Յով­սէփ ­Պա­րա­զեան (1949 — 2019)

Սփւռ­քա­հայ վեր­ջին 50 տա­րի­նե­րու ի­րա­կա­նու­թե­նէն ներս, ազ­գա­յին եւ հա­սա­րա­կա­կան կեան­քի հո­գե­րով ու մտա­հո­գու­թիւն­նե­րով ապ­րող­նե­րուն հա­մար, օ­րի­նա­կե­լի տի­պար մը ե­ղաւ յու­նա­հայ գա­ղու­թի սի­րո­ւած խմբա­գիր եւ գոր­ծիչ հան­գու­ցեալ ընկ. ­Յով­սէփ Պա­րա­զեան, որ ­Հինգ­շաբ­թի՝ 13 ­Յու­նիս 2019ին, իր աչ­քե­րը փա­կեց, կար­ճա­տեւ հի­ւան­դու­թե­նէ մը ետք։
Ընկ. ­Յով­սէ­փին հա­մար չկար բնա­գա­ւառ մը, ուր ան իր դրոշ­մը եւ իր զօ­րա­ւոր ան­հա­տա­կա­նու­թեան հետ­քե­րը ձգած չըլ­լար։ «Ա­զատ Օր»ի բազ­մա­մեայ իր խմբագ­րի վաս­տա­կէն մին­չեւ իր ե­րի­տա­սար­դա­կան, կու­սակ­ցա­կան, մտա­ւո­րա­կան, գրա­կան ու միու­թե­նա­կան գոր­ծու­նէու­թիւ­նը, ան ա­մէն տե­սա­կի աշ­խա­տանք տա­րաւ բա­ցա­ռիկ խղճմտու­թեամբ, նո­ւի­րու­մի ան­սա­կարկ հա­ւատ­քով եւ ծա­ռա­յու­թեան անն­կա­րագ­րե­լի մե­ծու­թեամբ։

Բո­լոր ա­նոնք, ո­րոնք «Ա­զատ Օր»ի մէջ, թէ՛ կու­սակ­ցա­կան ու միու­թե­նա­կան շրջա­նակ­նե­րէ ներս գոր­ծակ­ցե­ցան կամ աշ­խա­տե­ցան ընկ. ­Յով­սէ­փի հետ, կը վկա­յեն, թէ իւ­րա­յա­տուկ «դպրոց» մը ե­ղաւ ան։ Իր նո­ւի­րու­մի բո­լոր ար­ժա­նիք­նե­րը բա­րի օ­րի­նակ ու ներշն­չում հան­դի­սա­ցան՝ ազ­գա­յին կեան­քի մէջ ծա­ռա­յու­թեան նոր չա­փա­նիշ­ներ հաս­տա­տե­լով։

Ս­տո­րեւ՝ պի­տի փոր­ձենք տալ իր կեան­քի ու գոր­ծու­նէու­թեան գլխա­ւոր բա­ժին­նե­րը, ո­րոնք չեն ամ­փո­փո­ւիր յօ­դո­ւա­ծի մը մէջ, սա­կայն հան­գու­ցեալ ըն­կե­րոջ յի­շա­տա­կը յար­գե­լու, բայց մա­նա­ւանդ ա­նոր ծա­ռա­յու­թեան մե­ծու­թիւ­նը ու­րո­ւագ­ծե­լու փորձ մըն են։ Վս­տահ ենք, թէ թեր­թիս ըն­թեր­ցող­նե­րը եւ յատ­կա­պէս ա­նոնք, ո­րոնք ճամ­բայ կտրե­ցին ընկ. ­Յով­սէ­փին հետ, ի­րենց յի­շո­ղու­թեան մէջ կը պա­հեն ան­թիւ դրո­ւագ­ներ եւ յի­շա­տակ­ներ մեր հան­գու­ցեալ ըն­կե­րէն։ ­Մենք կը յու­սանք, թէ այս տո­ղե­րը ու­ղե­ցոյց պի­տի ըլ­լան նո­րա­հաս սե­րուն­դին հա­մար, որ­պէս­զի ընկ. ­Յով­սէփ ­Պա­րա­զեա­նի նման ան­խոնջ ծա­ռա­յող­նե­րու տի­պա­րը լու­սա­ւո­րէ ի­րենց ճամ­բան, պայ­ծառ օ­րի­նա­կը դառ­նա­լով ի­րենց ան­հա­տա­կան, բայց գլխա­ւո­րա­բար՝ ի­րենց ազ­գա­յին-հա­սա­րա­կա­կան դի­մա­գի­ծի կազ­մա­ւոր­ման մէջ։

ԱՌԱՋԻՆ ՈՍՏՈՒՄՆԵՐԸ

Յով­սէփ ­Պա­րա­զեան ծնաւ 1949ին, ­Տուր­ղու­թիի գաղ­թա­կա­յան­նե­րուն մէջ, երբ Բ. Հա­մա­շա­խար­հա­յին ­Պա­տե­րազ­մի ար­հա­ւիր­քէն ետք, ­Յու­նաս­տան հիւ­ծած եր­կիր մըն էր, իսկ յու­նա­հա­յու­թիւ­նը սկսած էր կորսնց­նել իր եր­բեմ­նի ու­ժը, մա­նա­ւանդ՝ դէ­պի Հա­յաս­տան ներ­գաղ­թի ու դէ­պի ա­րեւ­մուտք ար­տա­գաղ­թի հսկա­յա­կան ա­լիք­նե­րուն պատ­ճա­ռով։ Իր նախ­նա­կան ու­սու­մը ստա­ցաւ ­Ֆիք­սի հայ կա­թո­ղի­կէ վար­ժա­րա­նին մէջ եւ ինչ­պէս ինք կը պատ­մէր, այդ վար­ժա­րա­նի վեր­ջին շրջա­նա­ւար­տը ե­ղաւ, ո­րով­հե­տեւ յա­ջորդ տա­րին, գաղ­թա­կա­յա­նին մէջ կը սկսէր «Լ. եւ Ս. ­Յա­կո­բեան» նո­րա­կերտ վար­ժա­րա­նի գոր­ծու­նէու­թիւ­նը։

Փոքր տա­րի­քէն, հա­յե­րէ­նի ուս­մանց մէջ ան աչ­քի զար­նող ա­շա­կերտ մը ե­ղաւ։ ­Ճիշդ ա­նոր հա­մար ալ, 1961ին ան, այլ յու­նա­հա­յե­րու հետ միա­սին, ղրկո­ւե­ցաւ ­Պէյ­րու­թի «Ն­շան ­Փա­լան­ճեան» ճե­մա­րան, կա­տա­րե­լա­գոր­ծե­լու հա­մար իր հա­յե­րէ­նի ու­սու­մը, ա­պա­գա­յին ազ­գա­յին կեան­քի մէջ ծա­ռա­յու­թիւն մա­տու­ցե­լու նպա­տա­կով։ Անն­ման մեր մե­ծե­րուն՝ ­Սի­մոն Վ­րա­ցեա­նի, ­Գառ­նիկ ­Բա­նեա­նի, ­Մու­շեղ Իշ­խա­նի եւ Հ­րաչ Տաս­նա­պե­տեա­նի շունչն էր, որ կեանք տո­ւաւ ընկ. ­Յով­սէ­փի մտա­յին ծլար­ձա­կում­նե­րուն, իր նկա­րագ­րի կեր­տու­մին, ա­պա­գայ դաշ­նակ­ցա­կան զի­նո­ւո­րի գա­ղա­փա­րա­կան ներշնչ­ման ու վեր­ջա­պէս հայ մա­մու­լի ան­խոնջ սպա­սար­կուն ըլ­լա­լու իր ե­րի­տա­սար­դա­կան տե­սիլք­նե­րուն։ Ա­ւե­լի ետք, ան իր ու­սու­մը շա­րու­նա­կեց «­Հայ­կա­զեան» հա­մալ­սա­րա­նի հա­յա­գի­տա­կան բաժ­նէն ներս, հոն եւս հա­յա­բոյր մի­ջա­վայ­րի մը բա­րիք­նե­րը քա­ղե­լով։ Իր ճե­մա­րա­նա­կան օ­րե­րուն էր, երբ ­Սի­մոն Վ­րա­ցեան պա­տա­նի ­Յով­սէ­փին մէջ տե­սաւ ա­պա­գայ գոր­ծի­չը, յա­ճախ ա­նոր իր մօտ կան­չեց, որ­պէս­զի դա­սա­րա­նէն ետք ա­զատ ժա­մե­րուն ­Յով­սէփ գրի առ­նէ մե­ծա­նուն Հա­յուն յու­շերն ու ապ­րում­նե­րը։ Իր դա­սըն­կեր­նե­րէն Ն­շան ­Պաս­մա­ճեան կը վկա­յէ, թէ ընկ. ­Յով­սէփ, ճե­մա­րա­նի տա­րի­նե­րուն, ար­դէն սկսած էր գրիչ շար­ժել՝ բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն­ներ գրե­լով «­Մա­զա­պուր» ստո­րագ­րու­թեամբ։

ԾԱՌԱՅՈՒԹԵԱՆ ԱՌԱՋԻՆ ՔԱՅԼԵՐԸ

Լի­բա­նան ե­ղած տա­րի­նե­րուն, ընկ. ­Յով­սէփ ապ­րե­ցաւ լի­բա­նա­նա­հա­յու­թեան ազ­գա­յին, կու­սակ­ցա­կան, գրա­կան ու մշա­կու­թա­յին ծաղ­կու­մին ա­մէ­նէն բե­ղուն եւ զօ­րա­ւոր ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը, ուր ազ­գա­յին եւ դաշ­նակ­ցա­կան ո­գին ա­մէն կողմ տա­րա­ծո­ւե­ցաւ՝ նոր ե­րանդ եւ ուժ տա­լով Ս­փիւռ­քի հզօ­րաց­ման։ ­Հոն էր, որ ընկ. ­Յով­սէփ, ան­սա­լով ցե­ղի ձայ­նին, մուտք գոր­ծեց Հ.Յ.­Դաշ­նակ­ցու­թեան մէջ, կեանք մը ամ­բողջ հա­յու­թեան նո­ւի­րա­բե­րե­լու հա­մար իր ամ­բողջ հո­գին, իր մտքի ու ձեռ­քի աշ­խա­տան­քը։

Յու­նաս­տան վե­րա­դար­ձին, այ­լեւս կազ­մա­ւո­րո­ւած ե­րի­տա­սարդ՝ ընկ. ­Յով­սէփ ան­մի­ջա­պէս նե­տո­ւե­ցաւ ազ­գա­յին կեան­քի մէջ եւ սկսաւ ա­մէն տեղ իր դրոշ­մը ձգել։

Ե­ղաւ Հ.Մ.Ը.Մ.ի մար­զիկ, հայ երգն ու թատ­րո­նը իր մէջ բո­ցա­վա­ռե­ցան, մտաւ Հ.Յ.Դ. Ե­րի­տա­սար­դաց ­Միու­թեան մէջ եւ իր ուս­ման ու կազ­մա­ւոր­ման պտուղ­նե­րը սկսաւ տալ գա­ղու­թին։ Իր ե­րի­տա­սար­դա­կան օ­րե­րու գլխա­ւոր նո­ւա­ճում­նե­րէն մէ­կը ե­ղաւ Հ.Յ.Դ. Պա­տա­նե­կան ­Միու­թեան ­Ֆիք­սի «­Զար­թօնք» խում­բին կազ­մու­թիւ­նը եւ պա­տա­նի­նե­րու ազ­գա­յին ու մշա­կու­թա­յին դաս­տիա­րա­կու­թիւ­նը։ «Ա­զատ Օր»ի այդ տա­րի­նե­րու ե­լոյթ­նե­րուն թղթակ­ցու­թիւն­նե­րը կը նշեն ընկ. ­Յով­սէ­փի ա­նու­նը, որ­պէս պա­տա­նի­նե­րու պա­տաս­խա­նա­տուն եւ վա­րիչ դաս­տիա­րա­կը։

Մին­չեւ 1975, ան մաս կազ­մեց Հ.Յ.Դ. Ե­րի­տա­սար­դաց ­Միու­թեան ­Կեդր. ­Վար­չու­թեան։

ԿԵԱՆՔ ՄԸ ԱՄԲՈՂՋ՝ «ԱԶԱՏ ՕՐ»Ի ՄԷՋ

1969ին ընկ. ­Յով­սէփ ­Պա­րա­զեան ար­դէն սկսած էր աշ­խա­տիլ որ­պէս գրա­սե­նեա­կի պաշ­տօ­նեայ՝ քի­միա­կան գոր­ծա­րա­նի մը մէջ, երբ յու­նա­հայ հան­գու­ցեալ հա­ւա­տա­ւոր ըն­կեր Օն­նիկ Օն­նի­կեան ե­րի­տա­սարդ ­Յով­սէ­փին մէջ տե­սաւ ա­պա­գայ խմբա­գի­րը ու մա­մու­լի սպա­սար­կուն։ Ընկ. ­Յով­սէփ, ա­ռանց երկ­րորդ խօս­քի, իր դրա­կան պա­տաս­խա­նը տո­ւաւ ու, հրա­ժա­րե­լով իր աշ­խա­տան­քէն, մուտք գոր­ծեց «Ա­զատ Օր»ի հա­յա­բոյր եւ մար­դա­կերտ ըն­տա­նի­քէն ներս՝ ան­կէ եր­բեք դուրս չգա­լու գե­րա­գոյն պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թեամբ եւ խոս­տու­մով։

Մեր մեծ մտա­ւո­րա­կան­նե­րուն՝ ­Վազ­գէն Ե­սա­յեա­նի եւ Ա­հա­րոն Ս­տե­փա­նեա­նի շուն­չին տակ սկսաւ ծա­ւա­լել իր խմբագ­րա­կան ար­ժա­նիք­նե­րը։ ­Թեր­թի տպա­րա­նը ե­ղաւ իր կռո­ւա­նը, ուր ան ա­մէն տե­սա­կի գործ կը կա­տա­րէր՝ լու­րեր կը խմբագ­րէր, տա­ռեր կը շա­րէր, տպագ­րու­թիւն կ­՚ը­նէր, թերթ կը ծալ­լէր, թերթ կը բաժ­նէր։ Ընկ. ­Յով­սէփ, հա­կա­ռակ իր խմբագ­րա­կան հմտու­թեան ու տա­ղան­դին, եր­բեք վե­րէն չնա­յե­ցաւ, այլ պարզ ու հա­մեստ զի­նո­ւո­րի մը պէս, թեր­թի պատ­րաս­տու­թեան ա­մէն տե­սա­կի աշ­խա­տանք­նե­րը կա­տա­րեց խղճմտու­թեամբ եւ գե­րա­գոյն զգայ­նու­թեամբ։ ­Թեր­թին հա­մար զո­հո­ղու­թեան չա­փա­նիշ­նե­րը ան տա­րաւ շատ ա­ռաջ ու միշտ փոր­ձեց նոյն յատ­կա­նիշ­նե­րը եւ իր բնա­տուր ա­ռա­քի­նու­թիւն­նե­րը փո­խան­ցել իր շուր­ջին­նե­րուն եւ գոր­ծա­կից­նե­րուն։

