք բարոյականության սահմանը, որը ոչ մի հրեա չպետք է թույլ տա իրեն խախտել… Որպես հրեա և իսրայելցի՝ ես ամաչում եմ, որ Դուք այժմ մտել եք Հայոց ցեղասպանության իսկական ժխտման շրջանակ, որը համեմատելի է Հոլոքոստի ժխտման հետ»:

Ի պատասխան 2002 թվականին Պերեսի «հատկապես անարգական» ժխտման՝ դոկտ. Չարնին նրան ուղարկել է «Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթում իմ խմբագրականներից մեկը՝ հետևյալ գրառմամբ. « Ձեր ուշադրության համար ես մեծ անհանգստությամբ կցում եմ ամերիկահայ առաջատար թերթի խմբագրականը, որը կոչ է անում Հայաստանին վտարել Իսրայելի դեսպանին [Ռիվկա Քոհենին՝ նրա կողմից Հայոց ցեղասպանությունը ժխտելուց հետո]։ Լրացուցիչ տեղեկությունների համար․ այս խմբագրականի հեղինակը, որը ԱՄՆ-ում «Միացյալ հայկական հիմնադրամի» ղեկավարն է, որը համեմատելի է մեր «Միացյալ հրեական կոչի» հետ, երկար տարիներ եղել է Ժնևում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի պատվիրակ»:

Հայերը պետք է աջակցեն իրենց բարեկամներին և քննադատեն հակառակորդներին՝ անկախ նրանց ազգությունից։

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի