Չափազանցված սպասումներ են՝ ՀՀ-ն չի կարող դառնալ միջազգային տարանցիկ ուղի. տնտեսագետ

Վերջին շրջանում գնաճի կտրուկ աճի, ՀՀ-Իրան տնտեսական հարաբերությունների, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության միջազգային տարանցիկ ուղիների  մասին Yerkir.am-ը զրուցել է ՀՅԴ Բյուրոյի տնտեսական հետազոտությունների գրասենյակի պատասխանատու, տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանի հետ։

- Պարո´ն Պարսյան, գաղտնիք չէ, որ Հայաստանում գնաճը շարունակվում է։ Փաստորեն ամիսներ շարունակ այս մասով կայուն աճ ունենք։

-Պաշտոնական վիճակագրությամբ այս տարվա հունվար-հոկտեմբեր ամիսներին գնաճի մակարդակը կազմում է 6.9 %, միայն սննդամթերքն այս ընթացքում թանկացել է 10 %-ով, հատկապես մտահոգիչ է առաջին անհրաժեշտության մի շարք ապրանքների երկնիշ գնաճը։ Առհասարակ, գնաճը երպես երևույթ բացասական չէ, եթե մարդկանց եկամուտները զուգահեռաբար աճում են։ Մեզ մոտ`այս տարվա ընթացքում, թոշակները մնացել են նույն մակարդակի,  իսկ միջին անվանական աշխատավարձը աճել է ավելի քիչ քան գնաճի տեմպն է։ Այս պայմաններում կարող ենք արձանագրել, որ հասարակությունն է՛լ ավելի է աղքատանում, սոցիալական խնդիրներն է՛լ ավելի են սրվում։ Ունենք հետևյալ իրավիճակը. գյուղատնտեսության համար անհրաժեշտ վառելանյութերը, պարարտանյութերը թանկացել են, ունենք ցածր բերքատվություն, և սա հանգեցրել է արագ տեմպերով գնաճի։ Բայց մյուս կողմից, գնաճը պայմանավորված չէ արտաքին գործոններով, ինչը սիրում են կրկնել գործող իշխանությունները` տեսեք դրսում գները թանկացել են։ Սա պայմանավորված է մեր ներքին գործոններով: Այսինքն` Էկոնոմիկայի նախարարությունը ձախողել է գյուղոլորտի ծրագրերը, որի արդյունքում արտադրության ծավալները կրճատվել են, ինչը ևս նպաստել է գնաճի։ Եթե մենք կարողանանք տեղում արտադրել մեզ անհրաժեշտ գյուղմթերքը, ապա գնաճի մակարդակը այսպիսի մեծ ծավալների չէր լինի։ Հաջորդ տարվա համար մենք պետք է վերանայենք մեր գյուղատնտեսական քաղաքականությունը, եթե ցանկանում ենք խուսափել ավելի բարձր գնաճներից։

-Այսօր խոսվում է բենզինի ռեկորդային գնի մասին։ Ըստ մասնագետների՝ պատճառն այն է, որ Իրանից Հայաստան տևական ժամանակ բենզին չի ներկրվում` ադրբեջանական տուրքի պատճառով։ Ըստ Ձեզ, ինչպիսի՞ խնդիրների կարող է հանգեցնել այս ամենը և արդյո՞ք պատճառներից մեկն այն չէ, որ Հայաստանում կան մենաշնորհներ, այսինքն շուկան ազատականացված չէ։

-Վառելիքի շուկան աչքի է ընկել իր բարձր մենաշնորհացմամբ։ Այստեղ նախկինում գործում էին երկու տնտեսվարողներ, հիմա արդեն երրորդն է հայտնվել, որը կապված է գործող իշխանությունների հետ։ Նրանք շարունակում են նույն գնային քաղաքականությունը։ Ասեմ, որ մենք հիմնականում բենզին, դիզելային վառելիք ներկրում ենք Ռուսաստանից, շատ փոքր քանակությամբ դիզելային վառելիք վերջին տարիներին ներկրել ենք Իրանից։ Ասեմ, որ այդ ներկրման ծավալները մեծ ազդեցություն չունեն շուկայում  (5%-ից ոչ ավել), իսկ վերջին շրջանում Իրանից եկող վառելիքի ծավալների նվազումը պայմանավորված է մի շարք գործոններով. առաջին` անվտանգային գործոնով, քանի որ Սյունիքը դարձել է բեռնափոխադրումներ և ուղևորափոխադրումներ իրականացնելու ռիսկային տարածաշրջան, դրան գումարած ավելացել են ծախսերը, եթե նախկինում իրանական բեռնատարները, մտնելով Հայաստան, առանց որևէ լրացուցիչ վճարի հասնում էին Երևան, ապա հիմա պարտադրված են գումար վճարել։ Սրանով է պայմանավորված, որ իրանական վառելիքի գինը թանկացել է շուկայում։ Ըստ էության տնտեսական և անվտանգային խնդիրներով պայմանավորված, որ դադարել է Իրանից ներկրման ծավալները, բայց դա չի կարող  ազդել մեր տնտեսության վրա։

-Պարո՛ն Պարսյան, մեկ տարի շարունակ հայաստանյան փորձագիտական շրջանակները պնդում են, որ կոմունիկացիաների ապաշրջափակումը տարածաշրջանում ձեռնտու է միայն Ադրբեջանին ու Թուրքիային, իսկ ՀՀ իշխանությունն այլ բան է պնդում։ Ի՞նչ զարգացումներ եք կանխատեսում, որքանո՞վ կոմունիկացիաների ապաշրջափակումը ձեռնտու կլինի Հայաստանին։

-Հայաստանը չի կարող դեմ լիներ կոմունիկացիաների ապաշրջափակման գաղափարին, այսինքն` ինչպես Հայաստանը, այնպես էլ տարածաշրջանի երկրները պետք է ունենան հնարավորություններ բեռնափոխադրման, ուղևորափոխադրման համար։ Խնդիրը այլ է, որ հայկական կողմը նախատեսում է ճանապարհների, ենթակառուցվածքների ապաշրջափակում, որը ենթադրում է, օրինակ` ինչպես վրացական բեռներն են մտնում Հայաստան, այստեղից էլ`Իրան։ Այսինքն այդ տրամաբանության մեջ է Հայաստանը հասկանում ապաշրջափակում, կոմունիկացիաների բացում, իսկ Ադրբեջանը հասկանում է միջանցքի գաղափարը, այսինքն մի ճանապարհ, որի նկատմամբ Հայաստանը կկորցնի իր վերահսկողությունը, և ադրբեջանական բեռներն առանց որևէ վերահսկողության Հայաստանի տարածքով կգնան Նախիջևան։ Ակնհայտ է, որ Ադրբեջանի համար սա մեծ տնտեսական էֆեկտ չի կարող ապահովել, ուստի, պահանջը քաղաքական է. նրանք ցանկանում են ցույց տալ, որ մուտք գործեցին Սյունիքի մարզ։

Իրանը երբեք Հայաստանի տարածքով իր բեռները չի տեղափոխելու դեպի Թուրքիա. նրանք օգտագործում են Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթգիծը, որը ավելի արագ է, քան հայկական երկաթգիծը։ Ի տարբերություն Ադրբեջանի` Հայաստանի համար կարևոր է ապաշրջափակումը, քանի որ դեպի Ռուսաստան արտահանում իրականացվում է  հիմնականում Լարսի ճանապարհով, այն կարող է ժամանակ առ ժամանակ փակվել. մենք կարող ենք օգտագործել Ադրբեջանի տարածքը որպես այլընտրանքային ճանապարհ, իսկ երկաթգծի միջոցով բեռների փոխադրումը, բնականաբար, մեզ համար նախընտրելի տարբերակ է, բայց այստեղով էլ բեռների փոխադրումը ժամանակատար և ծախսատար է։