Վազ­գէն Ե­սա­յեա­նի մա­հէն ետք, ընկ. ­Յով­սէփ այ­լեւս լիո­վին ստանձ­նեց թեր­թի պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւ­նը, որ­պէս խմբա­գիր եւ ար­տօ­նա­տէր։ «Ա­զատ Օր»ին հա­մար նոր ու­ղի­ներ կը բա­ցո­ւէին։ Ար­դէն այդ տա­րի­նե­րուն, օ­րո­ւան պա­տաս­խա­նա­տու մար­մին­նե­րու ա­ջակ­ցու­թեամբ, թեր­թը օժ­տուած էր «լի­նո­թիփ» սար­քե­րով։ Ընկ. ­Յով­սէփ չզլա­ցաւ նստե­լու մե­քե­նա­յին առ­ջեւ եւ տո­ղեր շա­րե­լու։ ­Մեծ ու պզտիկ գործ չկար թեր­թին մէջ։ «Ա­զատ Օր» ա­մէն գնով պէտք էր օ­րը-օ­րին, ժա­մը-ժա­մուն պատ­րաստ ըլ­լար, «տաք հաց»ի նման իր ան­համ­բեր ըն­թեր­ցող­նե­րուն հաս­նե­լու հա­մար։

Բա­ռե­րը սահ­մա­նա­փակ են նկա­րագ­րե­լու հա­մար ընկ. ­Յով­սէփ ­Պա­րա­զեա­նի խմբագ­րա­կան վաս­տա­կը։ ­Հայ մա­մու­լի հա­րա­զատ սպա­սար­կուն ըլ­լա­լով՝ ան ա­մէն օր լու­րեր խմբագ­րեց, նիւ­թեր զա­տեց, յօ­դո­ւած­ներ ու նշմար­ներ ստո­րագ­րեց, շա­րեց ու սրբագ­րեց թեր­թի ա­մէն մէկ տո­ղը։ ­Ներշն­չո­ւած խմբագ­րա­կան­ներ գրեց զա­նա­զան ա­ռիթ­նե­րով, ազ­գա­յին ո­գին եւ դաշ­նակ­ցա­կա­նի իր գա­ղա­փա­րա­կան ամ­բողջ նե­րաշ­խարհն ու մտա­ծե­լա­կեր­պը յանձ­նե­լով թուղ­թին։ ­Ժո­ղովր­դա­յին խօս­քով՝ ան «համ ու հոտ» տո­ւաւ թեր­թին, ա­մէ­նօ­րեայ հա­րուստ նիւ­թե­րով, այժ­մէա­կան լու­րե­րով, թղթակ­ցու­թիւն­նե­րով եւ յօ­դո­ւած­նե­րով։ Ա­ռա­ւօ­տեան ա­ռա­ջին լոյ­սէն մին­չեւ ուշ կէ­սօր, ան­կէ ետք իր տան մէջ իսկ, ան իր գրի­չը վար չձգեց։ Գ­րեց ա­նընդ­հատ, խմբագ­րեց, թար­մու­թիւն տո­ւաւ թեր­թին։

1970ա­կան թո­ւա­կան­նե­րու վեր­ջա­ւո­րու­թեան, ընկ. ­Յով­սէ­փի ան­հան­դարտ միտ­քը յղա­ցաւ շա­բա­թա­կան հեր­թա­կա­նու­թեամբ ներ­կա­յա­ցո­ւած «Ա­զատ Օր»ի գրա­կան յա­ւե­լո­ւա­ծը։ ­Հայ գրա­կա­նու­թեան ու բա­նաս­տեղ­ծու­թեան փուն­ջե­րու փնտռո­ւած գո­հար­ներ կազ­մեց այդ յա­ւե­լո­ւած­նե­րու շար­քը՝ եր­կար տա­րի­նե­րու վրայ։ Ընկ. ­Յով­սէ­փի ջան­քե­րով, ըն­թեր­ցա­սէր հա­սա­րա­կու­թեան առ­ջեւ բա­ցուե­ցաւ հայ գի­րի ու դպրու­թեան հա­րուստ աշ­խար­հը։

