Աղէտը (Ընկերոջ Մը Նամակէն) Սոֆիա, մարտ 19

1905թ մարտի 17-ին ձեռնառումբի փորձարկման ժամանակ նահատակվեց հայոց հեղափոխության տեսաբան կազմակերպիչ եւ առաջնորդ Քրիստափոր Միքայելյանը։

…Ինծի վիճակւեցաւ տեղեկացնել քեզ և մերոնց այն գոյժը, որ արիւն կը հոտի, մեր ամէնէն թանկագին ընկերներուն արիւնը… Ինկան մեր սիրելիները Քրիստափոր և Եդուարդ-Ժորիս, 2 օր առաջ, ռումբի մը պայթիւնէ, փորձի ատեն: Քանի մը փորձերէ ետք, որոնք բոլորն ալ յաջող անցած էին, Հայրիկը (Քրիստափոր) գտաւ որ ռումբի տւած 270 կտորները մանր են և իր ուզած գործը չեն կրնար տեսնել: Ուստի ծրագրեց փոխել նիւթերու կազմը, ձուլւածքը, որոշ խոշորութեամբ կտորներ ստանալ կարենալու համար. հնարեց մեքենայ մը, որ կը լարւէր և նետելու պահուն միայն կը բռնկեցնէր նիւթը: Մեքենան տակաւին նոր սարքւած, հարկաւոր նիւթերն անպատրաստ, հոսկէ կ’անցնէր Վ.ի ներկայացուցիչը՝ Էտւարտ, որ մեկնելէն առաջ փափաք կը յայտնէ մեքենային փորձը տեսնելու: Հայրիկը կը համաձայնի, և ամէնքս կ’երթանք փորձի, ցեխոտ և մեղմ ձիւնոտ օր մը, մարտ 17, ուրբաթ: Մեքենան լարելէն ետք, բոլոր քաշւեցանք հեռու, խնդրելով Հայրիկէն, որ ինքն ալ զայ մեր քով. Մինչդեռ ինք կ’ուշանար ձորակին մէջ և կը վիճէր Եդւարդին հետ, որ կը պաղատէր ու կը պնդէր որ ինքն իր ձեռքով մեքենան բանեցնէ: Եդւարդ քաղեց մեքենայի ձեռքը, ռումբը պայթեցաւ… ինքը տեղն իտեղը սպաննւեցաւ անմիջապէս. աջ ձեռքը կէսէն կտրւած էր, գլուխը պատռւած աջ կողմէն և նետւած երեք մէթր ներքև… Հայրիկը ստացեր էր չորս վէրք, բոլորն ալ ձախ կողմէն. մէկը գլխէն, միւսը սրտէն քիչ բարձր, ուր պատռեր էր արեան երակը – մահացու վէրքն էր ատ,– մէկը սրունքի բումբին, չորրորդը միջամատին… Քսան րոպէ միայն ապրեցաւ Հայրիկը և բազուկներուս մէջ տւաւ իր վեջրին շունչը… Ալեզարդ մօրուքը արիւնթաթախ, աչքին մէկը փակ, միւսը բաց, կը նայէր խորհրդաւոր և պաղ կերպով. ծանր բայց հանգիստ կը շնչէր. քանի մը անգամ շունչը կտրւեցաւ, փչեցի բերանը, նորէն հոգի առաւ, կարծես. փաթաթեցի վէրքերը, իզուր… կապտւած շրթունքը բացւեցաւ վերջին անգամ… և անշարժացաւ այն հսկան, որ տասնևվեց տարիներէ ի վեր մեծ սիւներէն մէկն էր մեր գործին…

Ի՛նչ գրեմ, չեմ գիտեր, խնայեցէք մեզի: Լալէն, «Հայրիկ» գոչելէն այլ ևս ուժ չէ մնացեր վրանից. թանկագին ընկերներու դիակները ամէն տեղ, տան մէջ, փողոցը, սենեակս միշտ արիւնթաթախ՝ աչքիս առջև կուգան…

…Թարմ դիակներու առջև կանգնած, ապշած աչքերով ձեզ կը նայինք. շփոթած, խորտակւած, ու խոր կսկիծով կ’զգանք որ մխիթարական խօսքեր ըսել, կամ լսելը յանցանք է այսքան թանգ կորուստի մը առջև…

Հ.
«Հայրենիք» Պոսթոն
Վեցերորդ Տարի, Թիւ 16 (302)
Շաբաթ Ապրիլ 22, 1905