Հեղափոխություններն ի զորու չեն քանդել մեր արժեհամակարգը, և «արհեստական» մշակույթն անցողիկ է. ազգագրագետ

Արդեն օրակարգային դարձած հայագիտական առարկաների և առհասարակ հայագիտություն, մշակույթ հասկացությունների մասին Yerkir.am-ը զրուցել է ազգագրագետ Մանան Առաքելյանի հետ:

- Վերջին ամիսներին չափազանց շատ քննարկվեց հայագիտական առարկաների` բուհական ծրագրում ոչ պարտադիր դարձնելու հարցը: Դուք ի՞նչ տեսակետ ունեք հարցի շուրջ:

- Անկեղծ ասած՝ զարմանում եմ, որ այս հարցի շուրջ այլ տեսակետ կարող է լինել: Սա նոր կառավարության կողմից բարձրացված ամենախայտառակ հարցն էր: Չեմ կարող խորանալ մեր կրթական համակարգի բացերի մեջ, բայց սա , միանշանակակ, կործանարար որոշում է: Որոշները փորձում են քողարկել այս քայլի բուն նպատակը՝ համեմատելով Հայաստանի կրթական համակարգը այլ երկրների կրթական չափորոշիչների հետ, սակայն նույն հաջողությամբ այլ մասնագետներ նշում են կրկին այնպիսի կրթական կայացած համակարգեր, որտեղ գերակայությունը տրվում է մայրենի լեզվին: Չեմ ուզում քանդել քաղաքական այս տհաճ թնջուկը, միայն նշեմ, որ այստեղ հստակ նպատակ եմ տեսնում և, ցավոք, այո, հայն իր երկրում ստիպված է պաշտպանել իր լեզուն իր կառավարությունից:

Որոշները հակադարձում են՝ լեզուն դրանով չի վտանգվում: Սա մեծ մոլորություն է, որովհետև «ոչ պարտադիր» ձևակերպումն արդեն իսկ ենթադրում է երկրորդական կարգավիճակ, տվյալ առարկան որպես ոչ կարևոր իրողության ընկալում մարդու ենթագիտակցության մեջ: Իսկ սա միշտ ունենում է հետևանքներ: Լեզվի հետ վտանգավոր խաղերը թողնում են իրենց վատթարագույն հետևանքները:

Այդպես եղավ նաև այն ժամանակ, երբ վերացվեց դասական ուղղագրությունը: Կորան հազարավոր բառարմատներ, դրանց հետ միասին՝ մեռան մեր գիտակցության մեջ արժեքներ, հասկացություններ: Միայն ուղղագրությունը փոխելու պատճառով կորցրեցինք մեր լեզվի շքեղագույն շերտը, դրան հետևեց բառապաշարի աղքատացումը, ապա՝ ազգային վարքականոնի, նկարագրի փոփոխությունը:

- Ոչ պարտադիր «բաղադրիչը» գործելու է միայն հայագիտական առարկաների մասով. տարօրինակ չէ՞:

- Ամեն ինչ պետք է նայել ընդհանուրի համատեսքտում: Ցավոք, եթե միայն կրթության ոլորտում լիներ այսպիսի խտրական մոտեցում, ես միգուցե զարմանայի, սակայն տեսնելով այն , ինչ կատարվում է առհասարակ մշակութային կյանքում, համադրելով բոլոր մեր ունեցած փաստերը, արդեն տարօրինակ չի թվում այս քայլը: Կրկին նշեմ՝ ես հստակ նպատակ եմ զգում այս քայլերի մեջ:  

- Այդ նախագծի դեմ ուսանողական-երիտասարդական բողոքի ցույցեր տեղի ունեցան. արդարացնու՞մ եք:

- Շատ կարևոր էր այս ցույցերի լինելը, շատ ուրախ եմ, որ տեղի ունեցան նման գործողություններ: Սա մի շարք կարևոր բաներ է ապացուցում, ի հեճուկս այն քայլերի, որոնք տարվում են այսօր:  

- Չնայած նրան, որ հայագիտությունը համարվում է պետության զարգացման ռազմավարություններից մեկը, այսօր մեր մշակութային դաշտը գտնվում է, մեղմ ասած, պետության տեսահորիզոնից այնկողմ: Համարենք, որ պետությունը մոռացե՞լ է իր պարտականությունները, թե՞ դիտմամբ չի հիշում:

- Այս հարցին կարճ կպատասխանեմ: Արվում են նախագծեր, սակայն դրանք շատ քիչ են ներկայացնելու համար հայոց ազգային մշակութային ժառանգությունը:

- Այսօր մշակույթի անվան տակ ամեն ինչ հրամցնում են մեզ: Վերջիվերջո, ո՞րն է մշակույթը, ինչպե՞ս տարբերենք իրականն արհեստականից:

- Մշակույթը այն հասկացությունն է, որն աշխարհում երևի թե ամենաշատը ունի ձևակերպումներ: «Իրական և արհեստական մշակույթներ»՝ այդպիսի ձևակերպումներ չկան գիտականորեն , սակայն կա մեկ կայուն, փոխանցվող արժեհամակարգ, որն էլ կազմում է ազգային մշակույթի բազան: Այս արժեհամակարգը ձևավորվում է դարերի, մեր դեպքում՝ հազարամյակների ընթացքում: Այդ արժեհամակարգը ի զորու չեն քանդել կրոնական, քաղաքական, սոցիալական ցնցումները, հեղափոխությունները: Իսկ մնացած, ձեր նշած «արհեստական» մշակութային արժեքները անցողիկ են, դրանք երբեմն կարող են ենթամշակութային շերտ կազմել հասարակության մեջ, սակայն ժամանակը միշտ հաղթում է դրանց:

- Ի հակադրություն հայկական մշակույթ հասկացության, ոմանք պնդում են, որ մշակույթն ազգություն չունի: Որտեղի՞ց է գալիս և ու՞ր է տանում այս «թեորիան»:

- Մեկ բան է համամարդկային՝ արարելու, ստեղծելու շնորհը… Բնությունը վերամշակելու, վերափոխելու, իրեն հարմարեցնելու ձգտումը ևս համայն մարդկության հատկանիշներից մեկն է: Սակայն այստեղ արդեն սկսվում են տարբերություններ և առանձնահատկություններ՝ ամեն հանրույթ իր ձևով է վերամշակում բնությունը, այսինքն` կերտում մշակույթ: Մի քանի տարի առաջ փորձում էին շրջանառել տարածաշրջանային մշակույթ եզրույթը, սակայն, տապալվեց այդ փորձը: Ի վերջո, մեզնից առաջ և մեզնից տաղանդավոր և մեծ մարդիկ ասել են, որ չկան համամարդկային արժեքներ, յուրաքանչյուր համամարդկային արժեք իր խորքում խիստ և խորապես ազգային է: Բախի երաժշտությունը խիստ գերմական է ներքուստ, սակայն այն աշխարհին հասականալի է վաղուց: Խաչատրյանի հնչյունները խիստ հայկական են, սակայն հուզում են ողջ աշխարհը: Իսկ այն, որ այսօր ձգտում են գլոբալիզացիայի անիվի տակ ճզմել ազգային ինքությունը, խոսում է այն մասին, որ հենց ազգային մշակույթն է զարգացման, առաջընթացի գրավականը, և այստեղ այլ հարց է՝ ում ձեռք չի տալիս մեր երկրի, մեր և այլ ազգային մշակույթների ծաղկումը:

- Այս պահին մշակութային դաշտի կարևոր բացերը որո՞նք են:

- Ըստ իս՝ այսօր մշակութային դաշտը կա և գործում է միայն անհատաների գործունեության շնորհիվ: Կարծում եմ՝ այդպես է եղել միշտ, բոլոր ժամանակներում: Հետևապես՝ պետությունը անելիքներ ունի շատ: Շատ մեծ բաց եմ համարում հատկապես հումորային անմակարդակ հաղորդումների հեռարձակումը: Հումորը հզոր զենք է, և այսօր սահմաններ և բարոյականություն չճանացող հումորը ներխուժում է անմեղ կերպով հումորային հաղորդում դիտող հայկական ընտանիք, մտնում` դեռ նոր հասունացող երեխայի գիտակցության մեջ, ձևավորում մոտեցում, աշխարհայացք:

- Օտար, մեզ համար խորթ ու անընդունելի մշակույթն այսօր տարբեր խողովակներով մտնում է մեր կենցաղ. ինչպե՞ս պայքարենք այդ հոսքի դեմ:

- Միայն մեկ բառով կարող եմ պատասխանել այս հարցին` ինքնաճանաչությամբ: Սեփական տեսակի, սեփական լեզվի, մշակույթի ճանաչությունը զրահ է, և միայն դրանով է հնարավոր դիմագրավել այն այլասերմանը, որի ճանապարհին, ցավոք, ոտք է դրել մեծամասնությունը:

Գևորգ Գյուլումյան