Նոյն տա­րի­նե­րուն, ընկ. ­Յով­սէփ քա­ջա­լե­րեց պա­տա­նի եւ ե­րի­տա­սարդ գրող­ներ, ո­րոնք ի­րենց գրա­կան ծլար­ձա­կում­նե­րու պտուղ­նե­րը տե­սան «Ա­զատ Օր»ին մէջ։ Այդ տա­րի­նե­րուն, ա­մի­սը ան­գամ մը հրա­տա­րա­կո­ւող «­Ման­կա­պա­տա­նե­կան ծաղ­կե­փունջ»ը ա­ռի­թը տո­ւաւ սե­րուն­դի մը՝ ա­ւե­լի խո­րա­նա­լու հա­յե­րէն լե­զո­ւի գրա­կան աշ­խար­հին մէջ, ա­պա­գայ յօ­դո­ւա­ծա­գիր­ներ պատ­րաս­տե­լու ե­րա­զան­քով։

Ընկ. ­Յով­սէ­փի աշ­խա­տա­սի­րու­թիւ­նը եւ ան­սահ­ման սէ­րը դէ­պի «Ա­զատ Օր», զինք մղեց նոր ձե­ւեր փնտռե­լու թեր­թի հրա­տա­րա­կու­թեան հա­մար։ Իր օ­րով, թեր­թը եր­կու ան­գամ օժ­տո­ւե­ցաւ ար­դի տպագ­րա­կան մե­քե­նա­նե­րով, նախ՝ «­Ֆո­թո­սին­թէզ»ի նո­րա­րա­րու­թեամբ, ա­պա՝ ա­ւե­լի ար­դի հա­մա­կարգ­չա­յին ձե­ւով։ Եր­կու պա­րա­գա­նե­րուն ալ, ան նա­խա­ձեռ­նարկ ե­ղաւ թեր­թին տես­քը բա­րե­լա­ւե­լու, ար­տա­քի­նը ա­ւե­լի գե­ղեց­կաց­նե­լու եւ է­ջադ­րու­մին նո­րա­ձե­ւու­թիւն տա­լու, քայլ պա­հե­լու հա­մար մա­մու­լի նո­րօ­րեայ մտա­ծո­ղու­թեան եւ գոր­ծե­լաո­ճին հետ։

Ըն­թեր­ցող­նե­րը, ի­րենց գրա­դա­րան­նե­րուն մէջ, մա­սուն­քի նման մին­չեւ այ­սօր կը պա­հեն «Ա­զատ Օր»ի բա­ցա­ռիկ­նե­րը, ո­րոնք ա­մէն տա­րի պատ­րաս­տո­ւե­ցան ընկ. ­Յով­սէ­փի ձեռ­քով։ Ա­նոնք ըն­թեր­ցա­նու­թեան ո­վա­սիս­ներ ե­ղան՝ յու­նա­հայ գա­ղու­թի փա­ռա­ւոր ան­ցեա­լին ու ներ­կա­յին մա­սին «լե­ցուն» նկա­րագ­րա­կան­նե­րով եւ յօ­դո­ւած­նե­րով։ Յատ­կան­շա­կան են ­Ջա­ւախ­քի մա­սին ա­նոր նկա­րագ­րա­կան­նե­րը, երբ ­Ջա­ւախ­քի հիմ­նա­հար­ցը տա­կա­ւին լռու­թեան մէջ կը մնար։

Հայ ա­զա­տագ­րա­կան պայ­քա­րի նո­րա­նոր շղթա­յա­զեր­ծու­մի ա­մէ­նէն տաք օ­րե­րուն, ընկ. Յով­սէ­փի պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թեամբ եւ տքնա­ջան աշ­խա­տան­քին ար­դիւն­քով, «Ա­զատ Օր» ե­ղաւ այն թեր­թը, ուր­կէ ա­մէն օր հայ մա­մու­լին հայ­թա­թեց ան­մի­ջա­կան լրա­տո­ւու­թիւն եւ նիւ­թեր Հ­րայր-­Մաքս ­Գի­լին­ճեա­նի դա­տա­վա­րու­թե­նէն՝ ­Փա­րի­զի մէջ եւ Պելկ­րա­տի տղոց՝ ­Յա­րու­թիւն ­Լե­ւո­նեա­նի եւ ­Ռաֆ­ֆի Էլ­պէ­քեա­նի դա­տա­վա­րու­թե­նէն։ Եր­կու պա­րա­գա­նե­րուն ալ, երբ ամ­բողջ հա­յու­թեան ու­շադ­րու­թիւ­նը կեդ­րո­նա­ցած էր այդ եր­կու դա­տե­րուն վրայ, ընկ. ­Յով­սէ­փի եւ այլ գոր­ծիչ­նե­րու ան­մի­ջա­կան ներ­կա­յու­թեամբ դա­տա­վա­րու­թիւն­նե­րուն, հայ լրագ­րու­թիւ­նը փայ­լուն օ­րեր ապ­րե­ցաւ։

