Իրանա-ադրբեջանական յարաբերութիւնների ընկնող կորագիծն ու Հայաստանին ընձեռւած հնարաւորութիւնը

Հարաւային Կովկասում ծաւալւող աշխարհաքաղաքական իրադարձութիւններում, անշուշտ, անկիւնաքարային նշանակութիւն ունեն իրանա-ադրբեջանական յարաբերութիւնները:

Յարաբերութիւններ, որոնց միտումը վերջին զարգացումների ֆոնին խիստ բացասական բնոյթ է կրում: Սահմանում առկայ գրեթէ մշտական լարւածութիւնը, իրանցի դիւանագէտների արտաքսումը Բաքւից, Ադրբեջանի շիա հոգեւորականների եւ հաւատացեալների վրայ գործադրւող աննախադէպ ճնշումներն ու հալածանքները վկայում են այն մասին, որ այդ յարաբերութիւնները մօտենում են իրենց հնարաւոր նւազագոյն եզրագծին:

Երկկողմ յարաբերութիւններում առկայ վերոնշեալ կնճիռներին զուգահեռ, ոչ պակաս բացասական գործօն է նաեւ Իսրայէլի հետ Բաքւի Հանրապետութեան յարաբերութիւնները, որոնց միանշանակ կարելի է բնութագրել որպէս խորացւած ռազմավարական բնոյթ ունեցող յարաբերութիւններ, որոնք միտւած են յատկապէս տարածաշրջանում Իրանի դիրքերի թուլացմանը:

Յիշենք՝ ադրբեջանա-իսրայէլական յստակ հակաիրանական բնոյթ կրող համատեղ յայտարարութիւնն Իսրայէլում՝ Ադրբեջանի դեսպանատան բացման արարողութեան ժամանակ, երբ երկու երկրներն ուղղակիօրէն հասկացնել տւեցին, որ այսպէս կոչւած իրանական սպառնալիքն իրենց համար կրում է գոյաբանական բնոյթ:

Կասկածից վեր է, որ իսրայէլա-ադրբեջանական յարաբերութիւնների կորագծում նկատւող կտրուկ վերելքը պայմանաւորւած է համատեղ այն խորքային վախով, որի հիմնական պատճառը մերձաւորարեւելեան ճակատի ակտիւ զարգացումներն ու զգալի տեղաշարժերն են:

Իրանն անշեղօրէն առաջ է շարժւում կարգաւորելու իր յարաբերութիւններն արաբական աշխարհի ներկայացուցիչների՝ Սաուդական Արաբիայի, Եգիպտոսի, Յորդանանի, ԱՄԷ-ի եւ Բահրէյնի հետ, ինչը խիստ անցանկալի է Բաքւի եւ նրա ռազմավարական դաշնակցի՝ Թել Աւիւի համար:

Ակնյայտ է, որ մեկնարկած գործընթացի յաջող աւարտի դէպքում՝

Ա-Իրանին համատեղ դիմակայելու համար, Իսրայէլի ստեղծած դաշինքային ցանցը, որը մի կողմից ներառում էր Սաուդական Արաբիան, ԱՄԷ-ն եւ Բահրէյնը, իսկ միւս կողմից՝ Եգիպտոսն ու Յորդանանը, զգալիօրէն կը կորցնի իր նշանակութիւնն ու գործառոյթը:

Իսրայէլը հասկանում է, որ այս իրավիճակում հակաիրանական ցանկացած գործողութիւն խիստ ռիսկային է, եւ մեծ հաւանականութեամբ մնալու է միայնակ, ինչն անցանկալի է:

Բ-Միեւնոյն ժամանակ, Բաքւում գիտակցում են, որ արաբական աշխարհի ներկայացուցիչների հետ յարաբերութիւնները կարգաւորելուց յետոյ, Իրանը հնարաւորութիւն կունենայ արաբական ճակատում ազատւած միջոցների զգալի մի մասը ուղղորդելու հիւսիսային ճակատ՝ ամրապնդելու իր դիրքերն Հարաւային Կովկասում, եւ չէզոքացնելու առկայ մարտահրաւէրները, յատկապէս եւ գլխաւորաբար՝ Սիւնիքի հետ կապւած:

Եւ եթէ հաշւի առնենք նախընտրական պայքարի փուլ թեւակոխած, յետերկրաշարժեան Թուրքիայում էրդողանեան վարչակազմի առաջնահերթութիւնները եւ սահմանափակ հնարաւորութիւնները, ապա ակնյայտ է դառնում, որ հարաւկովկասեան ընթացող իրադարձութիւններում, Բաքւին լիարժէք աջակցութիւն կարող է ցուցաբերել գրեթէ միայն Իսրայէլը, իսկ Թել Աւիւի հնարաւոր հակաիրանական գործողութիւնների միակ տրամպլինը ներկայ պահին հանդիսանում է Ադրբեջանը:

Աշխարհաքաղաքական այս նոր խմորումները, ինչպէս նաեւ տարածաշրջանային եւ արտատարածաշրջանային ուժերի դիրքային տեղաշարժը տարածաշրջանում, մեզ յուշում է, որ Հարաւային Կովկասում վրայ է հասել ուժերի նոր դասաւորման, եւ ըստ դրա՝ բոլորովին նոր ստատուս-քւոյի ձեւաւորման ժամանակը:

Այս նոր իրողութիւնը, բնականաբար, ենթադրում է նոր մարտահրաւէրներ Հայաստանի համար: Նոր մարդահրաւէրների կողքին, սակայն, պաշտօնական Երեւանի համար բացւում է նաեւ նոր հնարաւորութիւնների պատուհան՝ որոշակիօրէն վերականգնելու իր կորցրած դիրքերը, տարածաշրջանային աշխարհաքաղաքական բարդ խաղում:

Հնարաւորութիւնների այս պատուհանի գլխաւոր եւ կարեւորագոյն բաղադրիչներից մէկն Իրանի Իսլամական Հանրապետութեան հետ յարաբերութիւններն են, որոնք օր առաջ պէտք է ստանան ռազմաքաղաքական բնոյթի՝ պաշտօնապէս ամրագրւած բովանդակութիւն:

Նման բովանդակութեամբ խորացւած յարաբերութիւններն առաջին հերթին պէտք է ենթադրեն անխտիր բոլոր ուղղութիւններով, ընդհանուր թշնամու դէմ համատեղ՝ բազմաբաղադրիչ ճակատի ստեղծում, ինչը երկու երկրներին լուրջ լծակներ եւ հնարաւորութիւններ կընձեռի չէզոքացնելու Բաքւի (իմա՝ ադրբեջանաթուրքական դաշինքի) ծաւալապաշտական նկրտումներն ու հեռահար նպատակները տարածաշրջանում:

Սա օրագարկային առաջնահերթութիւն է յատկապէս Հայաստանի համար, որը կանգնած է հերթական պատերազմի արհաւիրքին դէմ-յանդիման:

Նման հնարաւորութեան ձեռքից բաց թողնելը պատմական նշանակութեան ճակատագրական մեծ՝ աններելի սխալ կը լինի: Իսկ պատմութիւնը սովոր է պատժելու նրանց, ովքեր բաց են թողնում ընձեռւած հնարաւորութիւններն ու մոռանում են իր դասերը:

ԱՐԱՄ ՇԱՀՆԱԶԱՐԵԱՆ