Փաստենք նաև, որ ճանապարհների ապաշրջափակումը չի նշանակում շուկաների բացում, այսինքն մենք կարող ենք թույլ տալ, որ մեր տարածքով ադրբեջանական բեռնատարը անցնի, բայց դա չի ենթադրում, որ պետք է թողնենք, որ ադրբեջանական ապրանքը վաճառվի Հայաստանում։ Մի կողմից՝ մենք չպետք է ասենք, որ Հայաստանը դառնալու է տարանցիկ երկիր, քանի որ Ադրբեջան-Թուրքիա, արևելք-արևմուտք բեռները արդեն աշխատում են, իսկ հյուսիս-հարավ բեռների փոխադրումը նրանք կարող են իրականացնել նոր կառուցված Մաստարա-Ռաշ երկաթգծի միջոցով։ Մենք կարող ենք օգտվել մեր ներկրումներն անելու համար, բայց Հայաստանը տարանցիկ նշանակություն չի ունենալու. չափազանցված սպասումներ չպետք է ունենալ։

-Որոշ փորձագիտական շրջանակներ ասում են՝ եթե Հայաստանը ցանկանում է դառնալ միջազգային տարանցիկ ուղի, պետք է վերագործարկվի Նախիջևանի տարածքով Հայաստանը Իրանին կապող երկաթուղին։ Կցանկանայինք լսել Ձեր կարծիքը այս ամենի վերաբերյալ։

- Մենք կարող ենք մեր բեռները տեղափոխել և լավագույն դեպքում կարող ենք տեղափոխել վրացական բեռները։ Բայց հյուսիս-հարավ, արևելք-արևմուտք` այս ցանցից մենք դուրս ենք մնացել. ոչ մեկին տնտեսական տեսանկյունից ձեռնտու չէ Հայաստանի տարածքով բեռնափոխադրումներ իրականացնել։ Մենք կարող ենք օգտվել, բայց ասել, որ Ռուսաստանը կամ Թուրքիան իր բեռները պետք է փոխադրի` դա տեղի չի ունենա։ Եթե գործարկվի այդ երկաթգիծը, ապա լավագույն դեպքում Վրաստանը կարող է իր բեռները տեղափոխել դեպի Իրան։

-Եթե իրադարձություններն այնպես զարգանան, որ ՀՀ ներկայիս իշխանությունները Ադրբեջանի հետ կնքեն,  այսպես կոչված, խաղաղության պայմանագիր, ՀՀ սուվերեն տարածքով Ադրբեջանը  կապ հաստատի Նախիջևանի հետ և իրականա  «Զանգեզուրի միջանցք» կոչվող ադրբեջանական ծրագիրը, ապա ի՞նչ եք կարծում, ՀՀ-ի տնտեսական զարգացմանը նպաստող Մեղրու ազատ տնտեսական գոտին և  Իրանի հետ տնտեսական և առևտրային համագործակցությունն ինչպիսի՞ վնասներ կկրեն։

-Մեղրու ազատ տնտեսական գոտին, կարելի է ասել, թղթի վրայի նախագիծ է, քանի որ առ այսօր այդ գոտին չի գործում և մրցակցային հնարավորություններ էլ չունի։ Իսկ միջանցքը, ըստ էության, մեր երկրի անվտանգության խնդիրն է. ավելի շատ քաղաքական է, քան տնտեսական։ Այստեղ կարող է Նախիջևանը շահել, որովհետև ամենակարճ ճանապարհով կստեղծվի Նախիջևան-Ադրբեջան կապը։ Դարձյալ ասում եմ` խնդիրը ճանապարհների ապաշրջափակման մեջ չէ, խնդիրը այն է, որ այդ ճանապարհների նկատմամբ Հայաստանը շարունակի պահպանել իր սուվերեն իրավունքը, և Հայաստան մտնող բեռները վերահսկվեն: Հակառակ դեպքում՝ այդ ճանապարհով Ադրբեջանը վտանգավոր բեռներ կարող է տեղափոխել։

                                                                                                   Լենա Կարապետյան