Յու­նա­հայ փոք­րա­թիւ գա­ղու­թին հա­մար, ընկ. ­Յով­սէփ ­Պա­րա­զեան «Ա­զատ Օր»ին տո­ւաւ ան­հա­մե­մա­տե­լիօ­րէն ա­ւե­լի մեծ ար­ժէք, հա­մա­զօր՝ մե­ծա­թիւ գա­ղութ­նե­րու մա­մու­լին։

Երբ այ­լեւս, 40 եր­կար տա­րի­ներ յե­տոյ, ժա­մը հա­սաւ հանգս­տեան կո­չուե­լու, ընկ. Յով­սէփ ներք­նա­պէս ան­հան­գիստ ե­ղաւ։ ­Չու­զեց գրի­չը վար դնել։ ­Հայ մա­մու­լին «տաք ու պաղ» օ­րե­րը ապ­րած ան­ձին հա­մար կա­րե­լի չէր լռել։ Այդ­պէս, ան «Ա­զատ Օր»ի աշ­խա­տա­կի­ցի հան­գա­ման­քով բազ­մա­թիւ յօ­դո­ւած­ներ եւ թղթակ­ցու­թիւն­ներ ստո­րագ­րեց։ Ա­մէն գնով, ան իր ջերմ կա­պը պա­հեց թեր­թին հետ, ո­րուն հա­մար իր լման կեան­քը նո­ւի­րեց։

Ընկ. ­Յով­սէփ միայն «Ա­զատ Օր»ին հա­մար չգրեց։ ­Թիւ չու­նին այն բո­լոր յօ­դո­ւած­նե­րը, ո­րոնք մեր թեր­թէն զատ լոյս տե­սած են հայ մա­մու­լին մէջ, նոյ­նիսկ ոչ-դաշ­նակ­ցա­կան մա­մու­լին մէջ, ո­րով­հե­տեւ ան իր վեր­լու­ծում­նե­րուն մէ­ջէն կա­րո­ղա­ցաւ ազ­գա­յին եւ հա­մա­հայ­կա­կան նիւ­թե­րուն եւ մար­տահ­րա­ւէր­նե­րուն ա­ւե­լի մեծ ար­ժէք տալ, խո­րա­թա­փանց մտա­ծում­նե­րով, մտա­հո­գո­թիւն­նե­րով, այ­լեւ նկա­րագ­րա­կան «հա­մեղ» գրու­թիւն­նե­րով՝ ար­դի եւ պատ­մա­կան ­Հա­յաս­տա­նին մէջ իր շրջապ­տոյտ­նե­րէն։

Խմ­բագ­րի իր բազ­մա­մեայ փոր­ձա­ռու­թեան ար­դիւն­քով՝ ան ան­դամ ե­ղաւ ­Յու­նաս­տա­նի Լ­րագ­րող­նե­րու ­Միու­թեան, ինչ­պէս նաեւ ստա­ցաւ ­Հա­մաշ­խար­հա­յին Լ­րագ­րող­նե­րու Միու­թեան ան­դա­մա­տետր։

ԿՈՒՍԱԿՑԱԿԱՆ ԵՒ ՀԱՄԱԶԳԱՅՆԱԿԱՆ ԳՈՐԾԻՉԸ

Յա­ճախ խմբա­գիր մը կ­՚ա­ռանձ­նա­նայ իր նե­րաշ­խար­հին մէջ ու կը շա­րու­նա­կէ է­ջեր ար­տադ­րել միայն։ Այդ­պէս չե­ղաւ ընկ. ­Յով­սէ­փին հա­մար։ Ան, հա­ւա­տա­րիմ իր դաշ­նակ­ցա­կա­նի եր­դու­մին, ա­մէն օր «Ա­զատ Օր»ի խմբագ­րա­տու­նէն մեկ­նե­լով, իր կեան­քը կի­սեց ազ­գա­յին, կու­սակ­ցա­կան եւ միու­թե­նա­կան գոր­ծու­նէու­թեան հետ։

Բազ­միցս ան մաս կազ­մեց իր ապ­րած շրջա­նի ­Կո­մի­տէին։ ­Մաս­նակ­ցե­ցաւ Հ.Յ.Դ. Յու­նաս­տա­նի ի­րե­րա­յա­ջորդ ­Կեդր. ­Կո­մի­տէ­նե­րու աշ­խա­տանք­նե­րուն, որ­պէս խմբա­գիր կամ որ­պէս ընտ­րո­ւած ան­դամ, մաս­նակ­ցե­ցաւ զա­նա­զան կա­րե­ւոր ժո­ղով­նե­րու, կու­սակ­ցա­կան եւ մամ­լոյ խորհր­դա­ժո­ղով­նե­րու ու Սփուռ­քի նա­խա­րա­րու­թեան մամ­լոյ հա­ւաք­նե­րուն։ Ա­մէն տեղ, իր ժրա­ջան աշ­խա­տան­քով, ներ­կա­յա­ցում­նե­րով, բա­նա­ձե­ւում­նե­րով եւ մտա­ծում­նե­րով սա­տա­րեց հայ մա­մու­լի եւ կու­սակ­ցա­կան-կազ­մա­կերպ­չա­կան գոր­ծե­րու յա­ջո­ղու­թեան։

