«Այլազգինե՛ր, մեկ քայլ առա՛ջ»

Արիս Նալջը

Անկասկած արդեն բոլորս ընթերցել ենք, թե ինչպես է հնարավոր աքսորվել և ինչպես կարող է ուրիշների հարստությունը թուրքացվել՝ 1942 թ․ սկզբներից գործադրված և, իսկապես, 1900-ականներից ի վեր երկրի ոչ մուսուլման բնակչության դեմ կիրառված համակարգային ցեղասպանության (ազգային-մշակույթային-քաղաքական և տնտեսական) մասին:

Հիմա, երբ բոլորս «Նեթֆլիքս»-ի կողմից մեզ հրամցվող թվային տեխնոլոգիայի բռնապտության ներքո, մեր միջի բացասական էներգիան մաքրելով, «Ակումբն» ենք (թուրքական նոր սերիալ, որը նվիրված է սեֆարադ հրեաներին-Ակունքի խմբ․) դիտում, եկեք մի պահ մտածենք, որ թուրք հանդիսատեսը հավանաբար մեկ անգամ ևս, մեկ ֆիլմով ավել իր ներսի ծածուկ անկյուններին փսփսալով, թեկուզ մի քիչ, կարողանալու է հասկանալ Թուրքիայի պատմության մեջ փշրված «մենքերին». իրականում կյանքը ֆիլմերից շատ ավելի անողոք է:

Եկեք ես ձեզ հետ այս շաբաթ ֆիլմերի փոխարեն խոսեմ երևակայության արդյունք չլինող մի քանի կերպարներից:

Այսօր կպատմեմ Գեւորգ և Թաթոս Գյունտերների պատմությունը:

Թաթոս Գյունտերին ծանոթ եմ նրա անվամբ կազմակերպված նարդու մրցաշարից: Անձամբ չեմ ճանաչում:

Մենք՝ հայերս, մի սովորույթ ունենք․ մեր համայնքի սիրելի մարդկանց հիշատակում էնք միությունների միջև այսպիսի մրցաշարերը նրանց անուններով կոչելով:

Օրինակ, մեր հայտնի բասկետբոլիստ Ռուբեն Սեմերջյանի անվան բասկետբոլի մրցաշար կա:

Թաթոս Գյունտերի նարդու մրցաշար կա:

Ահա, Թաթոս Գյունտերի անունն այդտեղից գիտեմ:

Քիչ թե շատ կազմակերպչական գործունեություն ծավալած և նարդու մրցաշարերին անուն տված մի «մեծ մարդ», որին, իհարկե, մի շրջան հանգիստ չէի տվել՝ որպես «Ակօսի» եռանդուն թղթակից:

2021 թվականն է: «Ունեցվացքի հարկի» 79-րդ տարելիցին ճանաչեցի Թաթոս Գյունտերին, իրականում որպես ունեցվացքի հարկի զոհի: Սիրելի որդիների՝ Պատրիկի և Արիի սոցիալական ցանցերում ներկայացված տեղեկությունների լույսի ներքո «Ունեցվացքի հարկ» կոչվող տնտեսական ցեղասպանության հետևանքով այդ հայ երիտասարդի ապագայի փոփոխությունը մեզնից տեղեկացեք, այլ ոչ թե «Նեթֆլիքս»-ից:

Թաթոս Գյունթերի հայրը Բերայի դատախազի օգնական Գևորգ Ֆաթինն էր:

Ձեզ բոլորին հայտնի «Հայ-թուրքական առաջադիմական կազմակերպություն» կոչված, պատմության գրքերում հիշակատված կազմակերպության հիմնադիրներից, ժամանակին «Օսմանյան բանկի» տնօրեն Պերճ Քերեսթեճյանի (ով հետագայում պատգամավոր էլ դարձավ) հետ միասին:

Պապն էլ՝ Թաթոս Ռըֆքըն (ծն.1850-մահ.1936), Քրեական վճռաբեկ դատարանի անդամ Թաթոս Ռըֆքըն էր:

Իսկական ամբողջ անունը Թաթոս Փափազյան Ռըֆքը էր: Սակայն կարողացավ պաշտոնավարել Ռըֆքըի որդի կամ Գևորգ էֆենդի Ֆաթին երկրորդ անվամբ:

Գևորգ Ֆաթինը Իզմիրի (Զմյուռնիա-Ակունքի խմբ․) Մեսրոպյան քոլեջում սովորելուց հետո վերադարձավ Ստամբուլ,  1910 թ․ իրավագիտության ֆակուլտետը ավարտելուց հետո 1912-ին սկսեց պաշտոնավարել:

Առաջին պաշտոնավարման վայրը Սամսունն էր, հետո էլ Գալիպոլի մեկնեց, որտեղ և ամուսնացավ: Երբ մոտենում էին 1915 թ․ իրադարձությունները (Հայոց ցեղասպանությունը-Ակունքի խմբ․), անհանգիստ Ֆաթինն ուղարկվեց  Քյութահիա (Կուտինա-Ակունքի խմբ․) ՝ երրորդ՝ հատուկ տեսակի պաշտոնավարման վայր: Այնտեղ աշխատել և մոտ կապեր է ստեղծել որպես հայերի փրկիչ հայտնի Ալի Ֆաիք Բեյի (Օզանսոյ) հետ:

Ահա Թաթոս Գյունթերը ծնվում է 1917 թվականին:

Հետագայում ընտանիքը կրկին արմատներին՝ Ստամբուլ է վերադառնում:

Անկախության դատարանում մի դատական գործ կար Թոքաթլյանի անունով:

Գևորգ Գյունթերը նախքան Ստամբուլում պաշտոնավարել կարողանալու համար իրավաբանի վկայականից ստանալը սկզբում հայցերը դրսից էր քննում:

Թոքաթլայնի հայցը նույնպես դրանց շարքում էր:

Անգլիական օկուպացիայի ընթացքում Ստամբուլում Թոքաթլյանի հյուրանոցի վրա կախված անգլիական դրոշը դատական գործի առարկա դարձավ:

Թոքաթլյանն օկուպացիայի շրջանում շենքից Անգլիայի դրոշն էր կախել: Այդ պատճառով էլ ավելի ուշ հիմնված Անկախության դատարաններում ցանկանում էին նրան կանգնեցնել դատարանի առաջ:

Անգլիական դրոշը կախելու հրամանի իրականացումը կրկին Ֆաթինի կողմից իր-իսկ ժամանակաշրջանի կիրառումն է:

Հայցի համար Ֆաթինին դիմողներին նա ասաց՝ «Առաջին նիստից կազատեմ ձեզ», և դատն իրոք հենց առաջին նիստում ավարտեց, որը լեգենդ դարձավ:

Անելիքը պարզ է:

Ֆաթինը պալատից և օկուպացիոն հրամանատարությունից ստացված համատեղ հրամանն է օգտագործում: Դատական կազմին է ներկայացնում  Բեյօղլուի (Բերա՝ Կ․Պոլսի հայտնի շրջաններից մեկը-Ակունքի խմբ․) կարևոր շենքերից անգլիական դրոշը կախելու մասին հայտարարությունը՝ որպես ապացույց:

Թոքաթլյան հյուրանոցն էլ կարելի էր հաշվել կարևոր շենքերի ցանկում, և առաջին նիստում դատական գործը կարճվում:

Թոքաթլյանն ազատվում է:

Գևորգ Ֆաթինը Պերճ Քերեսթեճյանի ընկերն էր, «Թուրքերեն լեզվի» հանձնաժողովի հիմնադիր Հակոբ Դիլաչարի (Հակոբ Մարթայան-Ակունքի խմբ․) հետ էլ մտերիմ ընկերներ էին:

Մասնակցում է նաև Դոլմաբահչեի լեզվի համագումարներին։

Մինչև 1923 թ․ Բերայի դատախազի օգնականի պաշտոնում գտնված Գևորգ Ֆաթինը (Գյութեր) հանրապետության հռչակումից հետո, բոլոր ոչ մուսուլման պաշտոնյաների պես, առանց որևէ պատճառի հեռացվեց պաշտոնից (անշուշտ մենք գիտակցում ենք, որ առանց պատճառի չէր այդ հեռացումը):

Չորս տարի գործազուրկ մնալուց հետո նա փաստաբանի աշխատանքի անցավ, և Գևորգ Ֆաթինը Թոքաթլյան հյուրանոցում տեղակայված մի համեստ գրասենյակում հազիվ շարունակում է փաստաբանական գործը:

«Այլազգինե՛ր, մեկ քայլ առա՛ջ»:

Թոքաթլյան հյուրանոցում, փաստաբանական փոքր գրասենյակում 12 տարի աշխատելու միջոցով հարստության տեր դառնալն անհնարին է: Հին «հեղինակավոր» ընկերների միջամտությամբ հազիվհազ կարողացել էր մի փոքր նվազեցնել իրենից գանձվող ունեցվածքի հարկը։

Որդին՝ Թաթոս Գյունթերը, այդ ընթացքում զինվոր էր:

Իր ժամանակի համար Թաթոսը լավ կրթություն էր ստացել:

1938 թ․ ավարտել է Ստամբուլի ամենալավ հայկական դպրոցներից մեկը համարվող Կեդրոնական վարժարանը: Ծառայությունից առաջ ընկերոջ հետ հրատարակչությունում աշխատանքային փորձ են ձեռք բերել, և նա երազում էր բանակից հետո հրատարակչություն բացել:

1941 թ․ Փոլաթլըի հրետանային դպրոցի սան էր:

Փոլաթլըում կրթություն ստանալիս նկատում է, որ ոչ մուսուլման աշակերտները մուսուլման աշակերտներից շատ են և ընկերների հետ մտածում է, որ այդ փաստը խնդիրների տեղիք կտա:

Այդպես էլ լինում է:

Թերևս պատահական չէ, որ Իսմեթ փաշայի՝ Փոլաթլըի հրետանային  գունդ կատարած այցից անմիջապես հետո հատուկ քննություն է սկսվել, թե ով կարող է ապագայում սպա դառնալ։

Ըստ Արի և Պատրիկ Գյունթերի հոր պատմածների՝ արտասահմանում կրթություն ստացած որոշ ուսանողներ էլ էին գալիս Փոլաթչըի հրետանային դպրոց՝ կրթություն ստանալու:

Երիտասարդ Թաթոսը հրատարակչություն հիմնելու երազանք ուներ, սակայն սպա էլ էր ուզում դառնալ:

Քննություն են հանձնում:

Լավ գնահատական են ստանում:

Դառնում են սպա:

Հետո մի օր քննություն վերցնողը բոլորին շարք է կագնեցնում և ասում.

«Թող այլազգիները մեկ քայլ առաջ գան»:

Այլազգիներ նշանակում է «օտար երկրի հպատակներ»: Ոչ մի ծպտուն: Մեր միամիտ ոչ մուսուլմանները չէին սպասում, որ կենթարկվեն խտրականության:

Մի անգամ էլ է կրկնվում:

«Թող այլազգիները մեկ քայլ առաջ գան»:

Էլի ոչ մի ծպտուն: Բոլորը մտածում են․ «Ես Թուրքիայի Հանրապետության քաղաքացի եմ»:

Մի անգամ էլ.

«Թող այլազգիները մեկ քայլ առաջ գան»:

Կատարող չկա:

Բոլորն էլ հասկանում էին՝ ինչ է կատարվում, սակայն նրանք անգիտակցաբար դիմադրում են…

Ամենավերջում հրամանատարը ստիպված բացեիբաց ասաց.

«Հույներ, հայեր և հրեաներ, մեկ քայլ առա՛ջ»:

Ներս է ընդունում, քննում է առանձին առանձին: Դպրոցի ղեկավարներն ու ուսուցիչները այդ քննությանն այնպիսի դժվար հարցեր են տալիս, որ անգամ իրենք չէին կարող պատասխանել:

Մեր «այլազգիները» դա էլ են հաղթահարում:

Ամենավերջում քննողը բերանից խոսք է թռցնում.

«Ափով ապուր էլ եփեք, ձեզ սպա դարձնողը չեմ»:

Գյունտերը դպրոցից այդպես է հեռացվում 1941 թ․ վերջին և 1942 թ․ սկզբին: Նրա ուսադիրները պոկում են:

Շահած բոլոր պարգևներն ու մեդալները այն ժամանակ ոչ մահմեդական զինվորներից հետ են ստանում։

Հրատարակչության երազանքով՝ բռնում է տուն հետդարձի ճամփան:

Հայրը մի լուծում կգտնի էլի:

Իսկ տանը մեկ ուրիշ աղետ կար:

Ունեցվածքի հարկը:

Երիտասարդ Թաթոսը գիտակցում է, որ Փոլաթլըի հրետանային դպրոցում «այլազգիներից» միայն սպա լինելու իրավունքը չէ, որ խլել են․ նաև խլել են այս երկրում մի նոր կյանք ստեղծելու իրավունքը:

Սակայն դիմադրում է:

Ունեցվածքի հարկն ամբողջությամբ խլում է Գևորգ էֆենդիի ձեռքին եղած-չեղածը:

«Այս երկիրն անկանխատեսելի է»,- ասելով՝ վերջին տարաժամկետ 714 լիրայի անդորրագրի հետնամասում դրված է «Գեւորգ Ֆաթինը վճարել է իր ամբողջ հարկային պարտավորությունը» մակագրությունը։

Ահա՝ ձեզ իսկական աշխարհից իսկական մի պատմություն:

Դիմադրությունը հոսում է Գյունթեր ընտանիքի երակներով:

Հակառակ այսքան անարդարություններին՝ թուրք-հայկական զարգացման կազմա­կերպության հիմնադրումից Բերայի դատախազություն, Փոլաթլըի հրետանային դպրոցից մինչեւ նարդու մրցաշարեր…

Գյունթեր ընտանիքը երբեք չի հրաժարվել Թուրքիայում ապրելու պայքարից…

https://artigercek.com/yazarlar/aris-nalci/ecnebiler-bir-adim-one

Թարգմանեց Տիգրան Չանդոյանը

Akunq.net