1974ին, ընկ. ­Յով­սէփ ե­ղաւ հիմ­նա­դիր ան­դամ­նե­րէն մէ­կը Հ.Յ.Դ. ­Յու­նաս­տա­նի ­Հայ Դա­տի ­Յանձ­նա­խում­բին, ուր եր­կար տա­րի­ներ ան գոր­ծեց ­Հա­յոց ­Ցե­ղաս­պա­նու­թեան եւ Հայ ­Դա­տի ճա­նաչ­ման հա­մար։

Մաս­նակ­ցե­ցաւ Հ.Յ.Դ. Ընդ­հա­նուր ­Ժո­ղո­վին՝ 1988ին, Ա­թէն­քի մէջ։

Բա­նա­խօ­սեց ­Յու­նաս­տա­նի եւ այլ հայ­կա­կան գա­ղութ­նե­րու մէջ եւ իր զօ­րեղ մտա­ծում­ներն ու վեր­լու­ծում­նե­րը հա­ղորդ դար­ձուց հայ հա­սա­րա­կու­թեան։

1988ի Ս­պի­տա­կի ա­հա­ւոր երկ­րա­շար­ժէն ետք, ինք գտնո­ւե­ցաւ յու­նա­հա­յու­թեան ըն­ձե­ռած օգ­նու­թեան ա­ռա­ջին օ­դա­նա­ւին մէջ՝ երկ­րա­շար­ժէն վե­րապ­րող­նե­րուն մեծ քա­նա­կու­թեամբ ապ­րանք­ներ փո­խադ­րե­լու եւ բաժ­նե­լու նպա­տա­կով։
Եր­կար տա­րի­ներ, ընկ. ­Յով­սէփ ­Պա­րա­զեան գոր­ծեց «­Հա­մազ­գա­յին» հայ մշա­կու­թա­յին եւ կրթա­կան միու­թեան մէջ եւ մին­չեւ իր վա­ղա­ժամ կո­րուս­տը, ան ստանձ­նեց Շրջ. Վար­չու­թեան ա­տե­նա­պե­տի զգա­յուն եւ պա­տաս­խա­նա­տու պաշ­տօ­նը։ ­Մին­չեւ վերջ, ան տեն­դա­բար մտա­ծեց ու գոր­ծեց, նոր մաս­նա­ճիւղ­ներ հիմ­նե­լու կամ նո­րա­ձեւ ծրա­գիր­ներ ու ե­լոյթ­ներ կազ­մա­կեր­պե­լու հա­մար։

Իր բնա­տուր յատ­կու­թիւն­նե­րով եւ իր նկա­րագ­րի մեղ­մու­թեամբ, ան կա­րո­ղա­ցաւ իր շուրջ հա­մախմ­բել մեծ թի­ւով ե­րի­տա­սարդ հա­մազ­գայ­նա­կան­ներ, ո­րոնք իր շուն­չին տակ դաս­տիա­րա­կո­ւե­ցան եւ այ­սօր կը շա­րու­նա­կեն գոր­ծել երգ­չա­խում­բի, պա­րա­խում­բի, թա­տե­րա­կա­նի եւ գրա­կան բա­ժին­նե­րէն ներս։

Որ­պէս «­Հա­մազ­գա­յին»ի երգ­չա­խում­բի եր­կար տա­րի­նե­րու նախ­կին ան­դամ, ան մաս­նա­ւոր գուր­գու­րանք եւ հո­գա­ծու­թիւն տա­ծեց «Յ. ­Փա­փա­զեան» երգ­չա­խում­բին հան­դէպ։ Ան­կէ ան­դին, բո­լոր միա­ւոր­նե­րու ըն­կեր­նե­րը տե­ւա­բար զգա­ցին ընկ. ­Յով­սէ­փի հայ­րա­կան գուր­գու­րան­քը եւ ու­շադ­րու­թիւ­նը՝ ­Միու­թեան վե­րել­քին հա­մար։ «­Հա­մազ­գա­յին»ի մէջ իր տա­րի­նե­րը ե­ղան ար­գա­սա­բեր ու բե­ղուն։ Ընկ. ­Յով­սէ­փի թո­ղած դրոշ­մը եւ ա­ւան­դը, եր­կար տա­րի­ներ շա­րու­նակ ու­ղե­ցոյց պի­տի հան­դի­սա­նան նոր սե­րունդ­նե­րուն հա­մար։

ԳԻՐՔԵՐՈՒ ԱՇԽԱՐՀԻՆ ՀԵՏ

Ընկ. ­Յով­սէփ ­Պա­րա­զեան ներ­կա­յու­թիւն ու­նե­ցաւ գիր­քե­րու աշ­խար­հին մէջ՝ եր­կու հրա­տա­րա­կու­թիւն­նե­րով։ «­Պատ­մա­կան ­Հա­յաս­տա­նի ա­ւանդ­նե­րու հետ­քե­րով» փոքր ծա­ւա­լով հրա­տա­րա­կու­թեամբ, ան իր տպա­ւո­րու­թիւն­նե­րը եւ զգա­ցում­նե­րը թուղ­թին փո­խան­ցեց՝ պատ­մա­կան ­Հա­յաս­տա­նի մէջ իր շրջապ­տոյ­տէն ետք։ Իր երկ­րորդ գիր­քին մէջ, ա­ւե­լի ծա­ւա­լուն, «­Սի­րա­յին զրոյց­ներ Ե­րե­ւա­նին հետ», ան ամ­փո­փեց քա­ղա­քա­մայր Ե­րե­ւա­նի գե­ղեց­կու­թիւն­ներն ու իր զգա­ցած ապ­րում­նե­րը քա­ղա­քին հա­մար։ Ան նաեւ ներդ­րում ու­նե­ցաւ ­Սա­մո­ւէլ ­Ռա­մա­զեա­նի՝ հայ-յու­նա­կան ռազ­մա­կան գոր­ծակ­ցու­թեան մա­սին հա­տո­րի պատ­րաս­տու­թեան։ Ընկ. ­Յով­սէ­փի ար­խիւ­նե­րուն մէջ տա­կա­ւին ան­տիպ կը մնան մեծ թի­ւով գրու­թիւն­ներ, թա­տե­րա­կան գոր­ծեր, վեր­լու­ծա­կան գոր­ծեր, մե­նագ­րու­թիւն­ներ եւ յօ­դո­ւած­ներ։

Իր մտա­ւո­րա­կան «ան­հան­գիստ» ո­րո­նում­նե­րուն պատ­ճա­ռով, ան ­Յու­նաս­տա­նի հա­մալ­սա­րան­նե­րու մէջ հե­տե­ւե­ցաւ փի­լի­սո­փա­յու­թեան, պատ­մու­թեան ու բիւ­զան­դա­գի­տու­թեան ճիւ­ղե­րուն եւ գի­տե­լիք­նե­րու հա­րուստ պա­շար մը ստեղ­ծեց իր ա­պա­գայ գրա­կան ար­տադ­րու­թեան հա­մար։ Ան­դամ էր ­Հա­յաս­տա­նի գրող­նե­րու միու­թեան։

ՄԱՐԴԸ

Այս սեղմ գի­ծե­րուն մէջ, հե­ռու պի­տի մնանք ա­նոր զօ­րա­ւոր ան­հա­տա­կա­նու­թեան եւ սրտբաց ու բա­րե­համ­բոյր նկա­րագ­րին մա­սին ար­տա­յայ­տո­ւե­լէ։ Այդ մէ­կը, վստա­հա­բար, պի­տի ը­նեն ու­րիշ­ներ՝ ի­րեն հետ եր­կար ճամ­բայ կտրած ըն­կեր­ներ եւ բա­րե­կամ­ներ, գրու­թիւն­նե­րով եւ կեն­դա­նի յու­շե­րով՝ ընկ. ­Յով­սէ­փէն։

Պի­տի բա­ւա­կա­նանք յայտ­նե­լու, թէ ան տի­պար եւ օ­րի­նա­կե­լի ըն­տա­նիք մը կազ­մեց, ուր ա­նոր ա­մէն մէկ ան­դամ, իր ծա­ռա­յա­սի­րու­թեան օ­րի­նա­կով, կը շա­րու­նա­կէ մաս­նա­կից ըլ­լալ հայ կեան­քին։ Ա­նոնք կը շա­րու­նա­կեն քա­լել ընկ. ­Յով­սէ­փի ճամ­բէն, իր անսպառ ներշն­չու­մով, գոր­ծին ան­վա­խօ­րէն նա­յե­լու յատ­կա­նիշ­նե­րով ու իր յե­տին թո­ղած նո­ւի­րու­մի ժա­ռան­գին հա­մա­ձայն։

Կը մաղ­թենք, որ ա­պա­գա­յին յու­նա­հայ գա­ղու­թի պատ­մա­բա­նը՝ հա­մա­պար­փակ եւ ման­րա­մասն կեր­պով, գա­ղու­թի մա­տեա­նին մէջ ոս­կի գի­րե­րով պի­տի ար­ձա­նագ­րէ ընկ. Յով­սէփ ­Պա­րա­զեա­նի ծա­ռա­յու­թեան եւ անձ­նո­ւի­րու­թեան մե­ծու­թիւ­նը։
Յի­շա­տա­կը՝ ան­թա­ռամ։

«Ա.Օ.»